افشین غلامی-توسعه یک جریان چند بعدی است که به گفته «مایکل تودارو» مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی،طرز تلقی عامه مردم و نهادهای ملی و نیز تسریع رشد اقتصادی،کاهش نابرابری و ریشه‌کن کردن فقر مطلق است.در واقع توسعه باید نشان دهد که مجموعه نظام اجتماعی،هماهنگ با نیازهای متنوع اساسی و خواسته‌های افراد و گروه‌های اجتماعی در داخل نظام اجتماعی و سیاسی خارج شده و به سوی وضع یا حالتی از زندگی که از نظر مادی و معنوی بهتر است،سوق می‌یابد.همچنان که «محمد وفایی یگانه» بدان معتقد است و می‌گوید:تا زمانی که شناختی که مبتنی بر تحلیل وضعیت منطقه است شکل نگیرد و ظرفیت‌ها کشف و شناسایی نگردند،توسعه روی نمی‌دهد.او ایلامِ سرتاپا غنی از لحاظ ظرفیت‌های طبیعی و محیطی را در اوج توانمندی، استانی کم برخوردار می‌داند که نتوانسته است با استفاده از پتانسیل‌های اقتصادی‌اش بر مدار توسعه سوار شود.«محمد وفایی یگانه» دکترای برنامه‌ریزی آموزشی دارد که تا به امروز ۱۲ کتاب علمی به چاپ رسانده و علاوه بر تدریس در دانشگاه‌های معتبری همچون تهران،تربیت‌‌معلم،علامه‌طباطبایی،دانشگاه ایلام ،چندین سال است که مشاور وزارتخانه‌های مختلف،نهاد ریاست جمهوری،مجلس شورای اسلامی و ارگان های دیگر است.وفایی یگانه با کوله‌باری از تجربه و دانش، سه‌گانه توسعه استان ایلام را در سرمایه‌گذاری و توجه به حوزه گردشگری،نفت‌وگاز و کشاورزی و دامداری می‌داند که قادر است اقتصاد استان ایلام را دگرگون سازد و حتی به جذب نیروی کار از استان‌های مجاور و حتی خارج از کشور منجر شود.کُردپرس در ادامه مباحث خود در حوزه توسعه کشور و مناطق کُردنشین، سری به این پژوهشگر و متخصص حوزه برنامه‌ریزی و کسب‌وکار زده و گفت‌وگویی انجام داده که در ادامه می‌خوانید:
کُردپرس-آقای دکتر شما پژوهشگر نمونه کشور در حوزه کسب و کار و برنامه‌ریزی آموزشی هستید،میخواهم بدانم مفهوم کسب و کار در مورد مناطق کمتر برخوردار چگونه تعریف می‌شود؟
کسب و کار معادل کلمه بیزنس انگلیسی و به معنی تجارت است.یعنی هر مکانیزمی که یک نفعی برای فرد یا گروهی داشته باشد.تعاریف متعددی برای کسب و کار وجود دارد اما به نظر من کسب و کار در نظر گرفتن هدف یا هدفی مشترک برای کسب سود است.کسب‌وکار متناسب با شرایط زمان و اقتضاء مکان متفاوت است.در کسب‌وکار سنتی،زمین و ثروت مسائل تعیین کننده هر کاری بود.بعد عوامل انسانی به مبحث تعیین کننده کسب و کار تبدیل شد.در کسب‌وکار جدید،دانش نقش مهمی رو ایفا می‌کند و در چند سال اخیر ای.تی و دنیای هوشمند دگرگونی بسزایی در فضای کسب و کار ایجاد کرده‌اند.امروز دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی توان خود را به مسائل دانش‌بنیان در اقتصاد و کسب و کار گذاشته‌اند و از همه مهمتر اقبال به سمت دنیای هوشمند و شبکه‌های اجتماعی رفته است.دنیای فن‌آوری هوشمند در چند سال اخیر انقلابی را در شیوه و سبک زندگی مردم و همچنین شیوه‌های کسب‌وکار و اقتصاد جوامع ایجاد کرده است.چند وقت پیش مشغول ترجمه مقاله‌ای خارجی بودم که در بخشی از آن آمده بود هر کسب‌وکاری که نتواند به گوشی‌های هوشمند راه یابد،کسب‌وکار موفقی نیست.آی‌تی یکی از رکن‌های مهم توسعه کسب‌وکار است که عملا کار اقتصادی بدون آن مختل و ناموفق است.دنیای امروز بر مدار دانش‌پژوهشی سوار شده و تکنولوژی هوشمند از جمله ابزارهایی است که می‌تواند در خصوص ضرر و زیان کاسبی و سرمایه‌گذاری آینده پژوهی کند.یک اصل مهم در مبحث کسب‌وکار این است که کار و برنامه‌ریزی مبتنی بر مقتضیات مکانی باشد.برای نمونه در غرب کشور و استان ایلام ما نیازمندیم که ابتدا ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های محلی را شناسایی کنیم و سپس با توجه به علم روز و ظرفیت های محلی،به راه های رسیدن به رشد و توسعه فکر کنیم.
