کُرد پرس- قانع مریوانی از جمله شاعران ادب کُردی است که به سبب آشنایی‌اش با تاریخ، علوم ادبی، قرآنی-کلامی و ادب ملل و بویژه ادب فارسی، بسیاری از مضامین معرفتی و تعلیمی را در دو سطح فردی و اجتماعی تصویر کرده است. بافت موقعیتی و زمانی-مکانی خاصی که قانع در آن به سرودن شعر دست زده است فقر اجتماعی و فرهنگی بخش وسیعی از جامعه را به رخ می‌کشد. نهیب‌های بیدارگرانه شاعر و شکوه‌های پی در پی وی به سبب برخی آسیب‌های اجتماعی از جمله ضرورت فراگیری دانش، میهن‌دوستی و شکوه از خیانت به وطن، شکوه از بی‌قدری علم و هنر و اهل هنر، عمده مضامینی هستند که شاعر به عنوان پیام‌های اصلی خود در حوزه ادب تعلیمی به خواننده شعرش منتقل می‌کند. قانع شاعر فریاد و دردهای مشترک همنوعانش است.

گفتمان انقلابی در اشعار وی بویژه در پیوند با مضامین اجتماعی و بهره‌گیری از مایه‌های میهنی به شکلی برجسته بازنمایی شده است. التزام و تعهد شاعرانه در راستای رسالت اجتماعی‌اش از وی شاعری متعلق به مکتب التزام ساخته است. در این یادداشت به برخی از مضامین تعلیمی در اشعار قانع اشاره‌ای مختصر می‌شود. مهم‌ترین مضامین تعلیمی در آثار این شاعر بر اساس دو دسته‌ی نکوهشی و ستایشی عبارتند از: الف) نکوهشی: حرص و آز، جهل و بی‌سوادی، بی‌قدری هنر، بی‌اعتباری دنیا، ستم و پاره‌ای دیگر مضامین اخلاقی . ب) ستایشی‌ها: میهن، علم، عدل و داد، فقر، حجاب، ، دینداری، ظلم‌ستیزی، آزادی، حق‌طلبی و مانند آن.

طبقه‌بندی موضوعی اشعار تعلیمی قانع/ ستایش التزام و تعهد اجتماعی شاعر

قانع در مقام شاعری ملتزم و با گرایش‌هایی به مکتب التزام، در بسیاری از اشعارش بر تعهد اجتماعی شاعر و ضرورت ایفای رسالت خود صحه گذاشته است. وی در برخی از اشعارش که با عبور از رومانتیسم فردی به حوزه رومانتیسم اجتماعی پا می‌گذارد بر این مضمون تعلیمی و مسؤلیت اجتماعی تاکید کرده است. در تایید و تبیین مبحث تعهد و التزام شاعران معاصر به عنوان پیشتازان جریان روشنفکری– قانع به عنوان جزئی از این جریان- نهیب‌های شاعرانه و اظهار گفتمان انقلابی مبنی بر التزام و تلاش، از دیگر مضامین پربسامد تعلیمی در اشعار قانع به شمار می‌آید:

سەر لە بۆ سەربازی چاکە نەک لە بۆ چەتفەی گران
دڵ لە بۆ خەمخۆری چاکە نەک لە بۆ مێهری کچان (همان: 145)

تەزحیە لازمە لە سەر شاعیر
چوونکە ڕۆحی ڕەوانی فەرهەنگن (همان: 161)

کوردە چۆن نەگریم هەمیشە بۆ کزی و داماوی تۆ
چۆن قوڕی عالەم بە سەر خۆدا نەکەم بۆ ناوی تۆ؟ (همان: 182)

سەر کە خاڵی بێ لە فیکری میللەتی قەت سەر نیە
دڵ کە گەرمی تیا نەبێ قەت قابلی دولبەر نیە (همان: 229)

