به گزارش خبرنگار کردپرس، پس از هشدارهای فراوان متخصصان و کارشناسان حوزه امور آب و محیط زیست و انتشار بیانیه ها در خصوص توقف آبگیری سد ژاوه؛ گزارش نهایی آبگیری سد مخزنی ژاوه و پیامدهای آن توسط شبکه ملی جامعه و دانشگاه، دانشگاه کردستان و کمیته آب انتشار یافت.

در این گزارش 26 صفحه ای صراحتاً نسبت به آبگیری و پیامدهای آن با ارائه دلایل علمی و فنی و تخصصی هشدار داده شده است. هشداری که اگر مسئولان دولتی نادیده بگیرند باید گفت در حال رقم زدن فاجعه ای انسانی و زیست محیطی هستند.

ضرورت توقف آبگیری سد ژاوه

بخشی از این گزارش به سیاست های تصمیم گیران و ضرورت آبگیری نکردن از سد ژاوه پرداخته است. «با توجه به مطالعات و بررسی های انجام شده، در صورتی که ورودی های فاضلاب و مواد آلاینده کنترل و تصفیه نشوند می توان اذعان داشت که:

* وجود آلاینده ها در سرشاخه های ورودی به مخزن موجب خواهد شد تا با افزایش عناصر مغذی (نیتروژن و فسفر) سد در مراحل شدید تغذیه گرایی قرار گیرد. از پیامدهای تغذیه گرایی، رشد بی رویه انواع جلبک ها، گیاهان و علف ها در سطح پیکره آبی، تغییر رنگ آب مخزن، کاهش اکسیژن محلول و بوی نامطلوب آن است. همچنین با وقوع لایه بندی حرارتی، تغذیه گرایی و عواقب نامطلوب آن تشدید می شود. لایه بندی حرارتی در اثر تعادل حرارتی بین اتمسفر، آب مخزن و جریان های ورودی شکل خواهد گرفت که هر یک ویژگی های کیفی متفاوتی دارند. بنابراین در این شرایط آبگیری سد نباید انجام گیرد.»

همچنین در این گزارش آمده است که «در بررسی وضعیت موجود می توان گفت که براساس بررسی گزارس متولیان امر، از سال 97 تاکنون تنها اقدامی که در راستای حذف آلاینده ها صورت گرفته اتصال فاضلاب ناحیه منفصل حسن آباد و بهاران و شیرابه لندفیل محل انباشت زباله کیلک به تصفیه خانه فاضلاب شهر سنندج است. که در این ارتباط هم مواردی از ابهام و بلاتکلیفی وجود دارد.»

در خصوص ابهامات ذکر شده در این آزاش آمده است: «در صورت ارتقا و بهره برداری مطلوب حداکثر ظرفیت دو برابر می شود یعنی 2.8 مترمکعب بر ثانیه و کماکان بخشی زیادی از فاضلاب بای پس خواهد شد و عملا تصفیه خانه نمی تواند به صورت کامل ورودی ها را تصفیه نماید. همچنین از نظر کیفی یکی از مهمترین منبع تغذیه گرایی فسفر است، اما تصفیه فسفر با توجه به ضرورت استفاده از افزودنی های لازم برای فرآیند تصفیه میسر نیست و اینکه معلوم نیست که تصفیه شیرابه لندفیل با توجه به ویژگی های خاص کمی و کیفی آن به چه صورت است.»

در ادامه همین بخش از گزارش ذکر شده است که «گزارش بررسی کیفیت منابع آب و مدل سازی کیفی مخزن سد ژاوه (مشانیر، 1997 و 1998) نشان می دهد که مخزن ژاوه براساس معیارهای مغذی شدگی مخازن، با مشکل رشد جلبکی خصوصاً در ماه های اردیبهشت تا تیر مواجه می گردد. علاوه بر این، غلظت پارامترهای مغذی مانند فسفات و آمونیم در آن بیش از استاندارد کلاس دو حیات آبزیان است. همچنین این مخزن، در فصل های بهار و تابستان با شرایط بی هوازی در لایه های پایینی خود مواجه می گردد. همچنین، نتایج نشان می دهد که کیفیت منابع آبی رها شده به پایاب ژاوه و آب انتقالی به قروه- دهگلان به لحاظ شاخصه های مغذی شدگی و یوتریفیکاسیون، حاوی غلظت بالایی از مواد مغذی بوده و پتانسیل ایجاد تغذیه گرایی را در منابع آب پذیرنده ایجاد خواهد کرد. علاوه بر این در بسیاری از ماه های سال استانداردهای کلاس دو حیات آبزیان را هم دارا نیست.»