کُردپرس-به مبحث مهمی اشاره کردید،میخواهم همینجا مکث کنیم و بیشتر این بحث را باز کنیم که اساسا چرا استانی مانند ایلام با جمعیتی نزدیک به ۶۰۰ هزار نفر و منابع بسیار رو زمینی و زیر زمینی از مولفه‌های رشد و توسعه پایدار بی‌بهره است؟
سوال درستی است.من این را ناشی از عدم آگاهی و شناخت و مدیریت ضعیف مسئولان محلی و ملی از ظرفیت استان غنی مانند ایلام می‌دانم.مسئله مهم حرکت بر مبنای طرح آمایش سرزمینی است.آمایش سرزمین یعنی بررسی کنیم و بیابیم که هر منطقه‌ای مستعد چه طرح و برنامه‌ریزی و در بستر چه کسب‌وکار و تولیدی است.یعنی به فرض وقتی کارخانه تولید سیمان در جنوب استان ایلام دایر می‌شود،لزوم به معنای آن نیست که همان کارخانه در کُردستان زده شود بلکه باید مطالعه شود که لوازم و شرایط محیطی و منابع طبیعی اجازه به ایجاد آن کارخانه را می‌دهد یا نه.کشور ما بعد از انقلاب در شرایط جدیدی قرار گرفت و دستاوردهای متعدد خاص خودش را کسب کرده است.ما قوانین زیادی در حوزه تعاون و بخش خصوصی تصویب کرده‌ایم که به وسیله آن می‌توانیم براساس ظرفیت‌های هر بخش از کشور و ویژگی‌ها استانی و درون استانی سند توسعه و الگوی پیشرفت آن منطقه را فراهم کنیم.
کُردپرس-با توجه به اشاره‌تان به طرح آمایش سرزمینی،میخواهم در خصوص پتانسیل و توانمندی استان ایلام حرف بزنیم.آقای دکتر فرمودید استان ایلام،استان غنی است،می‌توانید از ظرفیت‌های استان ایلام بیشتر بگویید؟
به نظر من می‌توان به یک سه‌گانه بسیار مهم در اقتصاد استان ایلام اشاره کرد که به یک حلقه گمشده در توسعه استان ایلام تبدیل گردیده و با وجود نعمت خداوندی و ۶۰۰ هزار نفر جمعیت از جمله استان‌های محروم کشور محسوب می‌شود،در صورتی که این منطقه بر روی گنج خوابیده است.به نظر بنده گردشگری،کشاورزی و دامداری و نفت‌وگاز عوامل مهم و درونزای اقتصاد ایلام است که با یک مدیریت محلی و یک پلان کلان کشوری می‌تواند زمینه توسعه‌یابی استان ایلام را میسر کند؛اگر که مسئولان عزمی برای پیشرفت در خود ببینند.استان ایلام نزدیک به ۶۰۰ هزار نفر جمعیت دارد اگر فرض را بر آن بگیریم که ۲۵ تا ۳۰ درصد از این جمعیت فعال برای کار باشد و در بدبینانه‌ترین حالت فرض کنیم که ۴۰ تا ۵۰ درصد این جمعیت بیکار باشد،یعنی این که در کل استان‌ایلام ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار نفر بیکار داریم که اگر بتوانیم در آن سه حوزه که هر کدام شاخه‌ها و ظرفیت‌های متعددی دارند،تحول ایجاد کنیم،نه تنها افراد فاقد شغل در ایلام صاحب کار می‌کنیم بلکه نیازمند نیروی کار خارج از استان خواهیم بود.
