کردپرس: تحولات جدیدی در حزب دمکرات کردستان (پارتی) در جریان است. این حزب در انتخابات پارلمانی کردستان در 30 سپتامبر 2018 علیرغم پیش بینی ها، پیروزی غیرقابل انتظاری را ثبت کرد. اهمیت این پیروزی در آن بود که پارتی به دلیل تبعات رفراندوم و رویدادهای 16 اکتبر 2017 که نتیجه آن از دست دادن کرکوک و دیگر مناطق مورد مناقشه و سیطر دوباره بغداد بر آن ها بود، یکی از دشوارترین دوران های خود را سپری می کرد. با این پیروزی، رایزنی های داخلی پارتی برای چینش کادرهای رهبری خود در راس نهادهای حاکمیتی آغاز شد. پیش از این، به جز گزارش های رسانه ای و برخی پیش بینی ها، کسی میل به طرح و بررسی وجود اختلافات و جناح های داخلی در پارتی را نداشت و این حزب خود را یکپارچه می نمایاند و مصون از تنش های داخلی و انشقاق می دید. با مشخص شدن تصمیم رهبری حزب برای نامزد کردن نچیروان بارزانی برای ریاست اقلیم کردستان و مسرور بارزانی برای تصدی بر منصب نخست وزیری و مباحث مطرح شده طی 9 ماه رایزنی های تشکیل کابینه، گمانه زنی ها در وجود اختلاف نظر در رهبری پارتی تبدیل به یقین شد. کنار گذاشتن آشتی هورامی از وزارت منابع طبیعی از سوی نخست وزیر جدید و بلاتکلیف ماندن سرنوشت کرسی این وزارت و همچنین منصب ریاست شورای امنیت اقلیم و این مسئله که این نهاد تحت فرمان و پاسخگو به کدام یک از مقامات؛ رئیس یا نخست وزیر اقلیم کردستان باشد، بیش از پیش وجود اختلافات را آشکار ساخت. حمله به دیپلمات های ترکیه در رستوران حقه باز و مباحث مطرح شده پس از آن نیز آخرین رویدادی بود که پرده از اختلافات و رقابت داخلی میان رهبران جوان پارتی برداشت و عمق تنش ها را برای عموم آشکار ساخت.
کردپرس در مصاحبه تفصیلی با کمال رئوف تحلیل گر سیاسی و رئیس موسسه رسانه ای شارپرس در اقلیم کردستان که در ادامه می خوانید به بررسی ابعاد رقابت و اختلافات میان نچیروان بارزانی و مسرور بارزانی در پارتی و موضع و نقش و جایگاه مسعود بارزانی به عنوان رهبر حزب در این اختلافات و حفظ توازن میان دو جناح پرداخت.
کردپرس: دولت نهم اقلیم کردستان با نخست وزیری مسرور بارزانی پس از کشمکش ها و رایزنی های بسیار بالاخره پس از 9 ماه تشکیل و از پارلمان رأی اعتماد گرفت، ارزیابی شما از کابینه جدید و برنامه کاری آن چیست؟
کمال رئوف: دولت نهم در حالی تشکیل شد که طی 16 سال گذشته دولت در اختیار حزب دمکرات کردستان بوده است، 5 کابینه از 8 کابینه پیشین در دست پارتی و به ویژه نچیروان بارزانی بوده است. هم اکنون نیز دولت در اختیار این حزب است، اما شاهد تغییراتی در این موضوع هستیم و آن هم جلوس مسرور بارزانی بر کرسی نخست وزیری است و مسئله کشمکش در داخل خاندان بارزانی برای رهبری آینده پارتی نیز وجود دارد و به باور من دولت کنونی دولتی خواهد بود که در آن موضوع کشمکش ها و رقابت های داخلی پارتی نهایی شده و به سمت و سویی مشخص برده خواهد شد. همان گونه که شاهدیم مناصب عالی در حاکمیت کنونی میان دو جناح اصلی در پارتی (نچیروان بارزانی و مسرور بارزانی) تقسیم شده است.
دولت اقلیم کردستان هم اکنون از نظر اقتصادی مقروض است، مسائل و مشکلات این دولت با دولت مرکزی عراق لاینحل باقی مانده اند، نیروهای پیشمرگ در اقلیم کردستان هنوز هم به عنوان نیرویی واحد و تحت یک فرماندهی، سازماندهی نشده اند، این دولت با مشکلات اساسی و ریشه ای دست به گریبان است و هنوز نتوانسته است در روابط خارجی خود به ویژه در رابطه با کشورهای منطقه نوعی توازن برقرار کند و وزن روابط سیاسی و اقتصادی خارجی اقلیم کردستان بیش از هر کشور دیگری به سمت ترکیه سنگینی می کند. احتمالاً دولت نهم به ریاست مسرور بارزانی تغییرات و تحولاتی در برنامه های خود در حوزه های مختلف ایجاد کند تا متفاوت تر از دوره های پیشین به ویژه طی 16 ساله اخیر دیده شود.
