به گزارش کردپرس، در بررسی وضعیت شنگال و اختلافات میان نیروها و جریان های مختلف در این منطقه، پیچیدگی موجود در ذات اختلافات و تنش هایی که در شنگال در جریان است، غیرقابل انکار بوده و برخی از آن ها نتیجه طبیعت وضعیت داخلی عراق و همچنین مناقشات میان احزاب و جریان ها و نیروهای مسلح مختلف بر سر نفوذ و کنترل در شنگال است و برخی دیگر نیز به کشمکش های منطقه ای میان ایران و ترکیه مربوط است که در شنگال نمود یافته او برخی دیگر از تنش ها و مشکلات درشنگال معلول موقعیت جغرافیایی منطقه و قرار گرفتن آن در مثلث مرزی عراق، ترکیه و سوریه بوده و بخشی از جریان های داخلی و خارجی در عراق بر این باورند که وضعیت امنیتی درشنگال بسیار بی ثبات بوده و وجود نیروهای مسلح و شبه نظامی در این منطقه مشکلاتی را برای عراق به وجود آورده و در آینده نیز چالشی جدی برای امنیت ملی و ثبات این کشور است.
با توجه به این شرایط، احزاب عراقی و دولت این کشور، تاکید می کنند که شنگال با وجود آزادسازی آن از اشغال داعش، هنوز با تهدیدات امنیتی بسیار و بی ثباتی سیاسی و اجتماعی و اداری، مواجه است که بحران های بزرگی را در شنگال ایجاد کرده است.
ورود ترکیه و ایران به کشمکش و منازعات سلطه بر شنگال خود نشان دهنده بحران بزرگ ناشی از وجود جریان های سیاسی مختلف در منطقه است.
اول: وضعیت سیاسی و اداری شنگال
پ.ک.ک، در سال 2003 و پس از سقوط رژیم بعث عراق و اشغال این کشور توسط آمریکا که موجب بروز خلا امنیتی شد، توانست وارد منطقه شنگال شده و با وجود اینکه نیروهای حزب دمکرات کردستان بخشی از این خلا را پر می کردند، نیروهای خود را در این منطقه مستقر کرد، و نیروهای حزب دمکرات علیرغم اینکه در شنگال و بخشی از مناطق مورد مناقشه میان اربیل و بغداد حضور داشتند؛ اما مانعی برای ورود پ.ک.ک، به شنگال؛ نبودند.
نیروهای پ، ک، ک پس از اشغال شنگال توسط داعش نقشی موثر و سرنوشت ساز در دفاع از منطقە و نجات کردهای ایزدی بە ویژە در غیاب نیروهای پیشمرگ و ارتش عراق ایفا کردە و از نیروهای اصلی آزادسازی شنگال بودند، اما پس از آزادسازی شنگال از اشغال داعش، اختلافات و تنش ها بر سر پر کردن خلا امنیتی موجود در شنگال، افزایش یافت و ورود نیروهای حشدالشعبی به این منطقه موجب بی ثباتی بیشتر شدە و از سوی دیگر تشکیل نیروهایی از ایزدی ها توسط پ.ک.ک، در منطقه که مشخص ترین آن ها نیروهای یگان های مدافع شنگال و یگان های زنان ایزدخان هستند نیز تنش های موجود میان پارتی و پ.ک.ک، را تشدید و وضعیت امنیتی درشنگال را وخیم تر کرد و این منطقه تبدیل به میدان رقابت و کشمکش میان حزب دمکرات کردستان و پ.ک.ک و حشدالشعبی شد و ضعف دولت مرکزی در اداره و کنترل منطقه نیز مزید بر علت بوده است.
