در طول تاریخ انسان همواره به دنبال یافتن راههایی برای برقراری ارتباط بوده است. زیرا ارتباط با جوامع دیگر از ضروریات زندگی اجتماعی است. نخستین ابزار تبادل اطلاعات و ارسال پیام، «زبان اشاره » و «بیان شفاهی» بود و قبل از اختراع خط جوامع کاملا اورال بودند. لیکن با پیشرفت فرهنگ و رشد و توسعه‎ی جوامع، ابتدا «خط تجسمی » و سپس « خط الفبایی» رواج یافت. یعنی هنگامی که انسان ضرورت ثبت موارد ِ مورد نیاز خود را درک کرد، می بایست شیوه‎ای برای نوشتن اختراع می کرد. لذا نخست از پیکرنگاری شروع کرد و رفته رفته این پیکرنگاری به اندیشه نگاری تحّول یافت. بعدها نشانه‏هایی ابداع شد که نمایانگر حروف بودند. با این روش اخیر تعداد علائمی که برای نوشتن لازم بود کاهش یافت. از این نشانه‏ها بود که الفبای امروزی به وجود آمد.»

اختراع خط و نوشتن موجب ایجاد تحوّل عظیمی در جامعه‎ی بشری شد و طی قرن های متمادی، انسان از طریق ارسال نامه یا پیک با جوامع دیگر ارتباط برقرار می کرد. پیک‎های رسمی و دولتی قرن ها وظیفه‎ی دشوار برقراری ارتباط را برعهده داشتند. در اسناد به دست آمده از دوران باستان، موارد متعددی از نقش این پیک ها و قاصدان به چشم می خورد. به طوری که نقش اساسی آن ها را در شکوفایی تمدن های ایران و یونان نباید نادیده گرفت. در دوران هخامنشی مردانی با اسبانی تیزتک وظیفه‎ی برقراز ارتباط و ارسال پیام را برعهده داشتند و پیام های مکتوب و نامه ها را به مقصد می رساندند. در کتاب «ایران باستان » در توصیف این پیک ها آمده است :«هیچ چیز در جهان از این قاصدان پارسی تندروتر نیست. گفته می شود که در هر ایستگاه در طول جاده، مردان واسبان آماده وجود دارند و تعداد آن ها برابر تعداد روزهایی است که مسافرت طول می کشد. یک مرد و یک اسب برای هر روز. این قاصدان به جز در این ایستگاه ها که پیام را تحویل قاصد بعدی می‏دهند، در هیچ جا توقف نمی کنند و با تند ترین سرعت ممکن حرکت می کنند . نه برف، نه باران، نه گرما و نه تاریکی مانع از حرکت آن ها نمی شود. » در واقع کار این پیک‎های بادپا تبادل پیام مکتوب و نامه‎هایی بود که بر پوست و کاغذ نوشته می‎شد. استفاده از پیک‎های سریع نشانگر این است که انسان می خواست اطلاعات و خبرها را در زودترین زمان ممکن به مقصد برساند البتّه انسان در طول تاریخ از شیوه های دیگری نیز برای ارسال پیام و برقراری ارتباط استفاده کرده است. استفاده از نقاشی، درفش، نمادها و نشانه‎ها و آلات و ابزار موسیقی و منادیگران و جارچیان از دیگرشیوه های ارسال پیام بودهو نوشتن بر لوح و سنگ و تیر و بعدها کاغذ همواره در انتقال اطّلاعات جایگاه خاصّی داشته است. در واقع می توان منادیگران، خبر رسانان، جارچیان و آن دسته از نوازندگان ابزار و آلات موسیقی که خیرها را اعلام می کردند را خبرنگاران و خبر رسانان روزگاران پیشین به حساب آورد. نیروی انسانی در این بخش حرف اول را می زد.

