کردپرس: قرارگاه مقدم عملیات مشترک ارتش عراق در استان کرکوک در حالی تشکیل شد که نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان در آن هیچ نماینده ای نداشتند. تلاش چند ماهه دولت اقلیم کردستان و رایزنی های اربیل برای بازگشت نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان به استان مورد مناقشه کرکوک، تاکنون بی نتیجه بوده است و تشکیل قرارگاه مقدم عملیات مشترک ارتش عراق در این استان در غیاب پیشمرگ، شکست این تلاش و رایزنی ها را نشان داد.

پس از جابجایی نیروهای نظامی وابسته به دولت مرکزی عراق در کرکوک طی یک ماه اخیر و با دستور عادل عبدالمهدی نخست وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح عراق، قرارگاه مقدم عملیات مشترک ارتش عراق در کرکوک تشکیل شد بدون این که نماینده ای از نیروی پیشمرگ اقلیم کردستان در آن حضور داشته باشد.

نیروهای پلیس فدرالی، نیروهای ویژه ارتش عراق، حشد الشعبی و حشد عشایری دارای نماینده در قرارگاه مقدم عملیات مشترک ارتش عراق هستند و از سوی سرلشکر سعد حربیه فرماندهی می شود.

سعد حربیه در خصوص تشکیل قرارگاه مقدم عملیات مشترک ارتش عراق در کرکوک و مسئله مشارکت یا عدم مشارکت نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان در طرح امنیتی جدید کرکوک، گفت: وضعیت روشن است. تنها همه نیروهای وزارتخانه های دفاع و کشور (در طرح امنیتی شرکت می کنند)؛ این (مشارکت یا عدم مشارکت پیشمرگ) یک مسئله سیاسی است نه امنیتی.

پیشتر کریم سنجاری سرپرست وزارت پیشمرگ اقلیم کردستان در گفتگو با شبکه تلویزیونی کردستان 24 اعلام کرده بود که نیروهای پیشمرگ به تمامی مناطق مورد مناقشه از شنگال تا خانقین بازمی گردند و این مهم فقط محدود به کرکوک نخواهد بود و گفتگوها در این خصوص میان وزارت پیشمرگ و دولت عراق ادامه دارد.

این در حالی است که طی ماه های اخیر دولت اقلیم کردستان و مقامات نظامی کُرد، تمامی تلاش خود را برای بازگرداندن نیروی پیشمرگ به این استان و دیگر مناطق مورد مناقشه به کار گرفتند، اما با پاسخ منفی دولت مرکزی عراق روبرو شدند.

امنیت کرکوک پیش از حمله داعش در سال 2014 به صورت مشترک از سوی ارتش عراق، نیروی پیشمرگ و با حضور نیروهای آمریکایی تأمین می شد. نیروهای پیشمرگ از زمان حمله داعش به عراق در همان سال پس از عقب نشینی نیروهای ارتش عراق، تا سال 2017 به طور کامل کنترل استان کرکوک را در دست داشتند و پس از پایان جنگ داعش بر عدم اجازه به ارتش عراق برای بازگشت به این استان و دیگر مناطق مورد مناقشه تاکید داشتند. کردها حمله داعش علیرغم هزینه های جانی و مادی آن را موهبتی می دانستند که آرزوی صد ساله آن ها برای تسلط کامل بر کرکوک را تحقق بخشیده بود و چنان پیش رفتند که ماده 140 قانون اساسی عراقی برای تعیین سرنوشت مناطق مورد مناقشه را اجرایی شده می خواندند.

جابجایی نیرو از سوی ارتش و نیروهای وابسته عراقی به سوی کرکوک و خروج کامل نیروهای پیشمرگ از این استان در 16 اکتبر 2017 معادلات را به طور کار تغییر دارد.

بازگشت نیروهای عراقی به کرکوک پس از برگزاری رفراندوم استقلال از سوی اقلیم کردستان انجام شد. علیرغم مخالفت های شدید کردستانی، کرکوکی و عراقی، رفراندوم استقلال 25 سپتامبر 2017 همزمان با اقلیم کردستان در کرکوک و دیگر مناطق مورد مناقشه عراق که تحت کنترل کُردها بود، برگزار شد و برخی ناظران تحولات سیاسی عراق، رفراندوم را دلیل تصمیم بغداد برای تسلط دوباره بر کل مناطق مورد مناقشه می دانند.