نقشه شماره 1 محل استقرار نیروهای مسلح در شنگال
دستاوردهای پس از آزادسازی شنگال از اشغال داعش نیز خود متغیر دیگری در بی ثباتی امنیتی و اداری در این منطقه است و تبعات اداری، سیاسی و نظامی بسیاری بە دنبال داشتە و موجب بروز بی ثباتی سیاسی و اجتماعی و امنیتی شد و این منطقە را در معرض تغییر بافت جمعیتی و کشمکش های امنیتی و دخالت های اداری قرار داد و برخی ناظرین بر این باورند کە حضور پ.ک.ک، نیز به عنوان بخشی از معادلە نفوذ و قدرت در شنگال، اجتناب ناپذیر است، اما این حضور به دلیل دخالت ایران و ترکیه در شنگال تنش هایی را بە دنبال داشتە است.
از سوی دیگر تحولات شمال سوریە نیز چالش ها و تهدیدات جدی را برای شنگال به دنبال داشتە و مانع از عادی سازی وضعیت امنیتی و اداری آن شدە و در همین حال، بلافاصلە پس از آزادسازی شنگال، اختلافات میان اربیل و بغداد بر سر حاکمیت اداری منطقە کە پیش از حملە داعش نیز وجود داشت، تشدید شد؛ زیرا شنگال جزو مناطق مورد مناقشە و مشمول مادە 140 قانون اساسی عراق است.
ادارە منطقە شنگال با اعمال قدرت نیروهای شبە نظامی و مسلح وضعیت را وخیم تر کردە و این نیروهای ادارە کنندە شنگال نیز شامل طرف های ذیل می شود:
1.شورای مدیریتی شنگال کە توسط حامد عمر و بە عنوان بخشی از خودمدیریتی دمکراتیک وابستە بە پ.ک.ک، ادارە شدە و در مرکز شنگال حضور داشتە و بە یگان های متشکل از نیروهای ایزدی تکیه کردە و خود را بخشی از حشدالشعبی در منطقە تعریف کردە است.
2.محما خلیل از اعضای ارشد حزب دمکرات بە عنوان فرماندار منصوب این حزب ادارە مرکز شنگال را در دست گرفتە و مدیریت این منطقە را از شهر دهوک و خارج از خود شنگال، انجام می دهد.
پس از برگزاری رفراندوم استقلال اقلیم کردستان در سال 2017 و حرکت و پیشروی های ارتش عراق بە سوی شنگال صورت گرفت، اما با وجود خروج نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان از این منطقە و دیگر مناطق مورد مناقشە میان اربیل و بغداد، اما هنوز دولت عراق نتوانستە امنیت این مناطق و به ویژە شنگال را به صورت کامل تامین کند و علیرغم امضای توافقنامە عادی سازی وضعیت شنگال میان اربیل و بغداد در اکتبر سال 2020 هنوز هیچ یک از بندهای توافق در عمل، اجرایی نشدە است
دوم؛ دولت عراق و توافق عادی سازی شنگال
مصطفی کاظمی نخست وزیر عراق در 9 اکتبر 2020 اعلام کرد کە دولت وی و دولت اقلیم کردستان بە توافقی برای ایجاد امنیت و عادی سازی وضعیت شنگال، دست یافتە اند و این توافق را پیشرفت سیاسی و بزرگی میان دو طرف برای حل مشکلات شنگال دانستە و اشارە کرد کە بی ثباتی موجود در این منطقە معلول وجود نیروهای مسلح مختلف در این جغرافیای مشخص است.
وجود مرزهای مشترک با سوریە نیز از دیگر عوامل بروز ناامنی در شنگال است و این منطقە را در معرض تهدید مداوم و خطر داعش قرار دادە و ترکیه نیز پس از عملیاتی کە در 15 اکتبر 2020 علیه پ.ک.ک، در شنگال انجام داد، پایگاه های نظامی خود را بە این منطقە نزدیک کردە و این عوامل نیز تبدیل به موانع جدی دیگری در اجرایی شدن توافق شنگال شدە اند.