نکوهش بی‌قدری هنر و اهل هنر-شکوه از جابجا شدن ارزش‌ها و ضدارزش‌ها

شکوه و اظهار حسرت شاعر مبنی بر تنهایی وی و عدم آگاهی اجتماعی کنشگران جامعه در تقابل با بصیرت شاعرانه، همچنین بی‌قدری اهل هنر و شکوه از جابجا شدن ارزش و ضدارزش، همواره یکی از مضامین شعری شاعران و بویژه شاعران معاصر بوده که جریان روشنفکری جامعه نیز در برهه‌ای خاص بر دوش این طیف از اجتماع بوده است. براین اساس، اظهار حسرت این دسته از شاعران درباره عدم آگاهی مردم اجتماع از مضامین پربسامد تعلیمی به شمار می‌آید. در شعر قانع نیز این دست مضامین به کار رفته است:

بمکڕێ چەرخی زەمانە گەر لە خەم سەهوێ زلە
بۆ مەتاعی بێ بەها کێ مامەڵە و سەودا ئەکا (همان: 25)
بێ‌حەیایی باوە ئەمڕۆ قوڕ بەسەردا کا حەیا
کەندەڵان سەربەرز و شادە خۆی بشارێتۆ چیا (همان: 27)
گوڵ ئەگەر عەقڵی هەبێ قەت سەر لە خاک ناکاتە دەر
چونکە ڕۆژی دڕک و داڵە و گەرمی بازاڕی گیا (همان: 27)
ئەی فەڵەک ڕاستۆ نەبی بۆ هیچ و پووچی دەورەکەت
گورگ ئەبێتە شوانی ڕان و دز ئەبێتە ئەولیا (همان: 27)
نێرە گاجووتێ ئەبەیتە ڕیزی لوقمانی حەکیم
فەیلەسووفێکیش ئەخەیتە ژێر چەپۆکی ئەشقیا (همان: 27)

زەمانە هیچ‌بەخێوکەر بوو بە عومری
فەلەک هەر دوون پەرەست و سپڵە‌پەروەر (همان: 84)

سێ شتن ئەمڕۆ لە دنیا بێ‌وەجاخ و جێگەدار
شاعیران یەک عالمان دوو نیشتمانی کوردەوار (همان: 86)

قانوونی چەرخ و ڕەسمی زەمانە وەها بووە
جاهیل بە کام و شاد و ئەدیبان بە ئاە و ڕاز (همان: 91)

هۆنەری ئەم زەمانە بێ‌دەنگن
بۆیە میللەت لە پاش و پێ لەنگن (همان: 161)

ستایش دانش و فضل- نکوهش جهل

در اشعار قانع بسامد اشعار با دلالت تعلیمی مبنی بر ستایش دانش و توصیه به فراگیری علوم و فنون دینی، اجتماعی و فنی بسیار زیاد است و این نکته می‌تواند ناظر بر دغدغه و احساس مسؤلیت شاعر در برابر فقر علمی جامعه‌اش باشد. بدیهی است با مراجعه به متون تاریخی و ادبی می‌توان ادعا کرد که علم و سوادآموزی در مناطق کردنشین –به سبب محرومیت این مناطق- در سطوح پایین‌تری قرار داشته است بر همین اساس، قانع به عنوان شاعری با گرایش التزام اجتماعی همواره ستایش فراگیری دانش و نکوهش جهل را یکی از مضامین محوری اشعار تعلیمی خود قرار داده است.

لە کەسبی کاسبی شێخ بە لە سنعەتدا وەکوو غەربی
بە گفتوگۆ کوڕی شاری بە زەحمەت وەک کوڕی دێهات (همان: 46)

بڕوانە لە ئەحواڵی هەموو عیلم و شەریعەت
تێکۆشێ لە بۆ کەشفی هەموو بەحری حەقیقەت (همان: 47)

چوا شتن کە ئەمڕۆ بوونە نەگبەتی کوردی هەژار
جەهل یەک بێ‌ئەقڵی دوو دڵپیسی سێ داوا چوار (همان: 75)

شۆڕش بکەن لە ڕووی نەزانی و جەهلەدا
تووی نیفاق و ئەجنەبی دەربکەن هەتا سنوور (همان: 87)

شاعر در شعر زیر به قصد نکوهش نادانی و ترغیب خواننده به فراگیری دانش از افعال معکوس استفاده کرده است:

هەرگیزاو هەرگیز خەیاڵی ژینی سەربەستی مەکەن
تف لە عیلم و زانیاری بێن و زوڕنا لێ بدەن
گەرچی تا ئێستا وتوومە تێ بگەن زوو پێ بگەن
بەو قسانەم ئێوە قەت بڕوا مەکەن سەگ بووم وەڕیم (همان: 105)

چەندە خۆشە پیاو کە کەر بێ چون کەری پیاو دەرئەخا
سەیری کاروانی کەری کەن جاشی خۆی چۆن بەرئەخا
هەر نەزانینە کە سواڵەت پێشی سەد گەوهەر ئەخا (همان: 105)

زەنگی زاناییم لە داخا شەرتە قەت زڕەی نەیە
باڵی زانیاریم شکابێ تا ئەبەد فڕڕەی نەیە
هێندە بێدەنگ بم سەگی دەرگانەکەم وەڕەی نەیە (همان: 106)

همچنین شعر «زانین» یکسره در ستایش علم و دانش است:

چاکی چلۆنی مەرحەبا زانین

بۆ پێشکەوتنت هەزار ئافەرین

باوەڕم هەیە بە سیدق و یەقین

هەر تۆ پێش ئەخەی کۆمەڵی بێ تین

ئافەرین زانین! هەزار ئافەرین (همان: 146-147-148)

ڕۆڵەکەم خوێندن بخوێنە مەکتەبە دەرمانی کورد
تێگەیشتن مەرهەمە بۆ زامی بێ‌سامانی کورد (همان: 150)

هێزی بازووی چینی زەحمەتکێشی کورد
فێری پێشکەوتن بکەین چەشنی گەلان (همان: 163)

ستایش میهن‌دوستی/ نکوهش عدم تعهد در برابر میهن

حب وطن، از عمده مضامین اجتماعی است که قانع با توجه به گرایشش نسبت به مکتب التزام در اشعار خود از آن سخن گفته و بسیار بر این مضمون تأکید کرده است. این مضمون در حوزه رومانتیسم اجتماعی جای می‌گیرد و شاعر با گذر از فردگرایی و رومانتیسم فردی، دغدغه‌های اجتماعی و جمعی‌اش را در شعر بازتاب داده است:

دڵپاکی لەگەڵ هەموەتەنت لازمە کوردە
حوببی وەتەنت ڕوکنە لە ئەرکانی عیبادات (همان: 45)

ئەگەر مردم وەتەن لاوانی تۆ خۆش
ئەگەر هیتلەر نەما گاوانی تۆ خۆش (همان: 96)

ئەی وەتەن دایم خەریکی شیوەن و گریانتم
ئەی وەتەن سووتاوی زامی دەردی بێ‌دەرمانتم (همان: 116)

ئەی وەتەن وەڵڵا لە بووکی یەک شەوە زێباتری
تۆ لە دووسەد کیمیا و زێڕ و گەوهەر چاتری (همان: 117)

کێو و کوێستانی وڵاتی کوردستانە جەننەتم
خاکی خاوەن ڕرقی کوردە دایکی پڕشەفقەتم (همان: 192)

ئەی وەتەن پاییز بە خێر بێ چوونکە ئێستا باومە
گەرم و سەردی فەسڵەکەت عەینەن دڵەی شێواوومە
ئەی وەتەن زستانی ساردت وەک هیوای کوردانمە
ڕووت و قووتی دارەکانت وەک گرۆی لاوانمە
ئەی وەتەن دیسان بەهارە وئارەزووی سەیرانمە
مەیلی هاژەی قەڵبەزەی بەفراوی کوێستانانمە (همان: 196-200)

لاوی خوێن گەرمم بزانە خاکەکەت هەر نیعمەتە
حورمەتی خاکت بزانە موستەحەقی حورمەتە (همان: 220)

هەڵکە باڵی نیشتمانی بیری میلیی بێنە سەر
خوێنی بەدگۆی نیشتمانت زوو بڕێژە بێ‌خەتەر (همان: 220)

