افشین غلامی-هدف اصلی از مدیریت و برنامه‌ریزی مطالعات آمایش سرزمین،توزیع فعالیت‌های اقتصادی،اجتماعی،جمعیتی و ظرفیت‌های آشکار و پنهان با توجه به تحولات و دگرگونی‌های زمان و نیازها است که بیشتر با دیدی بلند مدت و به منظور بهره‌برداری از امکانات آن و همچنین نشان دادن نقش و مسئولیت هر منطقه براساس توانمندی‌ها و قابلیت‌های آن، هماهنگ با دیگر مناطق بکار می‌رود.بدین دلیل متخصصان اذعان می‌کنند برنامه‌ریزی آمایش سرزمین بدون برنامه‌ریزی منطقه‌ای عملا کاربردی نخواهد داست.لذا نقش منطقه در آمایش سرزمین بسیار مهم و اساسی است.برای اطلاعات از حوزه مطالعات آمایش سرزمین، کُردپرس به سراغ دکتر «قدرت طاهری» مدیرکل سابق دفتر محاسبه شاخص برنامه‌ها و سیاست‌های کلان مرکز آمار ایران و مشاور فعلی سازمان برنامه و بودجه کشور رفته و گفت‌وگویی انجام داده که در ادامه می‌آید:
کُردپرس-در چند سال اخیر از موضوع آمایش سرزمین بسیار نام برده می‌شود،شما بعنوان متخصص حوزه برنامه‌ریزی می‌توانید تعریفی از این موضوع برای خوانندگان ما ارائه دهید؟
تعاریف متفاوتی از آمایش سرزمین انجام می‌شود.به نظر برخی از اندیشمندان موضوع اساسی آمایش سرزمین، مدیریت کشور است و به عقیده برخی آمایش سرزمین برنامه‌ریزی بلند مدت برای توزیع بهتر جمعیت،امکانات و فعالیت‌های مختلف به منظور رفاه،آسایش و هماهنگی جامعه است.آمایش استفاده بهینه و عقلانی و پی‌بردن به ارزش‌های فضا به منظور کارکردهای موثر اجتماعی و اقتصادی است.بنابراین تقسیم کار سرزمین از جنبه‌های مهم آن شمرده می‌شود.از نظر مفهومی آمایش ایجاد تعادل میان سه عنصر انسان،فضا و فعالیت تعریف شده است.در ارتباط با انسان مقوله مدیریت مطرح است در ارتباط با بحث فضا،اقلیم و در خصوص فعالیت مقوله برنامه‌ریزی برجسته می‌شود.بنابراین مفهوم آمایش تلفیقی از علوم مدیریت،اقتصاد و جغرافیا و جامعه‌شناسی است.
کُردپرس-هدف از آمایش سرزمین چیست و چرا در کشورهای مختلف انجام می‌شود؟
برای آمایش سرزمین اهداف گوناگونی مطرح بوده که از جمله آن می‌توان به توسعه مناطق و روابط درونی و بیرونی آن‌ها،استفاده بهینه از منابع،برقراری تعادل و توازن سرزمینی،ترمیم و تقویت محیط زیست،هماهنگی‌های افقی و عمودی در سطوح مختلف اشاره کرد.بطور کلی می‌توان هدف اصلی از برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، توزیع بهینه فعالیت‌ها و امکانات اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی با در نظر گرفتن دگرگونی‌های زمانی و نیازهای مختلف در پهنه سرزمین در نظر گرفت.
کُردپرس-می‌توانید وظایفی که در ذیل آمایش سرزمین عنوان می‌شود را بیان کنید؟
در حقیقت اگر آمایش سرزمین را به صورت عملیاتی تعریف کنیم اهداف آن عبارتند از:مکان‌یابی برای فعالیت‌های معلوم،فعالیت‌یابی برای مکان‌های معلوم،تناسب بین جمعیت و ظرفیت توسعه‌پذیری در هر حوزه جغرافیایی،ارائه گزینه الگوی متناسب اسکان جمعیت،ارائه گزینه الگوی متناسب با ساماندهی فضا،ترتیباتی برای حفظ محیط زیست.همچنین آمایش سرزمین از چند جنبه می‌تواند مورد نظر کارشناسان قرار بگیرد چرا که به ،مبانی و اصول توسعه منطقه ای،منطقه‌ای کردن برنامه‌های توسعه میان مدت،مدیریت سازمان و فضا یی توسعه کالبدی،دیدگاه بلند مدت توسعه کشور،تعادل منطقه‌ای،حفاظت از محیط زیست،بهره‌وری از سرزمین و تمرکززدایی و مدیریت سرزمین می‌پردازد.