در همین چارچوب می توان مهمترین موانع اجرای توافق عادی سازی شنگال را این گونە برشمرد:
1. اختلافات میان دو مدیریت مجزای منطقە در ادارە شنگال و عدم توافق میان آنان بر سر راه حلی مناسب.
2. بی اعتمادی مداوم در روابط اربیل و بغداد، بە ویژە بر سر آیندە شنگال... آیا شنگال تبدیل بە بخشی مستقل از نظر اداری می شود؟ یا تبدیل بە استانی مستقل و تحت اختیار دولت عراق می شود یا الحاق آن بە اقلیم صورت می گیرد.
3. ایزدی ها از توافق شنگال استقبال نکردە و مستقلا ادارە خودگردان محلی و نیروهای مسلح خود را تشکیل دادند و با حضور نیروهای حشدالشعبی در منطقە نیز مخالف هستند.
4. احزاب و جریان های سیاسی عراق و بە ویژە جریان های نزدیک بە ایران، با توافق اربیل و بغداد و بە ویژە خروج نیروهای حشدالشعبی از شنگال مخالفت کردە اند.
5. ترکیه نیز با انتقال نیروهای پ.ک.ک، بە داخل این کشور مخالفت کردە و چنین اقدامی را تهدیدی جدی علیە امنیت ملی کشور خود قلمداد کردە و در راستای منافع خود در عراق و منطقە و سعی دارد بە نفوذ پ.ک.ک، در شنگال نیز پایان دهد.
سوم؛ تفاهم امنیتی میان ایران و پ.ک.ک، در شنگال
ممکن است کە در اینجا این پرسش مطرح شود کە آیا ایران اعتماد و روابطە نزدیکی با پ.ک.ک دارد؟ در پاسخ ابتدا باید گفت کە روابط تاکتیکی میان ایران و پ.ک.ک وجود دارد، از محدودە جغرافیایی شنگال خارج نمی شود و بیشتر نوعی بهرە برداری از دشمن برای رسیدن بە اهداف استراتژیک با کمترین هزینە سیاسی است.
هماهنگی امنیتی میان ایران و پ.ک.ک، بر اساس توافقی است کە بە صورت پنهانی میان دو طرف امضا شدە و بنا بە این توافق پ.ک.ک، هیچ اقدامی را در کردستان سوریە علیە منافع ایران انجام نمی دهد و از اقدامات دیگر گروە های معارض کرد ایرانی هم جلوگیری کند و در مقابل نیز پ.ک.ک، از همکاری و حمایت ایران در عراق و بە ویژە و ورود به تفاهم ها و نیز تاثیر گذاری بر دولت اقلیم کردستان و ترکیه بهرە می گیرد.
دشمنی مشترک با آمریکا و همپیمانان آن در منطقە و منافع دو طرف در کردستان سوریە، عامل اصلی همکاری میان ایران و پ.ک.ک، است.
چهارم؛ عملیات های ارتش ترکیه در شنگال،
هدف از دور جدید عملیات های ارتش ترکیه در شمال عراق کە از 15 ژوئن 2020 آغاز شد؛ ایجاد چندین پایگاه نظامی جدید در مناطق مرزی میان عراق و ترکیه و بە ویژە اشغال قلە کوە خامتیر در استان دهوک و چندین موضع استراتژیک نظامی دیگر کە پیشتر در اختیار پ.ک.ک، قرار داشت؛ بود. ترکیه دستاوردهای این عملیات را بە عنوان اهداف بلند مدت در آیندە عراق و سوریە کە دارای تاثیرات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی هستند می داند.