غیرەتی کوردی نەمێنێ وا نەما قەدری وەتەن
کێ فرۆشتنی ماڵی بابی قەت بە ئەم هەرزانییە؟ (همان: 223)

ئەی وەتەن یەعقووبی تۆم و یۆسفم لێ گوم بووە
ئەی وەتەن بەدناوی تۆم و ئابڕووم بۆ تۆ چووە (همان: 226)

ئەی وەتەن بەینێکە پەستی موژدە بێ دەورانتە
خوێنی کوژراوانی کۆنت بۆیەیی هەیوانتە (همان: 244)

عەیبە بۆ تۆ کە نەسڵی کوردانی
حورمەتی خاک و باد نازانی (همان: 257)

مەنعی بکەن کەلوپەلی بێگانە بۆ وڵات
تا پیشەسازی وڵاتت بە هێز بێت و دەرکەوێ (همان: 278)

دڵێ نەناڵێ بۆ هیچ نەخۆشی
ئازاری نەبێ بۆ هیچ پەرۆشێ
هەر بۆ ئارەزووی خۆی تێ بکۆشێ
یاخوا ئەو دڵە هەر ئاوارە بێ
بە تیغی دوژمن پارە پارە بێ (همان: 275)

سەرێ پڕ نەبێ لە سەودای نیشتمان
دایم گێژ نەبێ لە خەم بێ‌دەستان
گەر نەیەتە سووڕ بۆ دەوای دەردان
هەر تەوالیت کا و مێزەری گران
لە خوا ئەخوازم کە بە بڕین چێ
تا دوا هەناسەی بە زار و شین چێ (همان: 272)

نکوهش بی‌اعتباری دنیای فانی

یکی از آموزه­ها و مضامین تعلیمی از گذشته تا به حال اشاره به گذرا بودن و حسرت به خاطر بی اعتباری و ناپایداری دنیاست، تا از این رهگذر به مخاطب آموخته شود که هر آنچه را که نپاید دلبستگی را نشاید، بنابراین باید در انجام و نوع کارها و اعمال در هستی با وسواس بیشتر رفتار کرد. مضمون اظهار حسرت نسبت به بی‌اعتباری و ناپایداری دنیای فانی در برخی از اشعار تعلیمی قانع حضور یافته است:

کە تۆ مردی بە یەکجاری ئەبیتە مشتێ خاک و خۆڵ
منیش دوای مردنم ئینجا بزانە دەوری ژینم هەس(قانع: 95)
لە پێش چاوم هەموو عالمە بە چەشنی پەڕە کایێکە
سەرم گەرمە لە مەستیدا چ دەربەستی کڵاوێکە(همان: 206)
ستایش عشق و پاکبازی و مصایب عشق- نکوهش تزویر و ریا

تقابل میان پاکبازی عاشقانه و تظاهر و ریا، از برجسته‌ترین مضامین تعلیمی است که از خواجه حافظ به عنوان برجسته‌ترین شاعر عرصه مبارزه با تزویر و زهد ریایی در ادب فارسی به یادگار مانده است. تقابل میان رند و صوفی و مبارزه با اسباب ریا اعم از جامه صوفیان و زهد ریایی و تسبیح و ریش و سجاده و مانند آن در شعر قانع نیز نمود یافته و از عمده مضامین تعلیمی اشعار وی به شمار می‌آید:

بەسەرهاتم وەکوو مەجنوونە ئەمما عیشقی پیرئامووز
بەدیانی کەوتوو عاشق لەباتی عیشق بێجا کا (همان: 18)

ئێستەکەش وا هاتە سەر بازاڕی قووە کارەبا
زیکری زاهید تێکەڵە با سینەما باسی نەما (همان: 23)

ماڵەکەم دارولجنوونە خەستەخانەم بۆ ئەبەن
عیشق دەردێکە کە دووسەد تەبیب شەیدا ئەکا (همان: 25)

زوهدی قانیع بۆ بەجێهێنانی ئەمری حەق نیە
بۆ تەسەلای دووریی ئەبرۆی یارە وا لە مینبەرا (همان: 26)