این گزارش مطابق اظهارات کارشناسان حتی ارتقای تصفیه خانه را هم برای رفع تمامی آلاینده ها کافی ندانسته است. «حتی با فرض ارتقای تصفیه خانه فاضلاب شهر سنندج بخش عمده ای از پساب ها و آلاینده ها در رودخانه جاری خواهند شد، از اینرو حجم عظیمی از مواد آلاینده و ترکیبات فسفر و نیترات وارد مخزن سد ژاوه پس از آبگیری می شود که بخشی از این مواد در حجم مرده این سد انباشته خواهد شد، به عبارت دیگر علاوه بر پتانسیل بالای تغذیه گرایی مخزن، قرارگیری بخشی از مواد آلی در فاز سپتیک و بی هوازی موجبات تخمیر توسط باکتری های بی هوازی خواهد شد که با متصاعد شدن گازهای حاصل از آن، با توجه به قرار گیری مخزن در مسیر تنفس شهر سنندج، بیم آن می رود که گازهای مذکور به علاوه بوی بد ناشی از آن به صورت مستمر در سطح شهر سنندج و روستاهای مجاور که همگی از مناطق گردشگری هستند منتشر گردد. چنین سناریویی به عنوان یک بحران زیست محیطی در آینده تلقی می گردد که امکان سکونت در این محدوده ها را مختل خواهد ساخت.»

با این وصف مطابق گزارش ارائه شده «آبگیری سد در شرایط کنونی به معنی ذخیره فاضلاب است و نه تنها نمی تواند هزینه های ساخت سد ژاوه و بلا استفاده بودن آن را توجیه نماید بلکه به خلق بحران بزرگتری خواهد انجامید. حتی اگر برای مدت کوتاهی چنین آب آلوده ای ذخیره گردد، پاکسازی مخزن ماه ها و سال ها زمان خواهد برد و یا شاید مثل سد گتوند هیچ وقت امکان تخلیه کامل آن فراهم نشود و اگر عزمی برای حل مشکل آلودگی وجود دارد باید قبل از آبگیری سد عملیاتی شود.»

همچنین تبعات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آن بسیار گسترده و وسیع است. ایجاد دریاچه ای پر از فاضلاب و پساب می تواند باعث «نارضایتی اجتماعی و اعتراضات مردمی، قطبی شدن افکار عمومی و ایجاد مشکلات سیاسی اجتماعی، تشدید روند مهاجرت از منطقه، لطمه زدن به پرونده ثبت جهانی هورامان که محوریت آن روستاهای این منطقه هستند و اثرات منفی بر رونق گردشگری و توسعه منطقه شود.»

در نهایت متخصصان امر در این گزارش خواستار «جلوگیری از آبگیری سد ژاوه تا کنترل و مدیریت حوضه آبریز دریاچه و ساماندهی تمامی پساب ها» شده اند.

علت عجله در آبگیری سد ژاوه چیست؟

آنچه در این گزارش آمده نشان می دهد که شرکت آب و نیرو ارتقای تصفیه خانه را تا اوایل خرداد سال آینده پیش بینی کرده و این در حالی است که مسئولان استان معتقدند ارتقا انجام شده و به گفته محیط زیست کردستان مشکلی وجود ندارد. «مسئولیت ارتقابخشی کمی و کیفی تصفیه خانه فاضلاب شهر سنندج و انتقال شیرابه محل دفت زباله به این تصفیه خانه بر عهده شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران قرار داده شده است، با این وجود شرکت آب و نیرو ادعا می کند که ارتقای تصفیه خانه تا اوایل خرداد سال آینده به طول می انجامد اما آبگیری را برای اواخر دی ماه سال جاری برنامه ریزی کرده و در واقع 5 سال از ساخت سد می گذرد و این مدت به دلیل وجود آلودگی ها آبگیری نشده است. حال معلوم نیست علت این همه عجله در آبگیری سد برای چیست؟! ضمن اینکه حتی با ارتقای تصفیه خانه سنندج، بخش قابل توجهی از فاضلاب و پساب ها را نمی توان تصفیه کرد و ظرفیت تصفیه همه ورودی ها را ندارد و حتی قادر به حذف آلاینده هایی که در یوتروفی سد سهم بالایی دارند مانند فسفر، نیست.»

