طبق تعریف سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، " اقتصاد دانش بنیان، اقتصادی است که بر اساس تولید و توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات شکل گرفته و در آن سرمایه گذاری در دانش و صنایع دانش پایه مورد توجه خاص قرار می گیرد "
یکی از محورهای اساسی در تحقق اقتصاد مقاومتی که مورد توجه ویژه مقام معظم رهبری ( مدظله العالی ) بوده است و در سیاست های ابلاغی اقتصاد مقاومتی و به طور مکرر در نشست های اقتصادی مد نظر معظم له قرار گرفته است اقتصاد دانش بنیان می باشد . از جمله موارد مهم در تحقق اقتصاد مقاومتی ، نقش علم دانش است که در بند دوم از این سیاست های اقتصاد مقاومتی ابلاغی به آن اشاره شده است. ایشان یکی از راهبردهای اصلی جهت دستیابی به اقتصاد مقاومتی را در پرتو پیشتازي اقتصاد دانش بنیان، پیاده سازي و اجراي نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوري به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش بنیان در منطقه می دانند.
لذا همانطور که از تعاریف دانش بنیان و سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی برداشت می شود دستیابی به اقتصاد مقاومتی در پرتو درک و تحقق این اصل مهم امکان پذیر است . معمولا از حوزه های زیست فناوری و نانو فناوری به عنوان دو حوزه مهم و پیشران در اقتصاد دانش بنیان نام می برند این دو حوزه از جمله عرصه هایی است که کشور ما در این زمینه ها دارای مزیت رقابتی خوبی است که البته دستیابی به تجاری سازی و اینکه این حوزه ها بتوانند جایگاه خود را در اقتصاد و اشتغال زایی پیدا کنند نیازمند انسجام و یکپارچگی در حوزه علم و فناوری و تجاری هستیم . امری که در این سال ها آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفته است .
شعار سال 1401 باردیگر اهمیت سه موضوع اساسی را به مسوولین در درجه اول و سپس دانشگاهیان و در نهایت به مردم گوشزد می نماید . عصاره این شعار این است که راه برون رفت از اقتصادِ وابسته و تک محصولی تمرکز بر دانش بومی که منجر به تولید درون زا شود ، می باشد که این منجر به افزایش صادرات ، اشتغال زایی ، عدم وابستگی اقتصادی و شکوفایی اقتصادی در عرصه های مختلف خواهد شد. در واقع باید گفت پایه و ستون اصلی اقتصاد مقاومتی تکیه بر اقتصاد علمی و دانش بنیان است .
برای تحقق اقتصاد دانش بنیان نیازمند نیروی انسانی کارآمد و تحصیل کرده و خلاق و سیستم و زیر ساخت اطلاعاتی پویا که در سطح وسیع توانایی انتقال داده ها و تولیدات دانشی را میسر ساخته و در یک کلام نیازمند یک نظام علمی نوآور و کارآمد با تکیه بر دانش داریم .
اقتصادی که بر دانش، بنیان گذارده شود طبیعتا می تواند از طریق افزایش بهره وری و افزایش رشد اقتصادی و کاهش هزینه های تولید و گام نهادن در راه رقابت با تجاری سازی و افزایش قدرت نرم در حوزه های مختلف مسیر را برای رشد و شکوفایی و تحقق اقتصاد مقاومتی بگشاید .
در کشورهای که اقتصاد و سیاست های اقتصادی آن ها بر پایه نفت پی ریزی می شود طبیعتا جایگاه علم و دانش در رتبه نازلی قرار دارد کشور ما هم از دوران گذشته دارای اقتصاد مبتنی بر نفت بوده است و توسعه کشور حتی در بخش های مختلف اقتصادی هم متاثر از نفت بوده است با نوسات قیمت نفت طرح های توسعه هم دچار افت و خیزهای زیادی شده است از یک دهه پیش مقام معظم رهبری ( مدظله العالی ) رویکرد توسعه و پیشرفت دانش و نقش آن را در بازسازی اقتصاد کشور مهم ارزیابی و خواستار حرکت کشور بر چرخه ی دانش شدند .