شۆڕشی وشکی زاهیدی لابەن
قلقل شیشە شراب بیار (همان: 80)

کە من ئوستادی سەرمەشقی وەفادارانی عالەم بم
دڵی خاوێن و بێ‌کینەم بە زوهدی پارسا نادەم (همان: 112)

هەر کەسێ ئەربابی عیشقە خۆی لە سادە لا ئەدا
من کە مفتی عیلمی عەشقم، دوێنێ فتوام وا ئەدا (همان: 124)

عاشقی دڵ بە خەم نەکەی هەوا و خەیاڵی خورد و خەو
یادە دلگشا بجو تازە بە تازە نو بە نو (همان: 180)

ستایش وحدت، همدلی و وفاداری/ نکوهش نفاق و تفرقه

قانع به عنوان شاعری با گرایش به متکب التزام و تعهد اجتماعی همواره با دو رویکرد ستایشی و سرزنشی کوشیده است به مضامین نیکوی اجتماعی از جمله وحدت، همدلی و وفاداری را ستایش کند و به نکوهش نفاق و تفرقه بپردازد:

ئەو وەختە نەبوو توخمی نیفاق و شەڕ و شۆڕش
بۆیە کە هەموو دوژمنی خۆت هاتە ئیتاعەت (همان: 40)

هاوکاری کەن بە مەرج و بناغەی ژیانی گەل
تەوحیدی فیکرە شەرتی ئەساسە نزیک و دوور (همان: 87)

کوردە شەرمی زەند و بابا ئەردەڵانت ناتگرێ
هۆزی ناڕێک و درۆزن سوودی دەرد و زیللەتە (همان: 218)

نکوهش نخوت و غرور- توصیه به تواضع

در نمونه‌های تعلیمی، دو رویکرد ستایش و نکوهش در خصوص مضامین حسنی و قبحی اخلاق، با بسامد بالایی یافت می‌شود. شاعر در این راستا به ستایش طیفی از محاسن اخلاقی و انسانی –از جمله تواضع- می‌پردازد و در مقابل برخی از رذایل و قبایح –از جمله نخوت و غرور- را نکوهش می‌کند:

برا مەغروور مەبە هەرگیز بە جەوهەر
مەنازە قەت بە تەحریر و بە دەفتەر (همان: 84)

سێنەخۆشی کەوتە دنیا هیچ دەوا و چاریان نیە
کیبر یەک بەرتیل دوو سێ موخلیسی پارە و دینار (همان: 86)

نکوهش تزویر و نیرنگ- ستایش یکرنگی و راستی

از دیگر محاسن و قبایح اخلاقی که قانع به ستایش و نکوهش آن پرداخته، نکوهش تزویر و نیرنگ و ستایش یکرنگی و راستی است:

زوهدی قانیع بۆ بەجێهێنانی ئەمری حەق نیە
بۆ تەسەلای دووریی ئەبرۆی یارە وا لە مینبەرا (همان: 26)

بێ‌قەزا بێ مامە سۆفی تا بێ ڕیشی پان ئەکا
قول بە فول حاڵی بووە چی ئیدعای ویژدان ئەکا (همان: 33)

مام حاجی ئەتۆش لابە کەشیدەی فڕوفێڵت
تێر نابێ بە هیچ شتێ یەقین دیدەیی لێڵت (همان: 51)

شۆڕشی وشکی زاهیدی لابەن
قلقل شیشە شراب بیار (همان: 80)

قەڵەم هۆشت بە سەر خۆ بێ نەنازی قەت بە دوو زمانی
زمانت لاڵە لەم باسە نەنووسی شەوکەتی جەببار (همان: 82)

کە من ئوستادی سەرمەشقی وەفادارانی عالەم بم
دڵی خاوێن و بێ‌کینەم بە زوهدی پارسا نادەم (همان: 112)

کەشیدەم داوە سیواکم وەکوو دانەی فەقیرانە
خڕەی تەسبێحەکەم دیارە کە من شاگردی شەیتانم (همان: 115)