همچنین در این گزارش از رویکرد «ان شاالله درست می شود» مدیران استان و آسیب های این رویکردهای غیرعلمی و فنی هم گفته شده است. «آب و نیرو این را متذکر می شود که مسئولیت رفع 52 درصد از آلودگیهای ورودی به مخزن سد ژاوه به عهده ادارات مختلف کردستان است که تقسیم وظایف مربوط به فعالیت های آن در نامه ای به توافق ادارات مربوط رسیده، اما در عمل توسط ادارات مربوط استان کار آنچنانی برای رفع این آلاینده ها صورت نگرفته و رویکرد «ان شاالله در آینده درست می شود» از لحاظ علمی و منطقی قابل قبول نیست. چرا که موکول کردن تکمیل تصفیه خانه و منشأ 52 درصد از آلودگی های دیگر به آینده غیراصولی است.»

پیامدهای آبگیری سد ژاوه و راهکارهای پیشنهادی

گزارش کمیته آب شبکه ملی جامعه و دانشگاه کردستان پیامدهای آبگیری سد را شامل «پیامدهای زیستی محیطی، پیامدهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در دو بخش (میراث فرهنگی طبیعی و صنعت بوم گردی و تهدیدی برای امنیت پایدار در منطقه)، آلودگی هوای شهر سنندج و روستاهای مجاور سد» دانسته است.

در این گزارش پیشنهاد داده شده که در رفع آلودگی ها باید «افزایش ظرفیت و کارایی عملکرد تصفیه خانه شهر سنندج که بتواند جمعیت شهر را پوشش دهد، صورت گیرد. همچنین تمامی واحدهای صنعتی و کشتارگاه های در مسیر رودخانه قشلاق به پکیج های تصفیه فاضلاب تجهیز گردند و سیستم های پکیج فاضلاب برای تمامی روستاهای بالادست سد تأمین شود.»

همین طور بیان شده «نسبت به تهیه پیوست سلامت مطالعات طرح در صورت انجام ندادن آن اهتمام گردد و پیش از آبگیری عملیات پایش به صورت مستمر توسط یک مجوعه مرجع به انجام برسد و پس از حصول اطمینان از نتایج پایش برنامه آبگیری مورد بررسی قرار گیرد. احداث پژوهشگاه مستقل مونیتورینگ دایم وضعیت زیست محیطی رودخانه قشلاق از لحاظ کیفیت آب توسط سازمان محیط زیست ضروری است.»

پیشنهاد دیگری که در این گزارش آمده این است که «در بهره برداری از مخزن، تخلیه حداکثری سالانه موردنظر قرار گیرد و باتوجه به اینکه موضوع انتقال حوضه ای آب مخزن ژاوه در دستور کار قرار گرفته است، حصول اطمینان از نداشتن تبعات در انتقال آب به مخزن سد سورال و اراضی دشت قروه-دهگلان ضرورت دو چندان خواهد یافت تا از آلوده کردن مناطق خارج از حوضه سد پیشگیری گردد و در این خصوص بررسی تأثیر آن بر سد داریان و جوامع پایین دست ضرورت دارد.»

سپس نکته دیگری که مدنظر قرار گرفته بر این اساس است که «به منظور پیشگیری از تعذیه گرایی و فساد مواد آلی و تخمیر باکتری های بی هوازی در فاز سپتیک مخزن و انتقال گازهای حاصل از آن بر شهر سنندج و روستاهای مجاور، پیش بینی طرح های علاج بخشی و بهبود کیفیت مخزن قبل از آبگیری ضروری خواهد بود.»

در بخش راهکارهای پیشنهادی بر «اطمینان و مونیتورینگ تأمین حقابه زیست محیطی حداقل 25 درصد دبی پایه برای پایاب سد» تأکید و به «بررسی وضعیت دریاچه سد از لحاظ باستان شناسی، شوری، رانش زمین و ... که همه این موارد باید قبل از احداث سد بررسی شده باشد و اگر توجهی شده است باید با آن مخالفت کرد تا بتوان اقدامات جایگزین پیش گرفت.» اشاره شده است.

و در نهایت عنوان شده که «در صورت آبگیری پذیرش تمامی عواقب زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی آبگیری سد ژاوه توسط افراد تصمیم گیر در سطح استان کشور خواهد بود.»

این گزارش به طور مفصل در 26 صفحه به مجموعه استانداری کردستان تحویل داده شده و انتظار می رود باتوجه به نگاه کارشناسانه علمی و تخصصی دقیقی که صورت گرفته مسئولان دولتی تا رفع کامل آلودگی ها دست از مانورهای نمایشی و رویکردها کلیشه محور بردارند./

* گزارش: زیبا امیدی فر