به گزارش خبرنگار کردپرس، براساس نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال 95 از کل جمعیت 140 هزار و 192 نفری شهرستان قروه 33 درصد در روستاها زندگی می کنند. این در حالی است که این میزان در سال های قبل بیشتر بود و دلیل این کاهش سکونت در روستاها، مهاجرت به شهر یا دیگر مناطق کشور محسوب می شود.
بدون در نظر گرفتن مهاجرانی که از خارج کشور آمده اند و یا از شهرستان به خارج کشور رفته اند و همچنین بدون لحاظ مهاجرانی که محل اقامت آنان نامعلوم است، قروه بیشتر مهاجر فرست بوده تا مهاجرپذیر؛ روندی که همچنان تداوم دارد.
با این وجود وجه جدید مهاجرت در قروه با توجه به جمعیت ساکن در روستاها، به مهاجرت از روستاها به شهرها مرتبط است. چه مهاجرت هایی که در داخل شهر انجام می شود و چه مهاجرت هایی که از روستاها به استان های دیگر ازجمله تهران و همدان به ثبت می رسد.
مهاجرت های تکان دهنده که بارها از سوی مسئولان طرح شده و اغلب دلایل قابل توجهی پشت پرده دارد، موجب تغییر موازنه های جمعیتی شده به طوری که اخیراً کارشناسان نسبت به وضعیت مهاجرت در شهرستان هشدار داده اند.
با وجود اهمیت این موضوع بررسی علل مهاجرت از روستا به شهر اغلب مورد غفلت است و صرفاً نبود شغل مطرح می شود، این در حالی است که کارشناسان دیدگاه دیگری دارند و معتقدند مهاجرت چند وجهی بوده و نمی‌توان در یک یا دو علت آن را محصور کرد.
بر همین اساس «سهیل جاویدان»؛ از کارشناسان جامعه شناسی و محقق حوزه اقتصاد اجتماعی در گفت و گو با خبرنگار کردپرس به بررسی عمیق تر و ریشه دار دلایل مهاجرت از روستا به شهر پرداخته است.
* به نظر شما شاخصه های مهاجرت روستا- شهر چیست و کدام یک بر دیگری برتری دارد؟
بررسی ها نشان می دهد علل مهاجرت از روستا به شهر در چهار شاخص اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، جمعیت شناسی و طبیعی – کشاورزی خلاصه شده است؛ اما اگر از بین این علت ها بخواهیم برجسته ترین را جدا کنیم باید گفت علت اقتصادی بیشترین فراوانی را از آن خود کرده و بیش از ۵۰ درصد عوامل مهاجرت روستا- شهر را تبیین می کند.
* در علت اقتصادی چه مشکلاتی موجب می شود فرد روستایی خانه و کاشانه خود را رها کند و آیا با برنامه های توسعه اقتصادی روستاها می توان این مهاجرت را معکوس کرد؟
در بین عوامل اقتصادی، کمبود تسهیلات در روستا و بیکاری از بقیه مهم ترند. در واقع با ارائه امکانات و تسهیلات مورد نیاز برای روستاها به خصوص با در نظر گرفتن انتظارات نسل جوان و ایجاد اشتغال در روستاها می توان از هجوم بی رویه این مهاجران به شهرها جلوگیری کرد. ببینید امروزه بیشترین مهاجرت از سوی نسل جوان انجام می شود پس تأمین نیاز این نسل اهمیت ویژه ای دارد.
* شما به عوامل فرهنگی اشاره کردید. اندازه گیری این عوامل به چه شکلی مقدور است و آیا می توان برگ خرید برای آن تعیین کرد؟
عوامل اجتماعی و فرهنگی از نظر فراوانی دومین علت تبیین کننده مهاجرت روستا– شهر است. هر چند دسته بندی عوامل اجتماعی و فرهنگی بسیار مشکل است ولی مسلماً نبود مراکز دانشگاهی و کمبود مقاطع تحصیلی به خصوص در مقطع متوسطه در روستاها، کمبود امکانات تفریحی و سرگرمی و فقر برنامه های فرهنگی می تواند از برگ خریدهای قابل توجه باشد.