طی یک سال اخیر و به ویژه پس از روی کار آمدن دولت جدید عراق به نخست وزیری عادل عبدالمهدی، به دلیل سیاست و رویکرد جدید کردها برای خروج از انزوای ناشی از رفراندوم و بازیابی جایگاه در عراق و همچنین سیاست اعتدالگرایانه نخست وزیر جدید این کشور، تنش های میان اربیل و بغداد کاهش یافت و توافق هایی برای عادی سازیی روابط انجام شد.

تصویب قانون بودجه 2019 عراق در مجلس نمایندگان این کشور و تخصیص بودجه ای برای پرداخت حقوق نیروهای پیشمرگ و کارمندان و حقوق بگیران دولتی در اقلیم کردستان در این قانون از سویی و از دیگر سو نیز، سوا کردن موضوع پرداخت حقوق به نیروی پیشمرگ و حقوق بگیران دولت در اقلیم کردستان از موضوع روابط میان اربیل و بغداد و صادرات نفت را می توان از مهم ترین نتایج بهبود در روابط فی مابین نام برد.

همزمان گفتگوهای نظامی میان طرفین در راستای ارتقای همکاری انجام شده است. اما تاکنون تلاش های کردها برای بازگرداندن نیروهای پیشمرگ به کرکوک و دیگر مناطق مورد مناقشه بدون نتیجه بوده است.

همزمان با این تلاش ها، مقامات سیاسی و نظامی اقلیم کردستان و رسانه های وابسته به برخی احزاب کردستانی، وضعیت امنیتی کرکوک و دیگر مناطق مورد مناقشه را وخیم گزارش و دولت مرکزی عراق را متهم به ناتوانی در تأمین امنیت کامل این مناطق کرده اند.

این در حالی است که مقامات عراقی، بر وجود ثبات و استقرار کامل امنیت در کرکوک تاکید و گزارش ها مبنی بر عدم امنیت را تبلیغات سیاسی می دانند.

در همین رابطه، علی الحسینی، سخنگوی محور شمال حشد الشعبی در گفت و گو با خبرگزاری المعلومه اعلام کرد که روستاها و مناطق استان کرکوک شاهد هیچ گونه حمله یا تهاجم عناصر تروریستی نیستند در حالی که عملیات جست و جو و تعقیب روزانه در سراسر این استان نفت خیز و مورد مناقشه برای نابودی هر گونه تروریست احتمالی در مناطق مختلف در جریان است.

الحسینی با بیان این که برخی جریان های کُرد، همواره در رابطه با بازگشت تروریست های داعش به کرکوک، نبود امنیت در مناطق مختلف استان و نیاز به بازگشت نیروهای پیشمرگ به تمامی مناطق دروغ پردازی می کنند، اظهار داشت: در سال های گذشته و با وجود استقرار نیروهای پیشمرگ در کرکوک، روزانه دست کم 10 انفجار در این استان روی می داد در حالی که امروزه کرکوک امن است و به هیچ نیروی دیگری نیاز ندارد.

در همین رابطه،‌ شورای سیاسی اعراب کرکوک نیز طی روزهای اخیر و پس از برگزاری نشست هایی میان حزب دمکرات و اتحادیه میهنی که موضوع کرکوک یکی از محورهای مذاکرات فی مابین ها اعلام شد، در نشستی با راکان الجبوری سرپرست استانداری کرکوک، ضمن اعلام مخالفت با بازگشت نیروهای پیشمرگ به این استان، بر اداره کرکوک توسط دولت مرکزی عراق تأکید و اعلام کرد، نیروهای دولت مرکزی نماینده تمامی طیف های کرکوک از جمله کردها محسوب می شوند، اما وظیفه نیروهای پیشمرگ محافظت از اقلیم کردستان است و کرکوک بخشی از اقلیم نیست.

همزمان احزاب ترکمانی کرکوک هم بارها و با صدور بیانیه جداگانه و یا مشترک و اظهارات رسمی و رسانه ای، بر مخالفت با بازگشت نیروهای پیشمرگ به این استان تاکید کرده اند.

