به گزارش خبرنگار کردپرس، طرح افزایش سن ازدواج در حالی توسط مجلس رد شد که آمارها نشان از بالا رفتن ازدواج در سن پایین را دارد و از طرفی آسیب های بعد از این گونه ازدواج ها هم روز به روز در حال گسترش است. این طرح در قالب «کودک همسری» توسط فراکسیون زنان در مجلس شورای اسلامی ارائه شد که براساس آن حداقل سن ازدواج دختران به ۱۶ سال و برای پسران به ۱۸ سال افزایش می یافت و ازدواج دختران زیر ۱۳ سال مطلقاً ممنوع می ‌شد. نمایندگان مجلس در جلسه علنی مهرماه سال ۹۷ با یک فوریت طرح اصلاح ماده 1041 قانون مدنی (که ازدواج زیر سن قانونی را منوط به اذن ولی دانسته بود) موافقت کردند و سپس سال گذشته در کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس به دلیل جامع و کامل نبودن آن رد شد.

رد شدن طرح ممنوعیت «کودک همسری» در حالی است که بارها خبرهایی از گوشه و کنار در مورد ازدواج های نادرست کودکان به گوش می رسد و همین باعث می شود این طرح هرچند وقت یکبار رخ نشان داده و نمایندگان را دوباره مورد خطاب قرار دهد. با این وجود چه آن زمان که دختر 9 ساله مشهدی قبل از گرفتار شدن نجات یافت و چه زمانی که رهای 11 ساله از غرق شدن بیشتر دور شد هیچکدام نتوانستند نظر مخالفان را تغییر و رویکرد جدیدی را برای این مهم فراهم کنند.

جدای از این گاهی اوقات هم آمار ازدواج دختران زیر 15 سال منتشر می شود و یک روز به همدان سر می زند و روزی دیگر به خراسان رضوی، گاهی از زنجان سر بر می آورد و جایی دیگر از آذربایجان غربی و ایلام و در این میان نمایندگان مجلس به جای اینکه به فکر راه چاره باشند به تصویب طرح تشویقی برای دخترانی که زیر 20 سال هستند و ازدواج کنند، دست زدند. مسئله ای که به اعتقاد بسیاری ترویج «کودک همسری» محسوب می شود.

تمامی این موارد در حالی است که مطابق لایحه حمایت از حقوق کودکان افراد زیر 18 سال کودک به حساب می آیند و حتی حق رأی، طلاق، باز کردن حساب بانکی و ... را ندارند. این اواخر هم با تغییر سن جوانی از 15 تا 29 سال به 18 تا 35 سال به نوعی یک تناقض آشکار در خصوص سن ازدواج و مقوله کودک بودن ایجاد شد.

در همین راستا خبرگزاری کردپرس در میزگردی با حضور «مجید زارعی؛ نایب دبیر اتحادیه مشاوره ایران»، «کاوه قادری؛ دکترای روانشناسی بالینی و مشاور» و «رؤیا نوین؛ جامعه شناس و استاد دانشگاه» به بررسی و واکاوی علمی این موضوع با رعایت اصول مبتنی بر روانشناسی و روان شناختی پرداخته است.

* نظر شما درباره طرح افزایش سن ازدواج چیست؟ مزایا و معایب این طرح شامل چه چیزهای می شود؟

مجید زارعی: در این باره ما باید دو سر یک طیف را در نظر بگیریم و دلایل هر دو سو را مورد بررسی قرار دهیم. اما به دلایل پیدا و پنهان بسیاری افزایش سن ازدواج برای دختران و پسران، در اجتماعی که از ساده ترین مهارت‌ های لازم و اساسی زندگی و آموزش های کافی در این راستا برخوردار نیستند، می تواند دارای مزایایی سودمندتر و مفیدتر در مقابل معایب بسیار کم و ناچیز آن باشد و به کاهش آمار طلاق و تعارضات زناشویی، کاهش مرگ و میر، کاهش بیماریهای جسمی، جنسی و روانی آدمیان این سرزمین یاری رساند.