کُردپرس-به سه حوزه مهم برای توسعه ایلام اشاره کردید.در واقع عتبات عالیات و دربانی ایلام در مسیر عتبات،یکی از قوت‌های استان برای استفاده از پتانسیل مرزی بودن است،چگونه می‌توان از گردشگری مذهبی برای رونق استان ایلام بهره گرفت؟
به نظر من یکی از شاخص‌های ارتقاء و توسعه در استان ایلام، استفاده از پتانسیل گردشگری است که خود شامل گردشگری مذهبی،سلامت و محیطی یا طبیعی است.ما هم مرز با عراق هستیم و نزدیکترین مرز را با کشور عراق داریم که در زمینه توریسم مذهبی می‌توانیم با فراهم کردن شرایط مورد نیاز زمینه رونق کسب‌وکار را در ایلام فراهم کنیم.به دلیل اشتراکات اجتماعی و فرهنگی میان ایرانی‌ها و عراقی‌ها در دو طرف مرز و وجود جمعیت شیعه در این مناطق،توریسم‌مذهبی مهمترین عامل توسعه ایلام در میان مولفه‌های دیگر توریسم است.خب توریسم مذهبی و رفت و آمد زوار از ایران به عراق و بالعکس علاوه بر ارزآوری و ارتقاء رونق در منطقه منجر به ایجاد بازاری برای استفاده از خدمات دیگری جهت ارائه به گردشگران می‌شود.تقاضای گردشگری مذهبی از مسیر ایلام به عتبات عالیات تنها مختص به ایام خاصی نیست بلکه در همه ایام راه ایلام به عتبات عالیات باز است و در عین‌حال نزدیکترین و امن‌ترین و کم هزینه‌ترین مسیر نیز به مرقد امامان معصوم است.برای آن که بتوان از نعمات آمد و رفت زائران استفاده کرد باید زیرساخت‌های رونق گردشگری مذهبی را ایجاد کرد.اولین لازمه آمدن گردشگران مذهبی از مسیر ایلام، ایجاد و گسترش راه‌های زمینی است.در حال حاضر علاوه بر مسیر مهران در استان ایلام چند مسیر به اماکن مذهبی عراق وجود دارد که هر ساله ترافیک شدیدی در این نقاط ایجاد می‌شود اما اگر بتوان از لحاظ ایجاد زیرساخت راه، استان ایلام و جنوب استان را ساماندهی کرد این بار ترافیکی و استهلاک از روی دیگر نقاط کاسته می‌شود و در سوی دیگر منجر به ایجاد برکات برای استان ایلام می‌شود.در حال حاضر از حمیل-ایلام یک مسیر و از پل‌دختر-بدره-ایلام مسیر دیگری بسوی مرز عراق داریم و در آینده دو مسیر دیگر نیز خواهیم داشت که یکی از اندیمشک-دهلران-مهران و یکی هم از مرز پاعلم-دهستان آب‌انار-شهر مورموری و دهلران و همچنین مسیر پل‌دختر-دره‌شهر-آبدانان-دهلران به مرز عراق ختم می‌شوند.این‌ها از امن‌ترین،اقتصادی‌ترین و نزدیکترین راه‌ها به عتبات عالیات هستند که برای آن که در محور توسعه قرار بگیریم، لازم است ارتقاء آن در دستور کار قرار گیرد.یکی از الزامات توسعه گردشگری در آن منطقه توسعه راه‌ها است؛حال چه راه زمینی و چه مسیر ریلی که متاسفانه استان ایلام فاقد حتی یک سانتیمتر مسیر ریلی است و به فرموده مقام‌معظم رهبری ،ارتقاء مسیری ریلی بعنوان ایمن‌ترین و بصرفه‌ترین راه یکی از واجبات توسعه کشور است.در واقع زمانی که ما به توسعه زیرساخت راه می‌پردازیم،یعنی مستقیم و غیرمستقیم در حال ایجاد اشتغال‌های دیگری در این حوزه هستیم.همانند ایجاد پمپ بنزین و اماکن رفاهی و بازرچه‌های صنایع دستی و محلی و استانی و مباحث بهداشتی و شغل‌های بیشمار دیگری که از تابع این گردشگری مذهبی و ارتقاء زیرساخت راه، به‌وجود می‌آید.ما نیازمند ۶ مسیر دو بانده برای تقویت و توسعه راه‌های استان جهت آمدن گردشگران مذهبی به ایلام هستیم که در حال حاضر مسیرهای موجود نه جوابگو و نه در شان استان ایلام و زائران است.یکی از روش‌ها این است که ایجاد و توسعه راه‌ها به بخش خصوصی واگذار گردد که قطعا بخش خصوصی استقبال خواهد کرد چرا که ایلام مسیر گردشگری مذهبی کل کشور است و با توجه به حجم زائران و مسافران، بازگشت سرمایه به بخش خصوصی سریع اتفاق خواهد افتاد.در واقع این نیاز و این استعداد فقط مختص به استان ایلام است و آن را در استانی مانند کُردستان و یا اصفهان نمی‌بینید،چرا که ایلام شاهراه نزدیکِ رسیدن به عتبات عالیات است.در واقع اگر از این پتانسیل استفاده نگردد،عکس آن منجر به تهدیدی برای کشور می‌شود.ببینید در زمان اربعین چقدر ناهماهنگی در کشور بوجود می‌آید و چه بار ترافیکی وحشتناکی در جاده‌های منتهی به مهران،چذابه و نقاط دیگر ایجاد می‌گردد.اگر ما بتوانیم این جریان را مدیریت کنیم و این‌بار ترافیکی و جمعیتی را به مسیرهای درستی راهنمایی کنیم هم زائران و هم جمعیت بومی سودمند می‌گردند.