کُردپرس-در حال حاضر مبحث آمایش سرزمین در کشور چگونه پیش می‌رود؟
ما هم قبل از انقلاب و هم پس از انقلاب مطالعات آمایش سرزمین داشته‌ایم.اگر بخواهیم نگاهی به مطالعات آمایش بیاندازیم در هر دهه نگاه‌های مختلفی وجود دارد.یکی دیدگاه دهه شصت است ،در این مرحله آمایش سرزمین،سیمای آتی توسعه‌یافتگی را تصویر کرده و ابزاری برای تجهیز و سازماندهی آگاهانه فضا در جهت نیل به اهداف را مدنظر قرار داده است.در دهه هفتاد بهره‌وری بهینه از ظرفیت‌های اجتماعی،طبیعی مورد نظر بود و در دهه هشتاد اهداف بلند مدت توسعه کشور بر مدیریت یکپارچه سرزمین را مدنظر قرار می‌دهد.
کُردپرس-شما اخیرا مقاله‌ای پژوهشی همراه با چند نفر از همکارانتان در خصوص آمار و آمایش سرزمین انجام دادید،می‌توانید قدری به آن بپردازید؟
جریان تحولات سرزمین از سال‌های گذشته تا امروز نشان می‌دهد که ویژگی‌های جمعیتی در آستانه دگرگونی‌های اثرگذار بر روند توسعه کشور قرار دارد.کاهش نرخ رشد جمعیت بر اثر کاهش نرخ باروری جریانی است که از چند سال قبل آغاز شده است.چشم انداز افق سال ۱۴۰۰ نشان‌دهنده تداوم این روند تا رسیدن به حالت پایدار نرخ رشد ۱.۴ درصد در سال و رسیدن به جمعیت ۹۰ میلیون نفر است.بنابراین راهبردهای آمایش سرزمین باید بر استفاده از این پدیده در تامین‌نیروی انسانی مورد نیاز کشور از یک‌طرف و تامین نیازهای شغلی متناسب با ویژگی‌های جمعیت در طرف دیگر باشد.تحلیل وضعیت موجود سازمان فضایی کشور و جریان گذشته آن،تصویر نامطلوب و نگران کننده‌ای از توزیع جمعیت و فعالیت را در سرزمین نشان می‌دهد و واضح است ادامه هدایت نشده این مسیر موجب تشدید عوارض نامطلوب شده و افزایش تمرکزها و تراکم‌های غیرقابل کنترل،حاشیه‌ای شدن بیشتر مناطق کمتر توسعه یافته،عوارض نامطلوب محیط زیستی،مسایل قومی-فرهنگی و عدم استفاده مطلوب از امکانات قابلیت‌های سرزمین را به دنبال دارد.در مقابل عرصه وسیع جغرافیایی کشور،موقعیت ممتاز منطقه‌ای آن،داشتن مرزهای آبی طولانی،همسایگان متعدد و قابلیت‌های متنوع طبیعی،فرهنگی و تاریخی کشور از عواملی هستند که ضرورت ساماندهی برای بهره‌گیری مناسب از این ویژگی‌ها و رقابتی کردن مزیت‌های کشوردر فرایند آمایش سرزمین را مطرحمی‌کند.چندی پیش با همکاری دوستان در چهارچوب مقاله‌ای پژوهشی به بررسی وضعیت آمایش استان‌های مختلف با استفاده از میزان توزیع امکانات و فعالیت‌ها و درنظرگرفتن معیاری به نام بزرگی استان پرداختیم.برای رسیدن به این شاخص از نتایج سرشماری عمومی مسکن و نفوس سال ۱۳۹۵ بهره بردیم.یافته‌ها نشان داد روند وضعیت فعلی آمایش سرزمین در استان‌های مختلف با توجه به مساحت و جمعیت استان‌ها متناسب نیست.تقریبا در نیمی از استان‌ها امکانات و تسهیلات با توجه به مساحت و جمعیتشان کمتر است و در برخی استان‌ها امکانات و تسهیلات بیشتر نسبت مساحت و جمعیتشان وجود دارد.
نظر شما