کاوه قادری: اگر بخواهیم به لحاظ روان شناختی با این مسئله روبرو شویم و اینکه از لحاظ علمی و بلوغ عاطفی و شناختی تا چه حدی باشد با این مسئله موافقم. مزایایی که می تواند داشته باشد افراد با بلوغ فکری بیشتر و سلامت روان بهتر و قدرت انتخاب دقیق تری وارد زندگی زناشویی می شوند و آن رشد شناختی لازم که برای شکل دهی یک ازدواج مناسب هست را در خود به وجود می آورند. به لحاظ معایب هم درست است که می تواند در بعضی از مناطق فرهنگی محدودیت هایی ایجاد کند به ویژه جاهایی که در سن پایین ازدواج می کنند ولی خب این مسئله چون فراگیر است و به عنوان یک منع قانونی وجود دارد به مرور می تواند بخشی از ساختار جامعه شود ولی در کوتاه مدت ممکن است تلاش برای ازدواج های به شکل نادرست بالا رود که خب بعد از چند سال این مسئله هم نهادینه می شود و از بین خواهد رفت.

رؤیا نوین: ببینید طرح افزایش سن ازدواج به نظر من اگر اصولی اجرا شود قطعاً جامعه کنونی را از آسیب های ازدواج زودهنگام دور می سازد. این طرح بر خلاف گفته مخالفان به دنبال محدودیت در ازدواج نیست بلکه هدف آن اصلاح ازدواج است و در واقع می توان گفت براساس طرح ممنوعیت کودک همسری آمار طلاق در سن پایین هم کاهش می یابد و از طرفی فاصله سن بین زوجین را هم نرمال تر می سازد.

علاوه بر این از دیگر مزایای این طرح می توان به از بین بردن یکسری سوء استفاده گری ها همانند انتخاب کودکان برای همسر دوم، فروش دختران و یا اجبار دختران در سن پایین به ازدواج آن هم با مردان مسن اشاره کرد. البته برای اینکه این موارد کامل انجام شود باید واقعاً به صورت یک قانون به جامعه آموزش دهند و رعایت گردد.

در خصوص معایب این طرح هنوز مستندات قابل دفاعی ارائه نشده و به نظر می رسد تنها نظر مخالفان بر این است که این طرح برخلاف شرع و فقه بوده و باید نگاه مذهبی نسبت به آن دیده شود این در حالی است که افراد زیر 18 سال حتی حق رأی و باز کردن حساب بانکی ندارند و از طرفی همین مسئله در میان علمای فقهی هنوز به اجماع نظر نرسیده، لذا باید منتظر ماند و دید آیا مخالفان می توانند مطابق علم و قانون دلایل خود را ارائه دهند.

* آیا این طرح می تواند مانعی برای ازدواج های نادرست باشد؟

کاوه قادری: اگر تعریف درستی از ازدواج نادرست داشته باشیم؛ خیر این طرح به تنهایی نمی تواند مانع همه ازدواج های نادرست باشد. چرا که خیلی از ازدواج ها مرتبط با سن نیست بلکه مرتبط به ناآگاهی و شناخت کم خانواده ها و فرهنگ های غلط و سبک های زندگی اشتباه و نداشتن مهارت بوده و فقط بخشی از این مرتبط با سن است و بهترین پاسخی که می توان به این سؤال داد این است که بله این طرح اگر تصویب و اجرا شود می تواند بخشی از مشکل را حل کند و از بخشی از ازدواج های نادرست جلوگیری کند.

