همزمان که ایالات متحده آمریکا، ترکیه و نیروهای سوریه دموکراتیک د رهفته های اخیر بحث بر سر ایجاد منطقه امن در شمال سوریه را افزایش داده اند، افشای محتوای نامه ای در روز 6 می بعد دیگری به این گفتگوها افزوده است. عبدالله اوجالان، رهبر زندانی حزب کارگران کردستان ترکیه بعد از دیدار اخیر خود با وکلایش پس از گذشت 8 سال، یادداشتی ارسال کرد و در آن خواستار مذاکرات دموکراتیک میان نیروهای سوریه دموکراتیک به رهبری کردها و آنکارا بر سر ایجاد منطقه دموکراتیک محلی در شمال سوریه بر اساس قانون اساسی و در چهارچوب مرزهای سوریه متحد شده است.

منابعی که از نزدیک با وضعیت ارتباط دارند بر این باورند که زمان انتشار نامه اوجالان به خاطر تسریع در ایجاد توافقی بر سر مناطق شمال شرق سوریه است که در حال حاضر تحت کنترل نیروهای سوریه دموکراتیک به رهبری آمریکا و نیروهای یگان های مدافع خاق موسوم به ypg از اقمار پ.ک.ک است. ماههاست آمریکا و ترکیه درگیر مذاکره بر سر ایجاد منطقه امنی در شمال سوریه به عمق 20 کیلومتر هستند که بر اساس آن نیروهای سوریه دموکراتیک از این منطقه بیرون بروند. البته هنوز ابعاد و عمق منطقه مورد نظر امن در شمال سوریه به خوبی روشن نیست. نمایندگان نیروهای سوریه دموکراتیک گزارش کردند که مقامات آمریکایی تلاش کرده اند آنها را متقاعد کنند تعداد محدودی از نیروهای ترکیه در منطقه امن مورد نظر حضور داشته باشند؛ بیانیه اخیر اوجالان ممکن است این گروه را مجاب کند تا در مورد موضوع منطقه امن انعطاف بیشتری از خود نشان دهد.

درست است که سیاستگذاران آمریکایی اطمینان دارند که چنین توافقی صورت خواهد گرفت و به اجرا گذاشته خواهد شد اما حوادث اخیر نشان می دهد که آنها باید هنوز منتظر باشند. اگر مذاکرات بر سر ایجاد منطقه امن به شکست منجر شود، ممکن است نیروهای ترکیه تصمیم بگیرند خودسرانه وارد مناطق شمال سوریه شوند. نیروهای سوریه دموکراتیک یا SDF چگونه به اقدام خودسرانه احتمالی ترکیه برای ایجاد منطقه امن واکنش نشان خواهند داد؟

مقامات نیروهای سوریه دموکراتیک احتمال اقدام نظامی ترکیه در منطقه کنترل کنترل کردها در شمال سوریه را نامحتمل ندانسته اند. آنها می دانند که آنکارا نیروهای YPG را شاخه مستقیم پ.ک.ک می داند که از سال 1984 جنگی علیه دولت ترکیه به راه انداخته و از سوی آمریکا، ترکیه و اتحادیه اروپا به عنوان یک گروه تروریستی شناخته می شود. از همین رو YPG و شاخته سیاسی آن نگران هستند که دخالت نظامی ترکیه در شمال سوریه موجودیت تمام جنبش را به خطر خواهد انداخت.

اما اتفاق اخیر نمی تواند به معنی نشانه خوبی برای دخالت ترکیه هم باشد. آنکارا و واشنگتن بعد از مذاکرات طولانی در ماه ژوئن گذشته بر سر ایجاد نقشه راه به منظور پاک سازی شهر منبج از نیروهای YPG به توافق رسیدند. این منطقه درست در غرب رود فرات و ابتدای منطقه تحت کنترل YPG به سمت شرق سوریه قرار گرفته است. با این حال هنوز این توافق به طور کامل اجرا نشده است. ماهها طول کشید تا گشت های مشترک آمریکا و ترکیه در منج آغاز شود و هنوز هم نیروهای YPG در داخل منبج حضور دارند و گاهگاهی هم درگیریهای پراکنده میان نیروهای تحت حمایت ترکیه و نیروهای YPG در این منطقه اتفاق می افتد. وضعیت موجود نشان می دهد که حتی اگر روی کاغذ توافق بر سر شمال سوریه صورت بگیرد در اجرا با چالش های زیادی روبه رو خواهد شد.

رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه در سخنان روز 31 مارس خود اعلام کرد که « اکنون هدف ما از بین بردن ساختار ترور در منبج و شرق رود فرات است.» او بارها تهدید کرده است که اگر مذاکره با آمریکا بر سر ایجاد منطقه امن به شکست منجر شود ترکیه به صورت یکجانبه اقدام به ایجاد منطقه امن در شمال سوریه خواهد کرد. با توجه به این که ترکیه ظرف سه سال گذشته دو بار اقدام نظامی در سوریه انجام داده است نباید حرف های او را دست کم گرفت؛ ترکیه در سال 2016 عملیات سپر فرات را در سوریه انجام داد و در سال 2018 نیز اقدام به اجرای عملیات نظامی موسوم به شاخه زیتون کرد. اگرچه اردوغان ادعا کرد که هدف از اجرای این دو عملیات مقابله با داعش بوده است اما عملیات اول آن هم بر داعش و هم بر نیروهای سوریه دموکراتیک تمرکز داشت اما عملیات بعدی آن تماما بر مقابله با نیروهای YPG و SDF تمرکز داشت.