علاوه بر این منشأ مهاجرت های زنجیره ای را می توان در دو عامل اجتماعی و فرهنگی جست و جو کرد؛ به طوری که براساس آمارهای استخراج شده حدود ۳۰ درصد مهاجرت های ناشی از عوامل اجتماعی و فرهنگی به واسطه تبعیت از اقوام و ارتباط با شهر صورت می گیرد.
* به این وصف فکر می کنید چه عاملی مهاجرت گسترده و گروهی را در روستاها تشدید می کند؟
از جمله عوامل اجتماعی که با کاهش آن می توان از مهاجرت های بی رویه روستاییان به شهرها جلوگیری کرد، اختلافات محلی در روستاهاست. اختلافات محلی حتی می تواند باعث مهاجرت های دسته جمعی روستاییان هم شود.
در عین حال نباید به عامل جمعیت شناسی که 6.6 درصد علل مهاجرت روستا – شهر را تبیین می کند، بی توجه بود. هر چند به نظر می رسد با بهبود بسترهای عوامل اقتصادی این یک مورد می تواند خود به خود حذف شود و یا تأثیرات آن به حداقل برسد.
* شما از عوامل کشاورزی و طبیعی هم گفتید. در حالی که سهم قابل توجهی از جمعیت شهرستان ساکن روستاها هستند و معیشت عمده آنان کشاورزی است، چه عواملی مهاجرت های طبیعی را تشدید می کند؟
عوامل طبیعی و کشاورزی بیشتر حول محور آب و خاک می چرخد. حق آب و خاک در جوامع روستایی از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و ... تعیین‌کننده است و نوسانات در این حق می تواند تغییراتی را در رفتار کشاورزان به وجود آورد؛ بنابراین، یکی از راه های جلوگیری از مهاجرت کشاورزان به جوامع شهری، تهیه زمین و آب کافی و مناسب برای این قشر روستایی است.
* براساس دیدگاه شما اغلب روستاییان به دلیل مشکلات معیشتی مهاجرت می کنند. در این میان آیا جذابیت شهر تعیین کننده نیست؟
در مجموع می توان گفت که نقش عوامل دافعه روستایی در مهاجرت روستا – شهر بیشتر از سایر عوامل به خصوص عامل جاذبه شهری است. برخلاف تصور عمومی که زرق و برق شهری را عاملی مهم در مهاجرت روستاییان به شهر می دانند، نقش دافعه های روستایی تعیین کننده تر است. به عقیده بنده مهاجران روستا- شهر در اثر دافعه های روستایی است که مجذوب جوامع شهری می شوند نه اینکه جوامع شهری فی نفسه مجذوب کننده باشند.
* در کنار عواملی که برشمردید راهکارهایی آیا می توان برای کاهش نرخ مهاجرت قایل شد؟
از جمله این راهکارها درک نسل جوان جوامع روستایی و سوق دادن تسهیلات و امکانات روستایی در جهت انتظارات این نسل است. همچنین ایجاد اشتغال در جوامع روستایی از طریق کارهای جنبی غیرکشاورزی، ارتقاء تسهیلات آموزشی در جوامع روستایی، ارتقاء امنیت روستاها از طریق کاهش اختلافات محلی، ارائه تسهیلات بیشتر برای روستاییان در جهت به کارگیری زمین های بایر، ایجاد سد یا چاه های عمیق در روستاها برای تأمین آب موردنیاز کشاورزی را می توان نام برد.
کاستن از جاذبه مشاغل کاذب شهری، ایجاد محدودیت هایی در جوامع شهری برای اسکان افراد در حاشیه شهرها و مهم تر از همه ایجاد نهادی برای سازمان دهی جریان های مهاجرت که در برخی کشورها ازجمله چین تجربه می شود از اهم مواردی است که در این راستا ضروری خواهد بود.
در واقع برای جلوگیری از مهاجرت بی رویه روستاییان به شهرها باید متناسب با دلایل و عوامل رفتار کرد. ممکن است در یک روستا یکی از این عوامل یا چند مورد برجسته باشد و با این وجود وقتی به علت بروز مهاجرت توجه نشود نمی توان به نتیجه مطلوب دست یافت./
* گفت و گو: زیبا امیدی فر
نظر شما