رؤیا نوین: من هم با تعریف ازدواج نادرست موافقم، باید ابتدا ببینیم از نظر عامه مردم چه ازدواجی درست و چه ازدواجی نادرست است و آن وقت با تبیین موضوع اصل ازدواج مناسب به موارد مرتبط رسیدگی کرد. این طرح در حال حاضر به بحث ازدواج در سن پایین و هرآنچه آسیب می زند به زندگی کودکان اشاره مستقیم دارد و سپس به نکات دیگر برای تشکیل زندگی اصولی می پردازد و یکی از این اصول رسیدن به سن مناسب ازدواج است. سنی که قطعاً از نظر قوانین بین المللی هم بالای 18 سال در نظر گرفته شده و این در حالی است که با زیر پا گذاشتن این اصل در بیشتر اوقات دیگر نکات مرتبط به شیوه نادرست پیش رفته است. البته در این مورد استثنائاتی هم وجود دارد اما تعداد آن ها اندک بوده و نمی توان خیلی استناد کرد به این تعداد اندک در برابر موارد بسیار پرآسیبی که وجود دارند.

با این وصف طرح کودک همسری در کلیت ماجرا، مانع ازدواج های نادرست است و در واقع اگر اجرا شود نه تنها تشکیل یک زندگی مناسب را فراهم می سازد بلکه آسیب هایی همچون طلاق، خشونت، خودفروشی، فرار از خانه، خودکشی و ... را هم که مرتبط به این مقوله است را کاهش می دهد.

مجید زارعی: بیگمان در موارد بسیاری، با توجه به شرایط موجود و دگرگونی روز و زمانه فعلی، تأثیر گذار است. چرا که در سبک زندگی مدرن، بهترین سن ازدواج برای دختران 22 تا 25 سالگی و برای پسران 27 تا 30 سالگی می تواند باشد. در حالی که در سبک زندگی سنتی و بسیاری از باورهای شناختی و انگاره های ناصحیح و غلط فرهنگی برای دختران 15 سالگی و برای پسران 18 تا 20 سالگی دانسته می شود.

بگذریم که بیش از 1300 خورشیدی، این سنین به ترتیب 9 تا 13 سالگی بوده است. همان مشکل و مسئله انسان سوز، خانمان سوز و جامعه سوزی که هم اکنون در حال باز تکرار بودن آن به شیوه های غیر منطقی تر، غیر اخلاقی تر و غیر انسانی تر و حتی غیر قانونی تر در اجتماع به صورت (کودک همسری) هستیم و نسبت به پیامدهای دردناک و غمناک بعدی آن بی تفاوت، ناآگاه و غافل هستیم.

* به نظر شما ازدواج زودهنگام قابل قبول است یا خیر؟ چرا؟

رؤیا نوین: قطعاً خیر. ازدواج زودهنگام غلط ترین شکل ازدواج است. اگر ازدواج در سنین پایین و زیر سن تکامل عقلی باشد یعنی نبود آمادگی روانی، بنابراین احتمال مسئله دار شدن ازدواج و در نهایت طلاق بیشتر است. ما اگر تابع قوانین بین المللی همانند پیمان نامه حقوق کودکان هستیم باید به این باور برسیم که افراد زیر 18 سال کودک محسوب شده و ازدواج آنان هم قانونی نیست.

مجید زارعی: بیگمان خیر، چرا که ازدواج زودرس و شتاب زده، چه برای دختران و چه برای پسران، اغلب از ویرانگرترین و سرخورده سازترین رخدادهای جامعه سنتی و سنتی رو به مدرن بوده و آسان و شتابان، همه داشته و توانمندیهای بالقوه و بالفعل آدمی را در گرداب فراهم نمودن توقعات، انتظارات، نیازها و (تأمین معاش) نابود ساخته و بر باد می دهد.

کاوه قادری: نظر من مبتنی بر نظرهای علمی است. طبق تحقیقات علمی، رشد شناختی و عاطفی یک فرد تا 18 سالگی به مرحله کامل نرسیده، البته اینکه فرد در این مرحله بلوغ را تجربه کرده و ممکن است در بعضی از جنبه ها به ویژه بلوغ جسمانی پیشرفت داشته باشد اما خب حل بحران های شناختی و رسیدن به سطح تفکر انتزاعی و روبرو شدن با مقوله صمیمیت و انتخاب درست این موارد معمولاً تا 22 سالگی نیاز به رشد دارند و حداقل سنی که می توان برای این در نظر گرفت 18 سالگی است و پایین تر از این کودک محسوب می شود. متغیرهایی مثل رشد هیجانی و حل تعارض های هویتی و عبور به سمت مرحله ایجاد صمیمیت عاطفی در این افراد شکل نگرفته و طبیعتاً می توان گفت به این دلیل باید با این مسئله مخالف بود.