بە فێڵ و دەسبڕینیشم نزیکە بم بە حاجی شێخ
وەرە بنواڕە سەیرم کە کە چەندە شێخی ڕیش پانم (همان: 115)

من و سۆفی و بزن هەر سێ بە ڕیشین
لە ڕیشمان تێ بفکرین هەر وەکوو جووین (همان: 144)

تاوێ وەک سۆفی بە ڕیش و شانە و سیواکەوە
لەحزەیێ مەستم بە قەندە و ماشە و تریاکەوە (همان: 214)

دە واعیز دەک خەجاڵەت بی کە وا ئەم عالەمەت فەوتاند
لە بەر نەفعی خوسوویی خۆت سەراسەر عالەمت خەنداند (همان: 251)

ستایش آزادی و صلح

بووکی ئازادیم ئه‌وێ خوێنم خه‌نه‌س بۆ ده‌ست و پێی

ئه‌ڵقه ‌ئه‌ڵقه‌ی پێوه‌نم وه‌ک پڵپڵه‌و له‌رزانه‌یه

ستایش تکریم رعایا و ضعفا/ نکوهش منت نهادن و بی‌توجهی توانگران نسبت به فقرا

سەردەسە ژێردەسەی هەژار و فەقیر
مەیفرۆشە بە بزن و گیسک و چتیر (همان: 83)

ڕەعیەتی سەرکز و فەقیر و هەژار
مەیخەرە حەپسخانە و زنجیر (همان: 83)

براکەم! دەوڵەمەندیش وائەزانێ
گەدای بۆ ئەو دروست کرد زاتی یەزدان (همان: 159)

وەرن یاران لە سەیری چەرخی دەوران
بزانن چۆن ئەژی دەستەی فەقیران (همان: 172)

اعتقاد به قضا و قدر- شکوه از بخت بد

خەتای بەختە کە من دێوانەکارم
ئەگەرنا بەش بە حاڵم هۆشیارم (همان: 137)

ئەی خوا چی بکەم لە داخی بەختی ناهەمواری خۆم
وا سەرم شێواوە ڕێگا نابەمە سەر کاری خۆم (همان: 141)

نکوهش حرص و آز- ستایش قناعت و مناعت طبع

قەت نەبوو لەم هۆزەدا هەرگیزنیشانەی مەکرەمەت
گشت بە جارێ غەرقی حرس و بێ‌دڵی و پڕ مەشغەڵەت (همان: 216)

کوڕ بابی ئەسووتێنێ لە بۆ تاکە قەرانێ
بابیش کوڕی خۆی سەر ئەبڕێ بۆ لەتە نانێ (همان: 238)

ستایش دادپروری و پرهیز از ستم

بۆ حەڵاڵە خوێنی کورد و بۆچی فەرزە کوشتنی؟
دەک خەجاڵەت بێ درۆزن چۆن وەها پیلان ئەکا (همان: 15)

ڕەعیەتی سەرکز و فەقیر و هەژار
مەیخەرە حەپسخانە و زنجیر (همان: 83)

بێ‌مرووەت مەبە لە حاستی شوان
تێک ئەدا قەهری حەق سەرا و سەریر (همان: 83)

بە سەرما ڕامەبوورە کاکی زاڵم
لە دەستی زوڵمی تۆ وێرانە ماڵم (همان: 142)

ستایش شجاعت- نکوهش تملق

قەڵەم هۆشت بە سەر خۆ بێ نەنازی قەت بە دوو زمانی
زمانت لاڵە لەم باسە نەنووسی شەوکەتی جەببار (همان: 82)

نکوهش بخل، ستایش سخاوت

هەژار ڕەبی نەجاتت بێ لەم حاڵەی پەرێشانت
غەنیتۆش بێرە سەر باری سەخا دەستم بە دامانت (همان: 52)

خوا ئەو چاوە هەر ڕوون کا تەماشای حاڵی بێ‌دەس کا
ڕەزیل ڕەبی بە تیری چاوی خۆت بێ نووکی موژگانت (همان: 52)