در همین زمینه اقدامات خوبی در اسناد بالادستی و تولید نظریه ها صورت گرفته است اما همچنان دانش نتوانسته است در کشور ما منجر به تولید، اشتغال زایی و درآمد آفرینی برای کشور شود. شاهد مثال این موضوع رشد علمی کشور در جهان است که در دو دهه اخیر ما رشد زیر رتبه 15 را تجربه کردیم اما این رشد علمی منجر به تولید به همان میزان نشده است از گره های اصلی عدم ارتباط بین داشگاه و صنعت، پی ریزی اقتصاد کشور بر نفت ، عدم باور مسوولین و یا ناتوانی مسوولین در درک و تحقق و حمایت از شرکت های دانش بنیان می باشد . در واقع ما انسجام درستی مابین علم، صنعت و تجارت نداریم و این ناشی از دو پدیده اصلی است عدم درک و ناتوانی مسوولین در اهمیت دانش و نگاه به بیرون است تا زمانی که اقتصاد ما به سمت درون زایی و باور به توانمندی های درونی و ملی پیش نرود در تحقق اقتصاد پاک و سالم با تکیه بر دانش ناتوان خواهیم بود .
از طرفی در کشور ما سهم بخش های مختلف از توسعه دانش بنیان یکسان نمی باشد مثلا شرکت‌های که در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات فعالیت می نمایند سهم بیشتری را به خود اختصاص داده اند همچنین حوزه‌های مربوط به تولید سخت‌افزارهای رایانه‌ای، نیز سهم بالایی در شرکت های دانش بنیان دارند . این در حالی است که کشور ما به دلیل تنوع زیستی و فرهنگی دارای پتانسیل ها و توانمند های گسترده ای است که می تواند زمینه حضور شرکت های دانش بنیان را فراهم نموده و راه را برای رشد و توسعه و افزایش تولید و اشتغال آفرینی فراهم نماید . به عنوان مثال استان کردستان به جهت تنوع فرهنگی و طبیعت زیبا و سرشار از شگفتی ها و نیروی انسانی کارآمد و خلاق عرصه مهمی برای رشد شرکت های دانش بنیان در حوزه هایی چون گردشگری ، گیاهان دارویی ، محصولات کشاوورزی ، آب و طبیعت، آبزیان ، ورزش های چهار فصل ، خلاقیت های فرهنگی و هنری ، صنایع دستی و می باشد.
نتیجه گیری و راهکار
در دو دهه ی اخیر توجه به علم و فناوری و نقش دانش در تولید مورد توجه مسوولین کشور بوده است و خصوصا اسنادی هم در قالب سیاست های اقتصاد مقاومتی و همچنین گام دوم انقلاب اسلامی منتشر شده که پایه و ستون همه ی آن ها توجه به نقش دانش در پیشرفت کشور است این جهت گیری نوید بخش جدایی اقتصاد از نفت و توجه به اقتصاد درون زاست اما این به تنهایی کافی نیست هرچند که همین جهت گیری منجر به رشد بالای علمی کشور و دستیابی به فنون و تکنولوژی برتری چون ساخت ماهواره ، سلول های بنیادین ، نانو و پیشرفت های پزشکی شده است اما هنوز با اهداف تعیین شده در چشم انداز بیست ساله و سیاست های اقتصاد مقاومتی راه زیادی در پیش داریم
راهبرد اساسی برای تحقق شعار سال در کوتاه مدت و درازمدت درک صحیح مسوولین و سیاست گذاران به اهمیت و نقش دانش در پیشرفت کشور ، توجه به اقتصاد درون زا ، باور به توانمندی جوانان و نیروی انسانی کارآمد ، هدایت و حمایت دولت از روند رو به رشد علم در کشور و تدوین برنامه منسجم ، کارآمد و واقع بینانه با تکیه بر ظرفیت های مختلف کشور جهت انسجام علم ، نیروی انسانی و منابع می باشد.