به نظر من در اکثر رویکردهای علمی افراد زیر 18 سال کودک محسوب می شوند و حتی اگر سن بلوغ را هم در نظر بگیریم کسانی که بلوغ زودرس داشته اند فقط در یک جنبه از رشد، بلوغ لازم را داشتند و در جنبه های دیگر خیر.

* از نظر شما ازدواج درست چگونه شکل می گیرد؟

کاوه قادری: فرآیند ازدواج درست یک آمادگی روان شناختی و جسمانی در دو طرف است، یک فرآیند استقلال و رشد که دو طرف بپذیرند از خانواده های اصلی خود جدا شده و ازدواج را فقط به خاطر خود ازدواج انجام دهند و نه به خاطر فرار از تنهایی و مشکلات خانواده و انتظارات جامعه و ترس از مجردی، به این خاطر نباید ازدواج کرد و باید ازدواج را فقط برای تشکیل یک زندگی و استقلال و وارد شدن به یک تعهد مشترک انجام داد و وقتی آمادگی ایجاد شد مرحله بعد شناخت همسر و شناخت فرد مناسب برای ازدواج و یادگیری مهارت های سازگاری زناشویی است که این به کمک روانشناسان و مشاوران قابل دسترسی خواهد بود.

رؤیا نوین: ببینید در مقوله ازدواج معیارهای بسیاری مدنظر قرار می گیرد. در جامعه ما که مبتنی بر مذهب و دین اسلام شکل گرفته نگاه مردم بیشتر بر پایه سنت های مذهبی و اسلامی است و همین باعث شده معیارهای اساسی آن طور که باید دیده نشوند بنابراین از نظر جامعه شناسی باید تلاش شود خانواده ها را در برابر تمامی استانداردهای لازم برای تشکیل زندگی آموزش داد و به واقع آگاهی داده شود که علاوه بر اعتقادات مذهبی موارد بسیاری وجود دارند که در نظر گرفتن آن ها پایه های زندگی سالم را شکل می دهند.

در واقع ازدواج درست نیازمند شناخت و نگاه درست است. نگاهی که در حال حاضر در جامعه اصولی نیست و باید از لحاظ ویژگی های روانی، فرهنگی و رفتار اجتماعی بررسی شوند. همچنین وقتی دو نفر قصد ازدواج دارند باید عشق و خواستن را در اولویت قرار دهند و همدیگر را تنها برای خود بخواهند و بس.

با این وصف تمامی این موارد نیازمند رشد سنی، عقلی، جسمی، اجتماعی و ... است و باید این زنجیره در کنار هم برای رسیدن به یک ازدواج درست شکل بگیرند.

مجید زارعی: ازدواج یکی از مهمترین تصمیمات انسانی بوده که نقش حساسی بر تمام ابعاد زندگی داشته و خواهد داشت و داشتن آمادگی لازم از نظر جسمی، روانی و اجتماعی برای آن لازم و ضروری است. به همین خاطر باید گفت ازدواج و عشق ورزی زمانی سالم و درست شکل می گیرد که آهسته اما پیوسته، با شناخت کافی و بینش درست و در زمان خاص خود و با بهره گیری از مشاوره پیش از ازدواج، توسط مشاوران زبده و کاربلد خانواده و سیستم حمایتی و نظارتی والدین آگاه و دانا پیش رفته باشد تا سرخوردگی و خشم جایگزین مهرورزی و هم آغوشی نشود.