کُردپرس-آقای دکتر شما به عنوان یک پژوهشگر پرکار که هم به دولت‌ها و هم به مجلس‌های مختلف کشور مشاوره داده‌اید و بصورت پراگماتیستی پاشته آشیل توسعه ایلام را می‌شناسید، واقفید که استان ایلام سوا از نعمت توریسم مذهبی، از برکت گاز و نفت هم برخوردار است که در الگوی دوم توسعه ایلام هم بدان اشاره کردید.امکان دارد قدری بیشتر به این قضیه بپردازید؟
به نظر من دومین پتانسیل مهم استان ایلام،نفت و گاز و پتروشیمی است.استان ایلام بعد از جنوب کشور بیشترین درصد گاز کشور را دارد.اما متاسفانه این پتانسیل هم کمکی به توسعه ایلام نمی‌کند.کشور هم مرز ما، عراق، به وسیله شرکت‌های بزرگ خارجی در حال استفاده از میادین مشترک است و ما هنوز نمی‌‌توانیم در زمینه استخراج و بهره‌برداری درست عمل کنیم.این یک دغدغه ملی و نه استانی است که ما یک منابع عظیم نفتی و گازی داریم اما کشورهای همسایه در حال بهره‌برداری از آن هستند و ما با ضعف مدیریت توان بهره‌وری از آن را نداریم.اگر مسئولان نجنبند در چند سال آینده هیچ سهمی از این میادین مشترک عاید ما نمی‌شود و اگر مسئولان محلی و ملی ما چاره‌ای برای این کار نیاندیشند،امنیت ملی کشور به خطر می‌افتد،چون که این منابع مشترک هستند و هر لحظه در حال تخلیه توسط کشورهای مجاورند.مبحث بعدی استفاده از صنایع پایین دستی در مبحث نفت و گاز و پتروشیمی و صنایع تبدیلی است که قادر است هزاران نفر را در زمره خود بکار گیرد و مبحث اشتغال ما را سروسامان دهد.قطعا حضور بخش خصوصی و دولت و همچنین بخش تعاون در این امر مهم است و اگر بتوان با ایجاد صنایع و بازارهای مختلف در حوزه نفت و گاز شرایط کار را فراهم کرد،هم به توسعه استان کمک شده و هم مسئله اشتغال حل گردیده است.اگر همین صنعت نفت و گاز به راه بیافتد نه تنها افراد بیکار استان بلکه باید نیرو از استان‌های دیگر و حتی از خارج کشور وارد کرد.برای بهره‌برداری از این پتانسیل ما ابتدا باید قدرت مدیریت و شناخت مسئولان را افزایش دهیم و سپس به جذب سرمایه‌گذاری در این صنعت بپردازیم.دولت در این زمینه توان چندانی ندارد و نباید تنها روی کمک دولتی حساب کرد بلکه باید ابتدا روی سرمایه‌گذاران استان و کشور و سپس سرمایه‌گذاری خارجی حساب باز کرد.بودجه دولت در حوزه توسعه و عمران ۶۰ هزار میلیارد است که در واقع ۳۰ هزار میلیارد از آن عملیاتی می‌شود.برآورد شده است که ایجاد تونل میان آبدانان و دره‌شهر نیاز به ۷ هزار میلیارد دارد و این یعنی یک چهارم بودجه عمرانی کشور؛لذا دولت به تنهایی قادر به سرمایه‌گذاری نیست و ما نیازمند جذب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و تعاونی هستیم. دولت در اینجا می‌تواند نقش موثری داشته باشد و با مشوق‌های اقتصادی و ایجاد تسهیلات و معافیت‌های مالیاتی سرمایه‌گذاران را به حوزه نفت و گاز بکشاند.
پایان بخش اول
نظر شما