پیامد دخالت نظامی ترکیه

انتظار نمی رود نیروهای SDF بدون کمک آمریکا بتوانند به صورتی موفقیت آمیز از منطقه تحت کنترلشان در مقابل حمله ترکیه دفاع کنند. اما با توجه به موفقیت های نیروهای YPG و بعداSDF در مقابل داعش، ناظران خارج از صحنه شاید زیاد در مورد مقاومت و خوداتکایی این نیروها در مقابل یک ارتش کلاسیک اغراق می کنند.

برای مثال، اگر پشتیبانی هوایی ائتلاف نبود نیروهای SDF و YPG نمی توانستند از شهر کوبانی دفاع کنند و یا شهرهای رقه، منبج و بیشتر قسمت های استان دیرالزور را از کنترل داعش خارج کنند. همکاری آنها با نیروهای غربی، بهره گیری از امکانات تجسسی آنها و حمایت هوایی غرب بود که پیشروی های زمینی آنها را چنان برجسته ساخت. این نیروها بدون داشتن چنین حمایت هایی به احتمال زیاد نمی توانند در مقابل نیروهای تحت حمایت ترکیه و یا در مقابل ارتش ترکیه مقاومت کنند. علاوه بر آن سطح مسطح مناطق شمال سوریه نیز مانعی برای آنها خواهد بود. باید توجه داشت که نیروهای تحت حمایت ترکیه با وجود کوهستانی بودن منطقه عفرین تواسنتند ظرف چند ماهی آن را از کنترل YPG خارج کنند.

اگر حمایت ائتلاف از کردها کمتر شود آنها تلاش خواهند کرد برای مقابله با تهدید ترکیه با بشار اسد و روسیه وارد معامله شوند. نیروهای YPG و SDF از زمانی که بر منطقه شمال شرق سوریه کنترل داشته اند با دولت مرکزی به رهبری بشار اسد همکاری کرده اند. برای نمونه، دولت مرکزی سوریه از سال 2011و با وجود درگیری های مختصر مناطقی را در شهرهای قامیشلو و حسکه تحت کنترل داشته است.

اما نیروهای سوریه دموکراتیک به خوبی می داند با توجه به این که دمشق و مسکو در جریان تصرف عفرین توسط ترکیه کاری نکردند معامله با آنها زیاد سودی نخواهد داشت. این خروج نیروهای سوریه از عفرین و نیز صدور مجوز پرواز برای ترکیه بود که امکان تصرف عفرین را برای آنکارا فراهم کرد. بعد از گذشت یک ماه از عملیات عفرین، نیروهای کرد ناچار شدند از بشار اسد کمک بخواهند اما حضور کم جان نیروهای وابسته به بشار اسد در منطقه هم نتوانست از پیشروی نیروهای ترکیه جلوگیری کند.

حقیقت این است که با وجودی که دمشق در مقاطعی به کمک کردها آمده است نمی خواهد آنها قدرت بگیرند. بشار اسد جسور از پیروزی های خود به دنبال کنترل کامل همه مناطق سوریه است و خیلی ساده پروژه نیمه خودمختار و کثرت گرای YPG در شمال سوریه با ذهنیت حکومت مرکزی جور در نمی آید.

شاید بدترین چیزی که نیروهای سوریه دموکراتیک را در صورت مواجهه با حمله ترکیه تهدید می کند از بین رفتن انسجام داخلی است. بررسی ها نشان می دهد که عناصر عرب این نیرو در صورت حمله؛ چه از طرف ترکیه باشد یا بشار اسد از کردها جدا خواهند شد. با وجودی که نیروهای سوریه دموکراتیک از عناصر مختلف قومی تشکیل شده است اما بیشتر نیروهای عرب سنی آن به خاطر کسب حمایت آمریکا و منحصر و منسجم بودن نیرو بوده است. اگر نیروهای تحت حمایت ترکیه بخواهند این انسجام نیرو را با چالش روبه رو کنند جدا شدن فرقه های عرب نیروهای سوریه دموکراتیک می تواند آن را به نیرویی صرفا متشکل از کردها تبدیل کند.

در این صورت، نیروهای باقی مانده و عمدتا کرد SDF احتمالا مجبور به عقب نشینی از مناطق کرد-عرب نشین و یا عمدتا عرب نشین مانند منبج، تل ابیض، رقه و دیرالزور خواهد شد و به مناطق از هم دورافتاده کردنشین خواهند رفت تا از ساختار خودگردان و قدرتی که در آنجا به دست آورده اند دفاع کنند. کردها با چنین اقدامی بهترین اهرم خود را در مقابل بشار اسد از دست خواهند داد و همزمان مفید بودن آنها از نظر ائتلاف و آمریکا معنایی نخواهد داشت زیرا آنها به دنبال نیرویی هستند که عمده حضور آنها در مناطق عمدتا عرب نشین باشد که بیشترین خطر داعش در این مناطق است.

به صورت مختصر باید گفت که حمله ترکیه می تواند رشته های SDF را پنبه کند. اگر مذاکرات کنونی به شکست منجر شود سیاستمداران آمریکا باید متوجه باشند که اگر به ترکیه اجازه دهند به صورتی یکجانبه نسبت به ایجاد منطقه امن اقدام کند این کار ممکن است بهترین متحد ائتلاف را در سوریه از بین ببرد. لازمه محافظت از نیروهای سوریه دموکراتیک مجبور کردن آنها به توافق با حکومت بشار اسد و روسیه خواهد بود که این خود به تضعیف نفوذ آمریکا در سوریه منجر می شود.

منبع: انستیتو واشنگتن برای خاور نزدیک

ترجمه: خبرگزاری کردپرس- سرویس جهان