کردپرس: به کشمکش درون حزب دمکرات و سهم خواهی و تلاش هر یک از دو جناح برای تثبیت قدرت خود در درون حزب و حاکمیت اقلیم کردستان اشاره کردید. در روند تشکیل کابینه هم شاهد بودیم که مسرور بارزانی در چینش وزرا تلاش کرد چهره های جدید و شخصیت های نزدیک به خود را به ویژه در مناصب حساس بگذارد، برای مثال وزیر داخلی شخصیتی است که سابقه فعالیت در شورای امنیت اقلیم کردستان را دارد و از معتمدین خود مسرور بارزانی است و از سوی دیگر شاهد بلاتکلیفی وزارت منابع طبیعی هستیم که طی سیزده سال اخیر در دست آشتی هورامی از افراد نزدیک به نچیروان بارزانی بود. آینده این یار گیری سیاسی و چینش ها در سطح عالی از هر دو رهبر جوان را چگونه می بینید؟
کمال رئوف: در مقطع کنونی تمامی احزاب اقلیم کردستان و در این میان حزب دمکرات و اتحادیه میهنی سرگرم کشمکش ها و رقابت های داخلی خود هستند. دلیل آن نیز ویژگی ها و ماهیت این احزاب و نحوه فعالیت آن ها است. این احزاب مولود دهه ها و دورانی با ویژگی هایی خاص و متفاوت از دوره کنونی هستند و در عصر حاضر تاریخ مصرف آن به پایان رسیده است. طی سه دهه اخیر مجموعه ای از چهره های شناخته شده در رأس این احزاب قرار داشتند و هم اکنون به این نتیجه رسیده اند که باید تغییراتی در رهبری آن ها صورت گیرد و این نیز به سادگی نخواهد بود. بر این عقیده ام که نسل جدید به صورت نسبی رویکرد و سمت و سویی متفاوت از گذشتگان خود را در حکمرانی دارند، دلیل و ماهیت این امر ذم حاکمیت پیشین نیست بلکه به دنبال آن هستند که راه حل های پیشین را برای مشکلات و مسائل کنار گذاشته و راه های نو را بیازماید و در کابینه جدید نیز همین نگاه و رویکرد وجود دارد و مثالی که شما در طرح سؤال به آن اشاره داشتید نیز در همین چارچوب تحلیل می شود. پیشتر شخصیت هایی در وزارتخانه های حساس نزدیک به نچیروان بارزانی حضور داشتند، اما مسرور بارزانی آن ها را با هدف اعمال تغییرات در کابینه جدید کنار گذاشته و کاراکترهای نو و نزدیک به خود را به میدان آورده است. به عقیده من، مشکل و مسائل اصلی و بزرگ در آینده بر سر مناصب امنیتی خواهند بود. نهادهای امنیتی اقلیم کردستان در دوره های پیشین زیر مجموعه و تحت فرمان ریاست اقلیم کردستان بودند و مسرور بارزانی در مقام ریاست شورای امنیت اقلیم کردستان عالی ترین مقام امنیتی بود در دولتی که خود ریاست کابینه آن را بر عهده دارد قصد دارد این نهاد امنیتی و دیگر نهادهای مرتبط را تحت کنترل و سیطره خود داشته باشد و اجازه ندهد تحت کنترل ریاست اقلیم کردستان باشند که هم اکنون نچیروان بارزانی در این منصب قرار دارد.
از سوی دیگر، دولت مرکزی عراق به اقلیم کردستان فشار وارد کرده که نباید از این پس تجارت نفت اقلیم به شیوه پیشین باشد و احتمال دارد دولت جدید با هدف تداوم پرداخت بودجه و حقوق کارمندان اقلیم کردستان از سوی بغداد، ملتزم به این درخواست بغداد و ایجاد تغییرات درخواستی دولت مرکزی در ارتباط با نفت باشد تا استحقاق اقلیم کردستان از بودجه سالانه کشور تأمین شود. موارد مذکور موجب تغییرات خواهد شد، اما این تغییرات به معنی تغییر و تحول در نظام حاکمیتی اقلیم کردستان نیست و تغییر در کاراکترها و رویکرد سیاسی و اقتصادی است.