* به نظر شما اینکه طرح تشویقی برای ازدواج دختران زیر 20 سال از طرف مجلس تصویب شد به نوعی ترویج ازدواج زودهنگام نیست؟

مجید زارعی: باید گفت نه تنها می تواند سبب ترویج و تبلیغ ازدواج زودهنگام باشد. بلکه واقعیتی تلخ و ناخوشایند در تجزیه حق و حقوق کودکان و موجودیت تمام آنان در این سرزمین پرفراز و فرود است.

وجود آسیب جسمی در اثر ازدواج زودهنگام، بالا بودن نرخ مرگ و میر مادران جوان، ابتلای بیشتر به بیماری های زنانه درحاملگی های زیر ۱۸ سال، ناباروری بیشتر و آمار بالای سقط جنین، آمار بالای طلاق در ازدواج های زیر ۱۸ سال، نبود بلوغ جسمی و فکری لازم، زیرپا گذاشتن و بی توجهی نسبت به حقوق بین المللی کودکان، بازماندگی دختران از تحصیل به سبب ازدواج، بروز بیماری‌های جسمی و جنسی حاصل از مقاربت زودهنگام، آسیب های روحی ناشی از ازدواج زودهنگام و... همه گویای واقعیت های تلخ و غرق در آسیب اجتماع ماست.

چرا که واقعیت های روز و زمانه، این نکته حساس را برای ما آدمیان بازنمایی می کند که ازدواج زودرس و شتاب زده در هر جامعه ای از ویرانگرترین و سرخورده سازترین رخدادهای خانه و اجتماع بوده و آسان و شتابان همه داشته ها و توانمندی های بالقوه و بالفعل آدمی را در گرداب نادانی ها و تصمیمات اشتباه نابود ساخته و آدمی را برباد می دهد و او را به خاک سیاه می نشاند. لذا به بازنگری قوانین نیازمندیم تا کمتر شاهد نابودی و از بین رفتن کودکان و مردمان این سرزمین در گورهای تاریخی باشیم.

کاوه قادری: این طرح می تواند تقویت کند و حداقل مجوز لازم برای ازدواج های زیر 18 سال فراهم می سازد. به هر حال نمایندگان مجلس استدلال های خاص خود را داشته اند اما اکثر تحقیقات علمی به ویژه در حوزه روانشناسی نشان می دهد تا زمانی که رشد شناختی عاطفی و هیجانی فرد تکمیل نشده و تفکر انتزاعی شکل نگرفته و شناخت براساس معیارهای دقیق نیست ممکن است ازدواج به خطا منجر شود و زمینه های سوء استفاده از کودکان را در فرآیند ازدواج فراهم کند و بله می توان گفت این طرح دامن می زند به این مسئله ولی خب موافقان ازدواج زودهنگام هم استدلال هایی برای خود دارند که بهتر است با تحقیقات علمی نشان دهند توجیهات خود را در غیر این صورت باید تمکین کنند به ساحت علم و یافته هایی که علم به ما نشان می دهد.

رؤیا نوین: نه تنها ترویج کودک همسری است بلکه عاملی برای زیرپا گذاشتن حقوق اجتماعی دختران است. متأسفانه نمایندگان مجلس به جای اینکه به دنبال کاهش آسیب در جامعه و تشویق ازدواج درست باشند، دارند به کودک همسری و افزایش طلاق دامن می زنند. در اینکه دختران زیر 20 سال می توانند ازدواج کنند شکی نیست اما باتوجه به این طرح تشویقی به نظر می رسد راه سوء استفاده برای ازدواج باز می شود به طوری که امکان دارد خانواده هایی دختران خود را با این بهانه که تسهیلات دریافت می کنند بدون علاقه شخصی وادار به ازدواج کنند و همچنین بسیاری از مردان هم برای دریافت این تشویقی تن به ازدواج ناخواسته بدهند. از نظر رفتارشناسی همیشه در برابر امتیازاتی که دولت ها برای جامعه در نظر می گیرند یکسری رفتارهای نادرست و ضد فرهنگ پدید می آید که تبدیل به بحرانی غیرقابل کنترل خواهد شد./