به گزارش کردپرس، محمد، فرزند سعید، فرزند علی، در سال ۱۳۰۴ خورشیدی در محلهٔ "خرێ" در شهر مهاباد زاده شد. روان‌شاد سعید ماملی، پدر محمد، از خوش‌صدایان معاصرِ وفایی، شاعر عارف مهابادی بوده و بیشتر اشعار وفایی را با صوت دلنشین خود خوانده‌است.

سعید ماملی دارای پنج فرزند به نام‌های حسین، محمد، مطّلب، حسن و جعفر بوده که حسین سال‌ها قبل بدرود حیات گفته و می‌گویند خوش‌صوتی او کم‌نظیر بوده‌است. خانوادهٔ ماملی به‌طور عموم صدای خوب و دلنشینی دارند. محمد ماملی در سال 1317 خورشیدی نخستین آهنگ خود را اجرا کرد و تا سال 1371، با 54 سال سابقهٔ هنری، بیش از 300 ترانه اجرا کرد. محمد ماملی در سال 1342 سفری به قلادزه و سلیمانیه کرد و چند ترانه را در آنجا اجرا و ضبط کرد.

کتابی با عنوان "بازی بێریان: ژیان و گورانی‌ یه کانی موحه‌ممه‌د ماملی" (جلد اول، محمد حسن احمد، بغداد، چاپخانهٔ الحوادث، 1983) درمورد محمد ماملی به چاپ رسیده‌است که در آن تعداد ترانه‌های اجراشده توسط این هنرمند بیش از 700 نوشته شده‌است. شعر تعدادی از ترانه‌های او توسط حاج هاشم نانوازادگان سروده شده‌است که متأسفانه در کتاب مذکور نامی از سرایندهٔ اشعار مربوط به حاج هاشم برده نشده و نوشته شده شعر این آواز برگرفته از فولکلور است.

محمد ماملی چند ترانهٔ دوصدایی هم با روان‌شاد ملا حسین عبدالله‌زاده اجرا کرد. ملا حسین در اردیبهشت‌ماه سال 1306 شمسی در قریهٔ اگریقاش (ایندرقاش) از توابع مهاباد به دنیا آمده بود و از 14سالگی کار خوانندگی را شروع کرد و در طول عمر خود بیش از 500 آواز و ترانهٔ مختلف اجرا کرده بود. ملا حسین چون از خانوادهٔ روحانی بود، متأسفانه بااینکه از نعمت سواد محروم بود، عنوان «ملا» را داشت.

هنرمند محمد ماملی از خوانندگان مشهور و تراز اول موسیقی کردی به حساب می آید. از محمد ماملی 2000 آواز همچون میراثی گرانبها برای ما به جای مانده است. او فردی بسیار محبوب در میان مردم مهاباد و کل کردستان بود که تمام عمر خود را در میان آنان و برای آنها گذراند.

بیشتر آثار وی بر این چهار سبک خاص موسیقی کردی بود که شامل؛ بیت، گورانی، قه تار (همان شیوه گاتا یا گاتها در آیین زرتشت) و حه یران می شد.

در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در یکی از شب هایی که میرزا عبدالرحیم وفایی مهابادی عارف و شاعر و آهنگساز نامور کنار پنجره گشوده منزلش واقع در چهار راه آزادی پشت خودکفایی فعلی به نظاره ایستاده بود ناگه صدای دلنشین "سعید ماملی" پدر محمد ماملی و دوستان خوش صدایش "قاقی" و "عابد" که معروف خاص و عام بودند او را به خود آورد . عبا را بر دوش انداخت و با جذبه و کشش صدا ، سر از کوچه خرِه « خیابان استاد مجدی فعلی» درآورد.

آن سه خوشخوان با دیدن وفایی به احترامش دم فرو بستند و به سوی کوچه باغی در آن حوالی پیچیدند و وفایی به دنبالشان رفت تا به آنان رسید وگفت: فرزندم سعید این آوازها چیست میخوانی؟ او را به خود آورد و جانش را با آهنگها و اشعار عرفانی سیراب نمود که آهنگهای "زولف وروخسار" "لة باخان ئاة و نالَین دی" گا ده سووتیم گا ده گریم"و... یادگار آن دوران هستند. بعد از آن واقعه سعید ماملی که خود مرید شیوخ گیلانی زاده بود با اجرای این آهنگهای عرفانی خانقاه شمزینان را دو چندان رونق بخشید واین سنتی برای خانواده ماملی گردید. محمد ماملی میراث دار راستین این سنت بود. او با جاذبه صدای گرمش آهنگ های وفایی را زیبایی و شمایلی دیگر بخشید. دیگر برادران خوش صدای وی نیز براین راه پوییده اند و هم اکنون فرزندان کاک محمد عهده دار ادامه این مسیرند.