این روند هم چنان ادامه داشت تا این که با اختراع چاپ، انقلابی بزرگ در ارتباطات پدید آمد؛ زیرا اختراع چاپ علاوه بر این که در نوشتن و تکثیر مطالب و آثار نوشتاری انقلابی ایجاد کرد و موجب سرعت در انتقال پیام های نوشتاری شد، خود موجب گردید تا رسانه‎های جدیدی پا به عرصه ی وجود بگذارند؛ رسانه هایی که هنوز هم در عصر ارتباطات تکنولوژیک جایگاه خود را حفظ کرده اند. در زمره‎ی این نوع رسانه‏ها می توان به انواع روزنامه ها، مجله ها، هفته نامه‏ها و آثار چاپی اشاره کرد که امروز تحت عنوان مطبوعات از آنها نام می بریم و بخش وسیعی از ارسال خبر و تبادل اطلاعات توسط آن‎ها انجام می شود. بازهم نیروی انسانی و استفاده از اندیشه‏یپویا در این بخش حرف اول را می زند.

امّا روح جست و جوگر بشر به این نوع رسانه‎ها قناعت نکرد و باز دنبال سریع ترین راههای ممکن برای پیام رسانی بود، لذا انسان در این راستا به تلاش های خود ادامه داد، تا این که موفق به اختراع انواع دیگری از رسانه ها شد که ما در این جا از آن ها با عنوان «رسانه های راه دور» نام می بریم.

با اختراع تلگراف و بعدها رادیو و تلویزیون و ماهواره‎های مخابراتی انقلاب عظیم دیگری در ارتباطات بشر روی داد. به طوری که هم اینک کوچک ترین اتفاقات در اسرع وقت به تمام جهان مخابره می‎شود و ما می توانیم در سریع ترین زمان ممکن از وقوع یک رویداد در آن سوی جهان آگاه شویم.

رسانه هایی که کمتر از دویست سال از عمر آن ها می گذرد و با استفاده از نیاز انسان، تحوّلی عظیم در جوامع بشری به وجود آورده‎اند. با اینکه انسان میلیون‎ها سال از عمر خود را بدون آن‎ها سپری کرده است، اما با وجود عمر کوتاهشان، جهان امروز تحت سلطه‎ی آن ها قراردارد.

بی شک رسانه‎ها در روزگار ما برای بشر فوائد مختلفی دارند و انسان در موارد گوناگون از رویکردهای رسانه ها نظیر: اطلاع رسانی و تبادل اطلاعات استفاده می کند و علاوه بر این که در کمترین زمان ممکن ازطریق رسانه‎ها از رویدادهای سراسر جهان مطلع می شود، از سایر مزایای آن ها نظیر: برنامه‎های آموزشی و تفریحی و سرگرم کننده نیز بهره مند می شود، به همین سبب است که به جزء لاینفک زندگی بشر تبدیل شده‎اند.

از سوی دیگر فراموش نکنیم که این رسانه ها نقش ابزارهای جنگ نرم را نیز برعهده دارند. در واقع تفاوت عمده‎ی جنگ های روانی امروز با گذشته - غیر از نوع و شیوه های کار- مربوط به ابزارهایی است که برای این هدف مورد استفاده قرار می گیرد.

اما نکته‎ی قابل توجه این است که اگر کمی دقّت کنیم اساس و پایه‎ی این گونه رسانه‎ها نیز نوشتن و در واقع متن و نیروی خلاق اندیشه است. بخش مهم اطلاعات فضای مجازی، نوشته‎ها و خبرهای مکتوب است. حجم اطّلاعاتی که از طریق نوشتنارسال می شود بسیار بیشتر از سایر شکل‎های خبری و اطلاع رسانی است. به طوری که گاه حتی برای تکمیل اطلاعات، از پیام نوشتاری استفاده می کنیم. به عنوان نمونه اگر عکسی از یک منظره را در یک سایت یا فضای مجازی به اشتراک بگذاریم، درست است مخاطبان با دیدن آن یک سری اطّلاعات را در می یابند، لیکن اگر زیر آن ننویسیم مربوط به کدام منطقه است، مخاطبان اطّلاعات کامل و کافی را در مورد آن تصویر کسب نخواهند کرد. حتی در رادیو و تلویزیون هم رکن اصلی برنامه ها نوشتار است. فقط با یک فیلمنامه‎ی خوب می توان فیلمی مطرح ساخت و با یک پژوهش علمی می توان یکفیلم مستند جالب و علمی تهیهکرد.

در سال های نه چندان دور، صاحب نظران علوم ارتباطی رسانه های گروهی را بر اساس چهار ویژگی زیر تقسیم بندی می کردند:

1- سرعت انتقال پیام . 2- عمق . 3- سهولت دسترسی. 4- وسعت.