جدای از مقامات عراقی، برخی مقامات احزاب کردستانی نیز بر وجود امنیت کامل در این استان تاکید دارند و یاسین عزالدین مسئول اجرایی شاخه کرکوک اتحادیه میهنی که پس از وقوع رویدادهای 16 اکتبر و کنترل کرکوک توسط نیروهای عراقی، این شهر را ترک نکرد، طی سخنانی اعلام کرد: هیچ خطری امنیت کرکوک را تهدید نمی کند و شایعاتی که حاکی از وضعیت نامناسب امنیتی این شهر است همگی تبلیغات منفی از سوی جریانی خاص می باشد که خواستار برقراری آرامش در کرکوک نیست.

وی تصریح کرد که ایجاد تنش و ناامنی در کرکوک در درجه اول کُردها را دچار زیان و خسارت کرده و این موضوع تنها در راستای منافع دشمنانمان خواهد بود.

برخلاف اظهارات مقامات حزب دمکرات (پارتی) و رسانه های این حزب، اتحادیه میهنی هر چند بر ضرورت تغییر وضعیت در کرکوک از طریق تغییر استاندار و تعیین استاندار کرد وابسته به خود تاکید دارد، اما از فردای وقایع 16 اکتبر 2017 تاکنون موضوع امنیت کرکوک را آن گونه که حزب دمکرات مطرح می کند، برجسته نکرده است و در مقاطع مختلف نیز اظهارات مقامات این حزب تأییدی بر وجود امنیت کامل در این استان است.

اعلام مخالفت ها با بازگشت نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان به کرکوک و دیگر مناطق مورد مناقشه عراق در حالی است که این مسئله تبدیل به گره کوری در روابط میان احزاب کردستانی به ویژه حزب دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی و تشکیل دولت جدید شده است و همزمان نشست های شورای استانی کرکوک را به تعطیلی کشانده است. از 18 ماده مورد مذاکره دو حزب برای تشکیل دولت جدید اقلیم کردستان، تنها یک ماده و آن هم عادی سازیی اوضاع کرکوک مورد اختلاف می باشد. اتحادیه میهنی، انتخاب استاندار جدید در اولین نشست شورا و پس از آن انجام اقدامات بعدی برای عادی سازیی را خواستار است. این حزب بنا استحقاق انتخاباتی، منصب استانداری را حق خود می داند. در مقابل، حزب دمکرات بر اولویت عادی سازیی اوضاع کرکوک آن گونه که کردها می خواهند و مذاکره با بغداد در این راستا و در مرحله بعدی، تعیین استاندار جدید از طریق توافق میان دو حزب، پافشاری می کند. دلیل شکست تلاش های اتحادیه میهنی برای برگزاری نشست شورای استانی بدون حضور حزب دمکرات، در اکثریت بودن حزب دمکرات در شورا و عدم همراهی اعراب و ترکمان ها با برگزاری چنین نشستی است. مقامات دو حزب اعلام کرده اند که طی روزهای آینده نشست های خود برای حصول توافق را از سر خواهند گرفت. توافق احتمالی فی مابین شاید گره تشکیل دولت جدید را بگشاید، اما بدون شک در ارتباط با کرکوک و عادی سازیی اوضاع این استان آن گونه که آن ها انتظارش را دارند و به ویژه، بازگشت نیروی پیشمرگ به آن، راهی بس دشوار در پیش دارند و حتی اگر به چنین توفیقی نائل آیند، جایگاه و قدرت مانور این نیرو در کرکوک مثل سابق نخواهد بود و دولت مرکزی نیز شروط سختگیرانه ای را برای چنین بازگشتی تعیین خواهد کرد. در مقطع کنونی، مجسمه بزرگ پیشمرگ در کرکوک، تصویری تمام نما از جایگاه کردها و نیروی پیشمرگ در کرکوک می باشد. پیش از 16 اکتبر 2017 پرچم اقلیم کردستان در دست این پیکر عظیم نماد قدرت کردها در کرکوک بود، اما در دوران جدید، آن چه در دست مجسمه قرار گرفته است، پرچم عراق فدرال می باشد؛ بازگشت احتمالی پیشمرگ به کرکوک بازگشتی عراقی خواهد بود، نه کردستانی.

* حسن صالحی – سرویس عراق و اقلیم کردستان