کردپرس: به پرونده نفتی اقلیم کردستان اشاره داشتید که طی 16 سال گذشته در دست نچیروان بارزانی و آشتی هورامی در مقام نخست وزیری و وزیر منابع طبیعی بوده است با توجه به تغییر و تحولاتی که در سایه کشمکش ها و رقابت های داخلی حزب دمکرات کردستان می بینیم، سرنوشت این پرونده از لحاظ مدیریت و به ویژه به عنوان فاکتور اصلی در تنظیم روابط با بغداد را چگونه می بینید؟
کمال رئوف: پیشتر نفت در اقلیم کردستان در دست یک حزب و اقلیتی کوچک بود و در میان احزاب سیاسی، فقط حزب دمکرات کردستان و در درجه دوم اتحادیه میهنی به میزان بسیار کمتری از آن اطلاع داشته اند و از سوی دیگر فقط حزب دمکرات تصمیم گیرنده این حوزه بوده و حتی پارلمان کردستان از این حوزه بی اطلاع بوده است. اما با در نظر گرفتن وضعیت موجود به ویژه تعامل بغداد و فشار دولت مرکزی، حضور جنش تغییر (گوران) در کابینه جدید و رویکرد کابینه؛ ایجاد تغییر و تحول در حوزه نفتی قابل انتظار است. به ویژه که دولت ترکیه در حوزه نفت به دنبال تعامل و همکاری با دولت مرکزی عراق است نه با دولت اقلیم کردستان، هر چند دارای توافق با اقلیم کردستان در این حوزه است، اما برنامه و هدف غایی آنکارا توافق جامع و هماهنگی با دولت مرکزی عراق است. از سوی دیگر، اقلیم کردستان بر اساس توافقی که با بغداد دارد باید روزانه 250 هزار بشکه نفت را تحویل بغداد دهد و درآمدهای آن به حساب دولت مرکزی ریخته شود و به مرور پرونده نفتی کردستان تحت نظارت شرکت بازاریابی و فروش نفت عراق موسوم به سومو قرار گیرد و این حوزه در اقلیم کردستان به سوی شفافیت گام بردارد. البته باید به این واقعیت اشاره کنم که این امر به سادگی میسر نخواهد شد، زیرا طی سالیان گذشته در حوزه نفتی اقلیم کردستان منافع بزرگی عاید گروه ها و احزاب خاصی شده است و آن ها به سادگی اجازه چنین چیزی را نخواهند داد. از سوی دیگر مجموعه ای از توافق های نفتی منعقد شده اند و این توافق ها، تعهدات و بدهی هایی را متوجه دولت اقلیم کردستان کرده است.
کردپرس: طی مصاحبه ای که پیش تر با شما انجام شد بر این امر تأکید داشتید که در حزب دمکرات رأی و نظر متفاوت و مخالف وجود دارد، اما قائل به وجود جناح های رقیب نبودید. عملیات حمله به دیپلمات ترکیه در رستوران حقه باز اربیل و مباحث مطرح شده پس از این رویداد پرده از اوج اختلاف داخلی پارتی برداشت. شما در مصاحبه مذکور اشاره کردید تا زمانی که مسعود بارزانی رهبر حزب دمکرات در قید حیات و دستی در سیاست داشته باشد، ضمن حفظ توازن میان عموزادگان، اتحاد داخلی حزب را حفظ خواهد کرد. اما رویداد اربیل روی تندتر این اختلافات را نشان داد. آیا می توان این موضوع را مطرح کرد که اختلافات به حدی رسیده است که کنترل اوضاع از دست بارزانی پدر خارج شده است و یا این که وی در کنار یکی از دو جناح ایستاده و بی طرفی را کنار نهاده است؟
کمال رئوف: مسعود بارزانی توازن را حفظ نخواهد کرد، وی به عنوان رهبر حزب دمکرات کردستان بیشتر مایل به طرفداری از مسرور بارزانی پسرش است تا نچیروان بارزانی. تأکید می کنم که بر این عقیده نیستم وی بتواند توازن را برقرار کند، اما مسئله مهم و سرنوشت ساز این است که آیا کادرها و اعضای وابسته و نزدیک به نچیروان بارزانی و خود وی نیز به چنین وضعیتی راضی خواهند بود یا خیر. به عقیده من چنین چیزی واکنش و مقاومت این جناح را به دنبال خواهد داشت. منافع رهبران این دو جناح و در لایه پایین تر در زمانی که ریاست اقلیم کردستان در دست نچیروان بارزانی است و ریاست دولت در دست مسرور بارزانی است رقابت شدید و تقابل آن ها در حاکمیت اقلیم