ایجاد منطقه امن در شرق فرات که در چند ماه اخیر به یکی از مهمترین موضوعات در عرصه منطقه و جهان تبدیل شده است، به نظر می رسد وارد فاز جدیدی شده است که در این فاز طرف ترکیه ای علی رغم توافقات به دست آمده در این خصوص در حال دور شدن از این توافقات است. ضرب الاجل دو هفته ای اردوغان به آمریکا در خصوص ایجاد منطقه امن در شمال سوریه بر اساس مطالبات آنکارا، تغییر در رقم جمعیت مورد نظر ترکیه برای انتقال پناهندگان سوری به منطقه امن ایجاد شده در شرق فرات از یک میلیون به دو الی سه میلیون پناهنده، تأکید وزیر دفاع ترکیه برای احداث پایگاه نظامی در شرق فرات و ... همگی مواضعی هستند که بعد از نشست سه جانبه اخیر آنکارا میان روسای جمهور ترکیه – ایران – روسیه صورت گرفت. مواضعی که با آنچه که از آن به عنوان توافق با آمریکا یاد می شود به طور کامل دور است.

با توجه به روند تحولات اخیر و همچنین مصاحبه مطبوعاتی روز گذشته مظلوم کوبانی فرمانده کل نیروهای ارتش دموکراتیک سوریه در خصوص توافق آنان با ترکیه با میانجی گری آمریکا و با در نظر گرفتن اظهارات چند هفته اخیر اردوغان در خصوص منطقه امن چنین به نظر می رسد که اردوغان در شرق فرات دست به یک تغییر مواضع اساسی زده است. تغییر مواضعی که می تواند از چند دیدگاه مورد بررسی قرار بگیرد.

اولین سناریویی که می توان برای این تغییر مواضع طراحی کرد تمایل آنکارا به سمت مسکو و تهران است. سیاست خارجی ترکیه در سوریه با موانع بسیار جدی روبه رو شده و نیاز به تغییرات بسیار گسترده است. آنکارا خود به خوبی می داند که ایجاد منطقه امن در عمق 30 کیلومتری مرزهای خود در داخل سوریه به هیچ عنوان از سوی آمریکا مورد پذیرش قرار نخواهد گرفت و ائتلاف بین المللی به هیچ عنوان 30 کیلومتر عمق سوریه در امتداد شمال و شرق این کشور را تماماً به نیروهای ارتش ترکیه واگذار نخواهد کرد. از همین رو شاید بهترین واژه برای توصیف وضعیت ترکیه از این حالت "دلسردی" باشد. اردوغان از همکاری با آمریکا؛ هرچند این همکاری در ظاهر ادامه دارد ولی با توجه به ادبیات سیاسی وی، به یک دلسردی مطلق رسیده است. آنکارا بعد از تجربیاتی که در رقه و منبج به دست آورده است به این نتیجه رسیده است که واشنگتن از متفق به اصطلاح تاکتیکی و در اصل استراتژیک خود در شمال سوریه دست برنخواهد داشت. تأکید بر منطقه امن در شمال سوریه در عمق 30 کیلومتری تنها یک بلوف سیاسی آنکارا برای توجیه تغییر سیاست ها و راهبردهای خود در شمال سوریه است. توجیهی که می تواند ترکیه را بیش از پیش به روسیه و ایران نزدیک کند. بنابراین اظهارات اخیری که به صورت فشرده از سوی مقامات ترکیه ایراد شده و رنگ و بوی کارشکنی در توافقات به وجود آمده در ایجاد منطقه امن در شمال سوریه را دارد بیشتر از کم رنگ شدن اولویت پروژه A ترکیه و نگاه ویژه این کشور به پروژه های B و C برای شرق فرات حکایت دارد.

سناریوی شماره دو که برای تغییر مواضع اردوغان در قبال شرق فرات می توان طراحی کرد در ارتباط با وضعیت داخلی ترکیه است. طرح موضوع انتخابات زودهنگام از سوی اپوزیسیون ترکیه اگرچه از سوی حاکمیت تکذیب شده است ولی نباید فراموش کرد که نمونه مطالعاتی مورد نظر ما کشور ترکیه است. در این کشور هر بار انتخابات زودهنگام از سوی حاکمیت تکذیب شده است آن انتخابات به صورت زودهنگام برگزار شده است. این را هم نباید فراموش کرد که جنگ به خصوص جنگ هایی که رنگ و بوی ملی گرایی در آن ها بسیار بیشتر جلوه می کند – مانند جنگ کردها و ترک ها – همواره یکی از مهمترین دستاویزهای حاکمیت سیاسی ترکیه در انتخابات و پیروزی در انتخابات بوده است. حاکمیت سیاسی حزب عدالت و توسعه (AKP) در داخل ترکیه روز به روز در حال تضعیف بوده و این را خود آک پارتی بهتر از هر کس دیگری می داند. روند سیاسی – اقتصادی – اجتماعی – حقوق بشری – قضایی ترکیه اگر به این صورت ادامه پیدا کند حزب حاکم در سال 2023 که یکی از مهمترین چشم اندازهای دراز مدت این حزب نیز به حساب می آید شانسی برای پیروزی نخواهد داشت. همین حربه قدیمی می تواند در این برهه از زمان نیز موثر باشد. برگزاری انتخابات در ترکیه همزمان با یک جنگ ملی گرایی برای حاکمیت سیاسی این کشور تجربه شیرینی به حساب می آید که گویا به این راحتی از این سیاست دست برنخواهد داشت.

نتیجه گیری:

روند سیاسی در داخل ترکیه و تغییر در معاملات جهانی و منطقه ای در عرصه بحران سوریه، ترکیه را در آستانه ایجاد یک تغییر جدی در سیاست خارجی خود قرار داده است. تغییر در ادبیات سیاسی اردوغان بعد از برگزاری نشست سه جانبه آنکارا در قبال ایجاد منطقه امن در شمال سوریه نشان از تغییر مواضع ترکیه در همکاری با آمریکا برای پیشبرد توافقات به دست آمده در شرق فرات است. چنین به نظر می رسد ترکیه دوران گذر از همکاری با آمریکا به همکاری با روسیه – ایران – سوریه را آغاز کرده است که در روزهای پیش رو می تواند موازنه ها در سوریه را به شدت تحت تاثیر قرار دهد.

خبرگزاری کردپرس/سرویس ترکیه