نقشە شمارە 2
عملیات های نظامی ترکیه در شنگال
استراتژی ترکیه در عراق عمق 109 کیلومتری خاک این کشور و مناطق زاخو تا شنگال را دربرمی گیرد و هدف اصلی عملیات های نظامی آنکارا در شنگال شامل موارد ذیل است:
1- جلوگیری از تردد نیروهای پ.ک.ک، از عراق و سوریە به ترکیه
2-حذف مراکز فرماندهی و کنترل پ.ک.ک، در شنگال
3-تثبیت پایگاه های نظامی خود در تمام منطقە شمال عراق و مرز سوریە
4-کنترل کامل مرزهای عراق و سوریە و گذرگاه های مرزی آواکو، پیشخاپور، تلعفر و موصل تقویت کنترل و سلطە بغداد در این محدودە جغرافیایی و افزایش نقش اقتصادی ترکیه در این مناطق.
5-تکمیل نقشە «منطقە امن» کە اجرای آن از سال 2019 و با حملە ترکیه بە شمال سوریە آغاز شدە و این کشور سعی دارد منطقە ای از شهر کردنشین دیرک در سوریە تا شنگال در شمال عراق را در اختیار و کنترل خود داشتە باشد.
6-آغاز عملیات نظامی جدید ترکیه در شمال عراق و اقلیم کردستان تحت عنوان " چنگ قفل" کە از 18 آوریل 2022 آغاز شد؛ ابعاد جدیدی بە اهداف ترکیه در عراق می دهد، بە ویژە اینکە عملیات بلافاصلە و دو روز پس از سفر مسرور بارزانی نخست وزیر اقلیم کردستان و از سران حزب دمکرات بە آنکارا و با هدف گفتگو دربارە ایجاد خط لولە انتقال گاز از سلیمانیە بە اربیل و دهوک و از آنجا بە ترکیه، آغاز شد. ترکیه پیشتر اعلام کردە بود کە واردات گاز ایران را پایان متوقف و از گاز اقلیم کردستان بهرە خواهد گرفت.
در واقع این عملیات برای پاکسازی کامل مناطقی کە خط لولە گاز طبیعی اقلیم کردستان از آن ها عبور می کند از نیروهای پ.ک.ک و حصول اطمینان از انتقال گاز اقلیم بە ترکیه؛ انجام می شود.
بە جز این عملیات نظامی ترکیه در عراق دارای چندین هدف دیگر نیز هست؛ از جملە:
1-تلاش رجب طیب ادوغان رئیس جمهور ترکیه برای اهداف سیاسی خود و تحریک و جلب احساسات شهروندان این کشور با توجە بە نزدیک شدن زمان برگزاری انتخابات ترکیه و همچنین بروز نارضایتی ها در این کشور و بهرە برداری سیاسی و انتخاباتی از این احساسات.
2-تاثیرگذاری منفی تحرکات و اقدامات نظامی ترکیه در شنگال بر سوریە و بر مواضع کردهای سوری کە خواستار تکرار تجربە اقلیم کردستان در این کشور هستند.
3-ایجاد تغییرات در معادلات سیاسی سوریە و بە ویژە مناطق شمال این کشور کە ترکیه پس از حلب برای تحقق آن ها تلاش می کند و سعی می کند کە مانع از رسیدن ایران بە دریای مدیترانە شود و از نظر جغرافیایی لازم می داند هرچە زودتر بر این مناطق سلطە یابد.
با تمام این ها سیاست های ترکیه در شنگال با چالش ها و موانعی مواجە می شود، از جملە :
1-در سطح داخلی ترکیه، مواضع و نظرات تمامی احزاب اپوزیسیون این کشور با نظرات و اهداف اردوغان در این زمینە مخالف است، زیرا ترکیه اکنون در شرایط اقتصادی دشواری بە سر بردە و دیدگاه های داخلی ترکیه بر این باورند کە باید ابتدا مشکلات و مسائل داخلی را حل کردە و سپس وارد نبرد با دیگر نیروها در خاک عراق شد.
2-از سوی دیگر تنها حزب کردستانی کە خواستار بیرون راندن پ.ک.ک، از شنگال شدە، حزب دمکرات کردستان (پارتی) است و این نیز بە نوبە خود با مواضع دیگر احزاب کردستانی در تناقض کامل است.
3- ایران بازیگر جدی و موثری در عراق و بە ویژە در شنگال و اطراف آن است و این کشور توانست از طریق مناطق تحت کنترل پ.ک.ک،بە سوریە برسد و بە همین دلیل کسب هر پیروزی برای ترکیه در شنگال تاثیر منفی مستقیمی بر منافع منطقە ای ایران خواهد داشت و تهدیدی بزرگ علیە این کشور محسوب می شود.
پنجم؛ تهدیدات و چالش ها علیە امنیت ملی عراق
ضعف سلطه بغداد و حضور نظامیان و نیروهای امنیتی در شنگال موجب بروز شرایط حساس امنیتی، به ویژە در مناطق مرزی میان عراق و سوریە شدە، زیرا این منطقە تبدیل بە مامنی برای گروە های شبە نظامی کرد سوری و تسهیل تردد این نیروها و تجهیزات و سلاح برای آن ها شدە، اما نیروهای امنیتی عراقی در این شرایط و بە دلیل حضور نیروهای مسلح وابستە بە احزاب، با چالش و مشکلات جدی مواجە شدە و اخیرا دچار درگیری های نظامی با این نیروهای حزبی در شنگال نیز شدە و در حملات مداوم ترکیه بە منطقە تلفاتی نیز دادە اند.
مشکلات اقتصادی؛ به دلیل سلطە حزبی بر شنگال پدیدە «اقتصاد سیاه» یا «مرز به مرز » در این منطقە پدیدار شدە و بە ویژە در قاچاق مواد مخدر و تجارت های غیرقانونی و مبادلات کالا بدون انجام تشریفات قانونی و در خارج از حوزە قدرت و نظارت دولت مرکزی عراق، نمود یافتە است. بیشترین این فعالیت های اقتصادی قاچاقی و غیرقانونی نیز در گذرگاه های مرزی پیشخاپور و سیمالکا و به ویژە راه های منطقە خانسور واقع در مرز میان شنگال و سوریە در جریان است.
چالش های سیاسی؛ به جز چالش های سیاسی منطقە ای و ادارە حزبی در شنگال، این منطقە تاثیر جدی در ترسیم مرزبندی های میان عراق و سوریە دارد و این شرایط جایگاه ژئوپولتیکی ویژە ای بە آن بخشیدە است، اما ادارە منطقە از سوی حزب و ضعف سلطە دولت مرکزی بر آن، واقعیتی سیاسی را بە وجود آوردە کە منجر بە بی ثباتی بەویژە در روابط اربیل و بغداد و سرنوشت مناطق مورد مناقشە این کشور شدە است.
در شرایط کنونی ناظران سیاسی و جریان های عراقی و حتی خود دولت عراق نیز بر این باور هستند کە بە جز بی ثباتی سیاسی، اجتماعی و نظامی و تزلزل ساختار اقتصادی و امنیتی، کە موجب دخالت های نیروهای داخلی و کشورهای منطقە در شنگال شدە، این منطقە با بحران های جدی تری مواجە شدە و دولت مرکزی عراق در این منطقە قدرتی ندارد، چرا کە در ابتدا نیز نقشی موثر در منطقە نداشتە و هیچ اقدامی را برای جلوگیری از اشغال شنگال توسط داعش و یا حتی آزادسازی آن انجام نداد.
ورود ایران و ترکیه بە مناقشات و رقابت های سلطە و نفوذ در منطقە نیز نشانە ای از وجود بحران بزرگتری در شنگال است و تمامی این معضلات نیز بە ضعف قدرت و نفوذ دولت عراق در منطقە بازمی گردد کە در موارد بسیاری نیز بە نقض حاکمیت کشور و حملات هوایی و زمینی این همسایگان بە عراق منجر می شود.
گزارش: شیوا فکوریان
نظر شما