ستایش مجد، شرف، عزت نفس و مناعت طبع/ نکوهش بندگی و نوکری کردن

هەناسەم هێندە مەغروورە لە باڕەش مەرحەبا ناکا
بەغەیرەز دڵ کە مەسکەنیە خەیاڵی ماسیوا ناکا (همان: 24)

کە هاتە باسی نامووس و هونەر بێ‌قیمەتە ئەولاد
لە پێی عیز و شەرەف فەرزە سەر و ماڵت بدەی بەر باد (همان: 67)

وەکوو جێ پێی بە بێ بان و دەر و دیوارە کاشانەم
کەلاوە کۆنی وێرانەم بە قەسری پادشا نادەم (همان: 112)

لە سایەی عیززەتی نەفسم لە پاشا مەرحەبا ناکەم
لە ئەربابی کەرەم دوورم بە کەس خۆم ئاشنا ناکەم (همان: 121)

دە شەرتە شەرتی مەردی بێ لە دنیا تا حەیاتم بێ
نە هیوای سەر قەڵەمدانە و نە ئومێدی خەڵاتم بێ (همان: 122)

ڕۆڵە لافی فەیلەسووفی لێنەدەی هەرگیز بە دەم
نۆکەری هەرگیز نەکەی بۆ حاکمی ڕۆم و عەجەم (همان: 149)

نانی مەردنە بخۆ ئیقرار ئەکەم حاتەم کە تۆی
بۆ هەوانتە تێ مەکۆشە ئەو زەمانە هات و ڕۆی
لای بە تێی هەڵدە براکەم نانی منەت قەت نەخۆی (همان: 270)

مەعلوومە لە لای ئەو کەسە کە وا ئەهلی حەیا بێ
گەر پیرە ئەگەر گەنجە ئەگەر شاە و گەدا بێ
نابێ سەری بەرزی بە منەت کۆم و پەسا بێ (همان: 264)

تشویق به کار، مبارزه و حق‌خواهی- نکوهش کاهلی و تنبلی و انفعال

دە داوای حەقی خۆت کە و هیچ مەترسە
لە دڵ دوژمن ئیتر شەرم و حەیا بەس (همان: 94)

کرێکارێکی خاوەن هێز و بازوو
مەچەک ماندوو بکا تاکوو ئێواران
بە هێزی باوەڕ و شان و دەماری
بە دەس بێنێ ژیانی خۆی و خێزان (همان: 162)

باڵی لێ هەڵماڵە وەک شێر بێرە مەیدانی خەبات
ڕوو کەرە ئاغا کە ئاغا دوژمنی خوێنینتە (همان: 255)

لێدە نەعرەی دەنگ دلێری ڕووبەڕووی زوڵم و ستەم
هەر بڵی ئەی کاکی مالیک بۆچ ئەمە ئایینتە (همان: 255)

لە کۆتی حاکما ڕەببی بمێنێ تا دوا عومری
قول و قاچێ کە بۆ هاوارای خەڵکی سستی بنوێنێ (همان: 256)

نتیجه

پربسامدترین مضمون‌های تعلیمی در اشعار قانع، موضوع میهن‌دوستی، ستایش عدل و نکوهش ستم، نکوهش بی‌اعتباری دنیا، شکوه از بی‌قدری هنر و مسایلی از این دست است که در متن به تفکیک موضوع‌ها نشان داده شده است. در اشعار قانع اشعار با دلالت تعلیمی مبنی بر ستایش دانش و توصیه به فراگیری علوم و فنون دینی، اجتماعی و فنی دارای بسامد بالایی است و این نکته می‌تواند ناظر بر دغدغه و احساس مسؤلیت شاعر در برابر فقر علمی جامعه‌اش باشد. بدیهی است با مراجعه به متون تاریخی و ادبی می‌توان ادعا کرد که علم و سوادآموزی در مناطق کردنشین –به سبب محرومیت این مناطق- در سطوح پایین‌تری قرار داشته است بر همین اساس، قانع به عنوان شاعری با گرایش التزام اجتماعی همواره ستایش فراگیری دانش و نکوهش جهل را یکی از مضامین محوری اشعار تعلیمی خود قرار داده است.