محمد ماملی در زمینه های موسیقی عرفانی فولکلوری و اجرای ساخته هایی از خود و آهنگهایی برگرفته از فارسی و ترکی کار کرده است.آهنگهای فولکلوری را که از مناطق منگور، مامش، پیران و ... می گرفت در اجرایشان شیوه خاص خویش را چنان به کار میبرد که زیبایی و تاثیر آهنگها را صد چندان می نمود در این مورد دارای سبک وسیاق مخصوص به خود بود و هنگام استفاده از آهنگ های ترکی و فارسی چنان عجین هنرمند می شدند که در باز اجرای آنان تشخیص ریشه واقعی آهنگها بسیار دشوار و غیر ممکن می گردید. محمد ماملی موسیقی و آواز خواندن را از کودکی پیش پدرش سعید ماملی و در جوانی نزد برادر بزرگترش حسین ماملی آموخته و در اجرای آن مهارت خاص داشت. محمد ماملی پرورده حال و هوای 1324 بود ودر آن اوان با ماموستا هژار و هیمن همدم گشته و بعدا از اشعار زیبای این بزرگان بهره ها برد.

آهنگهای "لایه لایه" و "ئه خته ر" و"کوردم ئه من" یادگار آن دوران هستند.

در تجلیل از مقام هنری او همین گفته بس ، زمانی که ماموستا هژار در عراق به سر می برد در نامه ای به ماموستا هیمن خبر می دهد که دیوان شعرش را به نام "بؤ کوردستان" در تیراژ ده هزار جلد به چاپ رسانده است و هیمن در پاسخ میگوید این تیراژ بسیار بالاست هزینه اش را چگونه تامین کرده ای؟ جواب هژار به هیمن این است که راستش یک جلد از آن را به محمد ماملی هدیه دادم برایم به مثابه ده هزار جلد است.

محمد ماملی آوازه خوان مردمش بود و در مردمداری و مردم دوستی کم نظیر بود همین ارتباط معنوی با مردم موجب می شد که در رفع بسیاری از اختلافات مردم نقش داشته باشد. به همین علت است که مردم خاطراتشان از محمد ماملی در زمینه های هنری، سیاسی، اجتماعی حتی بیشتر از ما افراد خانواده اش هستند.

به راستی اگر فرد کم سن وسالی در نوشته ای در باره عملکرد او در زمینه موسیقی و یا سیاست و غیر اظهار نظری بنماید و بر واقعیت امر منطبق نباشد، ناشی از عدم آگاهی و شناختش از زندگانی هنرمند بوده است.

رابطه ماملی با مردمش چنان صمیمانه بود که به هنگام تشییع جنازه او مردم جنازه را از ما گرفتند و گفتند ماملی متعلق به مردمش بود و نه تنها به خانواده اش.

ماملی در اواخر عمر از بیماری آلزایمر رنج می برد و از فعالیت هنری محروم بود.اکنون پسران وی چالاک و چیا از خوانندگان کرد هستند. مراسم تشییع پیکر او در میان حضور پر شور مردم کردستان به با شکوهی انجام شد به طوریکه خیلی ها این مراسم را بی سابقه می دانند و این نشانه محبوبیت این بلبل مهابادی است.

عزیز شاهرخ خواننده بزرگ کرد از شاگردان بنام کاک محمد است. استاد محمد ماملی یکی از شناسنامه های موسیقی کردی محسوب می شود. در مراسم و مجلس ترحیم که در روزهای 4و 5 و6 بهمن ماه 1377 هجری شمسی انجام شد احمد قاضی گفت؛ کدام یک از ما هست که اگرآهنگ های ماملی را شنیده باشیم با صدای خوب یا بد خودمان، فقط برای یک بار هم که شده آنرا برای خودمان زمزمه نکرده باشیم او اینگونه در دل و فکر مردم جای گرفت چه کسی از پس این کار برمی آید به جز ماملی؟

ماملی یکی از شناسنامه‌های موسیقی کردی محسوب می شود. این هنرمند در 23 ژانویه 1999 در74 سالگی درگذشت و در مقبرةالشعرای مهاباد با حضور جمعیت زیادی در کنار آرامگاه استاد محمد قاضی، مترجم نامدار، به خاک سپرده شد.