بی شک این‎ها مزایایی است که توجه انسان را در چهارگوشه ی جهان به این رسانه های مدرن جلب کرده است. مزایایی که شیوه های کهن فاقد آن بودند و حداقل سه مورد آن ها به گستردگی امروز در شیوه های کهن وجود نداشت. امّا رسانه های راه دور با داشتن این ویژگی ها توانستند جای خود را در جامعه‎ی بشری باز کنند. مثلا قبلا می گفتند از لحاظ سهولت دسترسی و سرعت انتقال پیام رادیو در صدر همه رسانه ها قرار دارد. امّا امروز فضای به اصطلاح مجازی این معادله را برهم زده و یکی ازدلایل موفقیت فضای مجازی یا آنلاین این است که سرعت، سهولت دسترسی و وسعت آن ازهمه‎ی رسانه ها بیشتر است. این یکی از نقاط قوت رسانه‎های آنلاین است. امروز استفاده از رسانه‎ها به خصوص رسانه های دیداری و راه دور حتی نیازمند تخصص وسطح علمی خاصی نیست، به طوری که هر نوع مخاطبی به آسانی می تواند از رسانه‏های مختلف استفاده کند. اما باز هم خبرنگارها و خبر رسانها در این بخش نیز نقش اول را دارند.

اهمیت رسانه های محلی

در تقسیم بندی بر اساس گستره‎ی منطقه‎ای، رسانه ها را می توان به سه دسته ی: بین المللی، ملی(کشوری) و محلی دسته بندی کرد. علیرغم نقاط مشترک، هر کدام از این نوع رسانه ها ویژگی هایی دارند و اهداف خاصی را دنبال می کنند. امروز در بسیاری از مسائل - به دلایل مختلف- رسانه های محلی اهمیت بیشتری دارند. یکی از این دلایل این است که بسیاری از دغدغه ها و درخواست های مردم یک منطقه در یک نشریه‎ی بین المللی و ملی اولویت لازم را کسب نمی کند و اصولا وسعت اینگونه مسائل به حدی است که در رسانه های ملی و بین‎المللی هرچند گسترده باشند، جا نمی گیرد. امّا در رسانه های محلی نه تنها اولویت با اینگونه خبرها و مطالب است، بلکه اصولا رسانه‎های محلی برای انعکاس اینگونه مسائل طراحی شده اند. لذا وجود رسانه های محلی نظیر هفته نامه ها و مجله ها، فرصتی است برای انعکاس اخبار و اطلاعات مورد علاقه مردم، انعکاس موفقیت ها و کاستیها، توجه ویژه به فرهنگ و باورهای مردم و جهت دهی به افکار عمومی.

همین مسئله رسالت صاحبان و دست اندرکاران رسانه ها و هفته نامه های محلی را حساس تر می کند. روزنامه‎ها، هفته نامه ها و رسانه های محلی باید رسانه هایی هوشمند باشند که با درایت و تیز ویری مسائل منطقه ی خود را رصد کنند، در تحولات جامعه نقش داشته باشند، خواسته‎های مخاطبان را پیگیری کنند و در یک کلام در توسعه و تعمیق فرهنگ منطقه نقشی اساسی ایفا کنند. اصولا در هر منطقه مطبوعات به شرطی که به وظایف خود عمل کنند، رکن مهم توسعه محسوب می شوند.

یکی دیگر از ویژگی های ضروری مطبوعات و رسانه‎های محلی، به روز بودن و استفاد از شیوه‎های ابتکاری و نوین است. هرچند نمی توان منکر شیوه های قدیم و روش های سنتی شد، اما باید بپذیریم بسیاری ازشیوه‏هایقدیمی، امروز نمی تواند در اقناع مخاطبان مؤثر باشد و این امر مستلزم وجود دست اندرکارانی است که علاوه بر دارا بودن ویژگی هایی نظیر: تخصص، هوشمندی، تجربه، واقع گرایی، باید عاشق و متعهد به کار خود باشند. زیرا کار مطبوعاتی نیز هنری است در کنار سایر هنرها و هنرمند در هر رشته ای باید عاشق و شیدای کار خود باشد.