کردستان را محتمل می کند. تاکنون به صورت مشخص و با قوانین معین، اختیارات دو منصب به ویژه در حوزه های مختلف تعیین نشده است و در برخی از مواد قانونی در حوزه اختیارات؛ تداخل وجود دارد. برای مثال ریاست اقلیم کردستان فرمانده کل نیروهای مسلح اقلیم کردستان است، اما تاکنون دولت جدید متشکل از پارتی و یکیتی نیروهای نظامی و اطلاعاتی خود را تحت امر رئیس اقلیم درنیاورده اند. نه تنها اتحادیه میهنی پایبند این قانون نیست، بلکه در این دوره هر چند التزام از سوی بخش هایی از پارتی مشاهده می شود، اما شاهدیم که نیروهای تحت امر و نزدیک به مسرور بارزانی نخست وزیر التزامی به تصمیمات ریاست اقلیم کردستان ندارند؛ این ها موجب ایجاد تقابل خواهد شد و اختلافات را برجسته تر و آشکار تر می کنند. اختلافات میان دو جناح از آغاز تشکیل کابینه نهم بر همگان آشکار شده است و انتظار می رود این روند ادامه یابد و در مسائل و موضوعاتی همچون روابط با بغداد، مسئله نفت، روابط با ترکیه، مسائل و موضوعات مربوط به شراکت واقعی در حاکمیت و حدود اختیارات ریاست اقلیم کردستان و نخست وزیری اقلیم کردستان اختلافات نظرها بیشتر و عیان تر گردد.
کردپرس: با توجه به تحلیلی که ارائه دادید افق حل اختلافات بر سر مسائل مورد اختلاف همچون نفت، بودجه، نیروی پیشمرگ و مناطق مورد مناقشه و دیگر موارد را چگونه می بینید؟
کمال رئوف: ما در اقلیم کردستان با دو مشکل اساسی دست و پنجه نرم می کنیم. یکی از مشکلات داخلی و به احزاب و نحوه اداره اقلیم کردستان مرتبط است و مشکل دیگر به مسائل مربوط به بغداد ارتباط دارد از جمله آن ها نفت، بودجه، پیشمرگ و مناطق مورد مناقشه و شراکت واقعی کردها در اداره عراق. به عقیده من اگر اقلیم کردستان مسائل و مشکلات داخلی را حل و فصل نکند و با برنامه ای جامع و پشتوانه داخلی به مذاکره با بغداد نپردازد، دولت مرکزی از وضعیت موجود و این ضعف کردها به نفع خود بهره برداری خواهد کرد و از طرق مختلف حاکمیت خود را بر مناطق دیگر و در حوزه های بیشتر به اقلیم کردستان تحمیل خواهد کرد. بعد دیگری از قضیه به وضعیت و تحولات کنونی منطقه مرتبط است؛ تنش ها میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا، مشکلات میان ترکیه و ایران، حضور نیروهای نظامی ترکیه در خاک اقلیم کردستان و گسترش عملیات نظامی این کشور در اقلیم کردستان و مسئله کردها در سوریه؛ مسائل فوق الذکر بر تحولات آینده و معادلات در منطقه و عراق تأثیرگذار خواهد بود و در این میان بر جایگاه اقلیم کردستان نیز به همان نحو تاثیر خواهد داشت و اقلیم نقشی در آینده آن ها ندارد . به همین دلیل، حل و فصل مسائل و مشکلات داخلی و به ویژه در موضوع شراکت واقعی در حاکمیت و پایان دادن به نزاع های داخلی، اهمیت مضاعفی برای اقلیم کردستان خواهد داشت.
کردپرس: با این اوصاف چهار سال بحرانی و پر تنش را در اقلیم کردستان خواهیم داشت؟
کمال رئوف: اگر اقلیم کردستان مسائل و مشکلات خود را از طریق گفتگو و مذاکره با بغداد حل و فصل نماید، بسیاری از مشکلاتش به پایان می رسد به ویژه مسائل و مشکلات اقتصادی و امنیتی. در غیر این صورت اگر مشکلات با بغداد لاینحل بمانند؛ مشکلات داخلی از یک سو، مشکلات و موارد اختلافی با بغداد از سوی دیگر و همزمان، معادلات و تنش های منطقه، روند تحولات را به سمت و سویی می برند که دولت اقلیم کردستان دولتی ضعیف و با مشکلات بسیار خواهد بود و در این میان احتمال تقابل نظامی میان نیروهای پ.ک.ک و نیروهای پیشمرگ حزب دمکرات کردستان، بسیار زیاد است.
مصاحبه: حسن صالحی سرویس عراق و اقلیم کردستان خبرگزاری کردپرس
نظر شما