در دوران کنونی، سرمایه اصلی جوامع و سازمان‌ها، دانش، مهارت و نگرش منابع انسانی و در یک کلمه سرمایه فکری[1] آنها است. برای اینکه این سرمایه در خدمت پیشرفت باشد به قابلیت های کارآفرینی نیاز است. در حال حاضر توسعه کارآفرینی هسته برنامه‌های توسعه ای کشورها است. از این رو، سرمایه گذاری در قابلیت های کارآفرینی منابع انسانی جایگاه ویژه ای دارد.

از آنجا که کارآفرینی موتور تحول دانش و فناوری است، فراگیری این پدیده می­تواند به تحول و دگرگونی اساسی در اقتصاد ملی نیز منجر شود. بعلاوه، از آن جایی که رسانه ها به سرعت به مخاطبان دست پیدا کرده و اطلاعات را گسترش می دهند، محیطها و رسانه‌های اطلاعاتی گوناگون مانند وب، رسانه‌های اجتماعی یا کتابخانه‌ها در ترویج فرهنگ نوآوری و کارآفرینی نقش کلیدی دارند.

در پژوهش های متعددی به بحث راجع به ذاتی یا اکتسابی بودن مقوله کارآفرینی پرداخته شده است. نتایج تحقیقات نشان می دهد که هرچند آموزش مهارت های مورد نیاز کارآفرینی امکان پذیر است اما اصولا کارآفرینی امری اکتسابی است. با اینهمه، افراد کارآفرین دارای خصوصیات ذاتی و شخصیتی خاصی هستند که آنان را از دیگران متمایز می سازد و همین ویژگی ها روند آموزش را تسهیل می سازد و به کارآمد کردن آموزش ها در عرصه عمل کمک می کند.

برای کارآفرینان ویژگیهای رفتاری و شخصیتی متفاوتی ارائه شده اند که عبارتند از: کنترل درونی، خطرپذیری، تحمل ابهام، توفیق طلبی، استقلال طلبی، نوآوری، آینده نگری، عزم، اراده و پشتکار، و فرصت طلبی. اهمیت کارآفرینی و نقش کلیدی آن در پیشرفت جوامع موجب شده است که اغلب دانشگاهها در کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه، به بهره گیری از آن توجه کرده و در این مسیر ازطریق تدوین سیاستها و برنامه‌های علمی و راهبردهای کاربردی، در راستای بسط و تقویت فرهنگ، روحیه و رفتار کارآفرینانه میان آحاد جامعه به طور عام و دانشجویان و به طور خاص، دانشگاهیان تلاش کنند.

در عصر حاضر که به عصر اطلاعات معروف است و در جامعه ای که جامعة اطلاعاتی نام نهاده شده است، مهارت دستیابی و ارزیابی مؤثر به اطلاعات موردنیاز با صرف حداقل زمان و هزینه یا سواد اطلاعاتی، یک مهارت ارزشمند و اساسی برای همة افرادی است که به دنبال کارآفرینی هستند. سواد اطلاعاتی عنصر اصلی یادگیری مادام العمر است، به همین علت قابلیت­های یادگیری را گسترش می­ دهد.

قابلیت کارآفرینی مقوله‌ای فراگیر و جامع است که در سطوح مختلف دانشگاه‌ها و در هر جامعه ای مطرح است. با توجه به اینکه کتابخانه‌های مرکزی در دانشگاه‌ها نقشی کلیدی در کسب و پرورش سواد اطلاعاتی و در نتیجه قابلیت‌های کارآفرینی دانشجویان دارند، لازم است کتابداران شاغل در این کتابخانه‌ها از مهارت‌های لازم در زمینه کارآفرینی برخوردار باشند.

بعلاوه، ضروری است دانشگاهها و مؤسسات آموزشی برای پرورش قابلیت کارآفرینی در دانشجویان به عنوان سرمایه‌های بنیادی و باارزش همت کنند و موجب توسعه قابلیت کارآفرینی شوند و به تبع آن، موجب ایجاد زمینه‌های اشتغال اثربخش و رشد و توسعه اقتصادی شوند. ازاین رو، شناسایی عوامل مرتبط با کارآفرینی می تواند در زمینه اشتغال افراد مؤثر باشد. در این مسیر، یکی از مؤلفه‌هایی که می تواند قابلیت کارآفرینی دانشگاهها را متأثر کند، توجه به سواد اطلاعاتی دانشجویان است. در این راستا، کتابداران نیز باید از قابلیت‌های کارآفرینی برخوردار بوده تا بتوانند زمینه پیشرفت خود و در نتیجه دانشجویان را موجب شوند.

کارآفرينی در محیط‌ های کتابخانه ای، فرايندی است که طی آن يک کتابدار متخصص با ايده‌های خلاقانه و شناسايی فرصتهای جديد به آفرينش ارزشها مبادرت ورزد. شناخت و آگاهی از نیازهای مراجعان بالقوه و بالفعل و دارا بودن نگرش کارآفرينی، يک کتابدار را در آفرينش و يافتن فرصت و پرداختن به آن ياری می‌ دهد. کتابدار کارآفرين يک طراح اقتصادی و خدماتی است که در آن مسائلی چون بازاريابی خدمات، راه اندازی کسب وکارهای انتفاعی، سازماندهی و مديريت منابع اطلاعاتی و مسائل قانونی و حقوقی امور جاری کتابخانه مطرح می شود.

سابقه ایده اولیه درباره مفهوم کارآفرینی در کتابخانه‌ها به دهه 1980 برمی گردد (وایت[2] ، 1987) اما استفاده از چارچوب و مفهوم کارآفرینی بعد از سال 1987 به طور گسترده‌تر در پژوهشهاي کتابخانه‌اي استفاده شد (چاد[3] 2014؛ فالکنر[4]، 2018 ). اساس فعالیتهای کتابداران کارآفرين بر مبنای خلاقیت و نوآوری است و کتابخانه‌ها نیز با برنامه ريزی‌های صحیح و اتخاذ سیاستهای اصولی در جهت تقويت روحیه کارآفرينی و جذب افراد کارآفرين و با استعداد، موجب رشد و توسعه اجتماعی سازمان متبوع خود مانند دانشگاه‌ ها خواهند شد.

کارآفرینی در کتابخانه‌ها می‌تواند فرصتهاي جدیدي را براي کتابداران فراهم کند تا از مزایاي ناشی از آن براي پیشرفت و توسعه همه جانبه بهره مند شوند. با توجه به افزایش نگاه اقتصادي به اطلاعات، کتابخانه‌ها هم باید به عنوان واحد تجاري مدیریت شوند. با این تفکر می توان امیدوار بود کتابخانه‌ها با فاصله گرفتن از حفظ روشهاي سنتی و بازنگري در روشهاي ارائه خدمات، گام مؤثري در راستاي بهبود جایگاه خود بردارند. بعلاوه، کتابخانه‌ها به عنوان مرکز علم و دانش از مهمترین نهادهایی هستند که می توانند با ارائه منابع و خدمات به افراد جویاي حرفه و شغل در ایجاد، توسعه و بهبود مسائل اقتصادي ارائه خدمت کنند.

کتابخانه‌ها به عنوان مؤسسات خدماتی که در دسترس همگان است، نقش مهمی در جمع آوري، سازماندهی، بهره برداري از اطلاعات، و همچنین دسترسی به منابع اطلاعاتی برعهده دارند. بر این اساس، کتابداران باید با استفاده از راهبردها و مهارتهاي نوین براي دگرگونی و بقا در دنیاي اطلاعات بتوانند خدمات کارآفرینی را ترویج و اشاعه کنند. کتابخانه‌ها میتوانند در قالب انواع خدمات اطلاعاتی، آموزشی، مشاوره اي و فنی با کارآفرینی و انجام آن ارتباط داشته باشند.

مرور مبانی نظري و مطالعات انجام شده حاکی از آن است که کتابخانه‌ها در ارائه خدمات کارآفرینی در دانشگاه‌ها نقش و اهمیت بسزایی دارند؛ اما پژوهشهای کمی در این ارتباط انجام شده است. از اینرو، انجام پژوهش‌های کاربردی در زمینه ترویج خدمات کارآفرینی در کتابخانه‌های دانشگاهی ضروري به نظر می رسد. بنابراین از پژوهشگران حوزه کتابداري و اطلاع رسانی انتظار میرود تا با بهره گیري از روش شناسی‌ها و چهارچوب‌هاي علمی در مسیر توسعه دانش در این حوزه گام بردارند.

منابع؛

Chad, K. (2014). The entrepreneurial library. Innovating new library products and services. Library Journal, 1 (2), 1-5.

Faulkner, A. E. (2018). Entrepreneurship resources in US public libraries: Website analysis. Reference Services Review, 1 (18), 1-23.

White, H. S. (1987). Entrepreneurship and the library profession. Journal of Library Administration, 8 (1), 11-27.