در پایان این یادداشت بعضی نکات مهم را که می تواند در صورت عدم دقت به تهدید و در صورت استفاده‎ی صحیح به فرصت تبدیل شود، در چند جمله‎ی مختصر بیان می کنیم. زیرا بررسی و تبیین هرکدام از این موارد خود نیازمند زمان خاصّی است.

• دقت در کاربرد کلمات و واژگان و توجه به بار عاطفی واژگان، با توجه به اهمیت زبان مکتوب در انتقال اطلاعات که در مورد آن توضیحاتی ارائه دادیم.
• رعایت حرمت‏ها، چه حریم خصوصی افراد چه حریم عمومی و ملی. مثلا حرمت ادیان ومذاهب و... ضمن اینکه رعایت نکردن حرمت ها و حریم شخصی افراد جرم است.
• اغراق در بیان اطلاعات و اخبار، هرچند اغراق یکی از پایه های سخن است، امّا در خبر و اطلاع رسانی باید دقت کرد. گاه افراد یا جریان‎هایی مسائلی را به منظور اهدافی خاص به شکل اغراق آمیز مطرح می‎کنند؛ نباید در دام چنین اشتباهی بیفتیم، زیرا این مسائل علاوه بر مشکلات مختلفی که در جامعه ایجاد می‏کند، در صورت پیگیری ذینفع یا مدعی العموم، جرم محسوب می شود.
• بی طرفی در امر اطلاع رسانی و نقل از منابع موثق. خبرنگار و گزارشگر باید بی طرف باشد و خبر را به شکل سالم و به دور از اغراض شخصی مطرح کند.
• باید بدانیم با اختراع یک رسانه، سایر رسانه ها کاربرد خود را از دست نمی دهند بلکه کاربردشان تغییر می کند. حتی بعضی تکنولوژی ها موجب تغییرات مثبتی در رسانه‎های سنتی می شوند. مثلا همین فضای آنلاین یا مجازی تحول عظیمی در مطبوعات ایجاد کرده، زیرا در بعضی رسانه‎ها نیازی به کاغذ وچاپ وهزینه ترابری و جابه جایی و بسیاری از مخارج دیگر نیست.
• ارتقا سواد رسانه‎ای؛ یکی از راهکارهای استفاده‎ی صحیح از رسانه‎ها و پیشگیری از تهدیدات آن‎ها ارتقاء سطح سواد رسانه‎ای است. خوشبختانه امروزه درسی هم به نام سواد رسانه‎ای در مدارس تدریس می‎شود، امّا در کنار آن ،به خصوص برای دست اندرکاران رسانه‎ها، رصد رسانه‎های مختلف و مطابقت اخبار و اطلاعات آن‎ها می تواند موجب ارتقاء سطح سواد رسانه‎ای شود.
• فراموش نکنیم یکی از راههای حفظ وحدت در حوزه‎های دینی و ملی، احترام به اندیشه، مذهب و طرز فکر دیگران است. در حوزه ملی احترام به ویژگی های فرهنگی نظیر زبان و آداب و رسوم و پوشش اقوام گوناگون که در یک کشور در کنار هم زندگی می کنند، مسئله‎ی مهمی است و رسانه هادر این زمینه هم می‎توانند تهدید محسوب شوند، هم فرصت. هرگونه بی احترامی به سایر اقوام و مذاهب و طرز فکر ایشان تهدیدی جدی است. حتی باید مواظب بعضی از لطیفه‎هایی باشیم که در فضای آنلاین منتشر می‎شود. خیلی ها ممکن است برای ایجاد تفرقه و توهین به دیگران مسائلشان را در قالب لطیفه مطرح کنند.
• استفاده از افراد متخصص در این حوزه. البته منظور از متخصص تنها کسانی نیستند که در رشته های مرتبط درس خوانده‏اند، بلکه در این فضا تجربه و مطالعات در رشته های گوناگون بسیار مهم است. اغلب اشتباهات در رسانه ها از سوی افرادی رخ می دهد که در این کار تجربه و تخصص کافی ندارند.
• توجه به زندگی و معیشت خبرنگاران.
• هرگز این نکته را فراموش نکنیم که: هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد.