به گزارش خبرگزاری کردپرس، شب یلدا یا همان شب چله در تقویم فارسی مطابق با نخستین شب از آغاز فصل زمستان است؛ طولانی‌ترین شب سال که به باور مردمان ایران زمین، پس از آن خورشید تولدی دوباره یافته و روشنایی بر ظلمت غالب و روز طولانی می‌شود.
ایلامیان نیز اگر چه در تقویم محلی خود شب چله‌ی متفاوتی دارند ولی شب یلدا را با سایر هم‌وطنان جشن می‌گیرند چرا که می‌دانند پس از این شب طولانی، روزها طولانی‌تر و روشنی‌بخش مردمان ایل و عشایر و کشاورزان و دامداران خواهد بود و می‌دانند که برف‌ها و باران‌های خوبی در راه است.
چله‌ی بزرگ و چله‌ی کوچک در ایلام
در آیین میترا، شب یلدا (به معنی تولد) را شروع نخستین روز از فصل زمستان می‌دانند و از قدیم به این شب «چله‌ی بزرگ» گفته می‌شد و باور داشتند که سرما و برف و یخبندان در مناطق سردسیری از اول چله شروع می‌شود و حداقل چهل روز ادامه دارد اما بر اساس گاهشماری کُردی، شروع زمستان در ایلام از اول آبان‌ماه است که با مناطق گرمسیری ایلام سازگار است.
در باور و اسطوره‌های ایلامیان، نقل‌های مختلفی در مورد چله وجود داشته است. مثلاً در مهران این باور وجود داشته که شترها در سخت‌ترین سرماهای زمستانی و هم‌زمان با شروع چله‌ی بزرگ جفت‌گیری کرده و باردار می‌شوند. بر این اساس نقل می‌شود که در گذشته‌های دور پیرزنی چند شتر داشته که در چله‌ی بزرگ شترهایش آبستن نشده‌اند. این پیرزن ناتوان از خدا می‌خواهد هوا بار دیگر سرد شود تا شترهای او نیز بتوانند فحل بگیرند. خدا دعای او را مستجاب کرده و سرما دوباره برمی‌گردد لذا مردم مهران در گذشته بر این باور بوده‌اند که پس از پایان چله‌ی بزرگ، چله‌ی کوچک دیگری تا بیستم اسفند اتفاق می‌افتد.
چالگ میه‌کوت‌های دورهمی
جدا از دید و بازدیدهای شب یلدا در ایلام و رفتن نزد بزرگ‌ترها، یکی از رسوم جالب تقریباً منسوخ شده در ایلام، رسم «چالگ میه‌کوت» بوده است. چالگ یک هاون چوبی عمیق و میه‌کوت دسته هاون بلندی است که برای تهیه شیرینی شب چله از آن استفاده می‌شود. مقداری خرمای زاهدی پاک شده و بدون هسته را داخل چالگ ریخته و به میزان لازم کنجد سفید بوداده را بر آن افزوده و با میه‌کوت شروع به ضربه زدن می‌کنند. تقریباً همه‌ی مهمانان خرما و کنجد را با آوای «چالگ میه‌کوت، کُنجی بکوت» (ای هاون و دسته هاون، کنجد را بکوبید) به نوبت می‌کوبند تا این‌که روغن و شیره‌ی کنجد از آن بیرون زده و با خرمای له شده ترکیب گردد. این رسم شیرینی ساختن دسته‌جمعی در شب یلدای ایلامیان دارای معانی عمیق مردم‌شناسانه است.
«گه‌نمه شیره»، «بژی برساق»، «نان پنجه‌کش» و عسل و گردو و روغن حیوانی از دیگر شیرینی‌ها و تنقلات شب چله در ایلام بوده است.
بازی و شعر در یلدای ایلامیان
در شب چله معمولاً بازار قصه‌گویی مادربزرگ‌ها داغ است. بازگویی «مه‌ته‌ل»های کردی قدیمی در شب یلدا حلاوتی دیگر دارد؛ افسانه‌ها و قصه‌هایی چون «دایه پیره»، «کُر کچل»، «دختر پادشاه»، «نره دیو» و در کنارش شاهنامه خوانی کُردی و نقل اشعار «شاکه و خان‌منصور» به این محفل انس و غنا می‌بخشد.
همان دور و بر، بچه‌هایی که فرصت دورهمی یلدایی را غنیمت می‌دانند، بازی‌هایی انجام می‌دهند که شادی و هیجان زیادی به همراه دارد؛ بازی‌های مثل «زه‌ره مشته‌کی» (گل یا پوچ)، «قاچان»، «شاه وزیره‌کی» و «هه‌ته‌ته‌ر توته مه‌ته‌ر» که در همان محیط کوچک خانوادگی قابل اجراست، با خنده و شوخی زیادی همراه است.
چل به‌ل چل نیم به‌ل
در ایام چله‌ی زمستان و شب اول دی‌ماه در بین بعضی از خانواده‌های ایلامی اشعاری با تکرار عدد چهل خوانده می‌شود که در مراسم عروسی هم گاهاً کاربرد داشته‌اند. در کتاب دریچه‌ای به ادبیات ایلام اثر صیدمحمد درخشنده و ظاهر سارایی که در سال 1390 منتشر شده بعضی از ابیات این نوع اشعار آمده است؛ مانند:
چل به‌ل چل نیم به‌ل، چل به‌نی به‌ل‌به‌ل
چل که‌ل چل کلوول، چل کلوول چل که‌ل
چل گوو چل نیم‌گوو، چل نیم‌قه‌ترانی
هه‌ر چل ده ملِ، ئه‌مه‌ر گولانی
نویسنده: یاسر بابایی، نویسنده و روزنامه‌نگار ایلامی
نظر شما