در روزهای پر آشوب پس از انقلاب های موسوم به بهار عربی در سال 2011، رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه (AKP) به عنوان الگوهای دموکراسی اسلام گرای میانه رو دیده می شدند که حکومت های جدید می توانند از آنها تقلید کنند.

حمایت ترکیه از احزاب اسلام گرا در خارج از این کشور برای سال ها با یک رویکرد اصلاح گرانه در داخل همراه بود. AKP که متعهد شده بود به مشکلاتی که اقلیت های ترکیه از آن رنج می بردند رسیدگی کند، به رشته اقداماتی دست زد که این حزب آنها را «گشایش» نامید.

این گشایش ها عبارت بودند از گشایش برای علوی ها، گشایش برای ارمنی ها، گشایش برای رومانوی ها و سرانجام گشایش دموکراتیک که AKP متعهد شد در چارچوب آن مسألۀ چند دهه ای کردهای این کشور را حل و فصل کند.

آموزش زبان مادری به کردها، دادن جایگاه قانونی به عبادت گاه های علویان، اقدام برای بهبود روابط با ارمنستان و تضمین حقوق رومانوی های ترکیه، که از به حاشیه رانده ترین اقلیت های ترکیه هستند، از وعده های AKP بود.

AKP در کنگرۀ حزب در سال 2012 سه مهمان خارجی دعوت کرده بود: محمد مرسی رئیس جمهور پیشین مصر، مسعود بارزانی رئیس وقت اقلیم کردستان عراق و خالد مشعل رهبر گروه اسلام گرای فلسطینی حماس. پشت دعوت مشتاقانۀ این سه مهمان، دست کم تا حدی، یک خوش بینی عمومی وجود داشت نسبت به آنچه بسیاری حرکت های دموکراتیک وعده داده شده ای می پنداشتند که با گشایش ها در سال 2009 آغاز شده بودند.

اما از سال 2014 و هنگامی که اردوغان رئیس جمهور شد و راه خود را به سمت نظام ریاستی و حکومت استبدادی امروز ترکیه آغاز کرد، آن گشایش ها یکی پس از دیگری متوقف شدند و به خاطرات پیوستند.

نخستین چیزی که فراموش شد وعده هایی بود که به جامعۀ رومانوی ها داده شده بود. آنها که در منطقۀ تاریخی سولوکوله در استانبول زندگی می کردند، پس از آن که محلاتشان برای احداث ساختمان های مسکونی لوکس به شرکت های ساخت و ساز واگذار شدند، خانه و کاشانۀ خود را از دست دادند.

روابط ترکیه با ارمنستان در تاریخ خصمانه بوده و بخشی از آن به خاطر کشتار ارمنیان توسط حکومت عثمانی است که در سال 1915 آغاز شد و به طور گسترده ای نسل کشی دانسته می شود، و بخشی نیز به خاطر مناقشۀ میان ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقۀ منفصل ناگورنو قره باغ آذربایجان است.

در فاصلۀ سال های 2008 و 2009 در حکومت AKP یخ روابط ترکیه – ارمنستان شروع به ذوب شدن کرد، به ویژه پس از آن که عبدالله گل رئیس جمهور وقت به عنوان نخستین رهبر کشور ترکیه از ارمنستان دیدار کرد و وزرای امور خارجۀ دو کشور به منظور عادی سازی روابط دو پروتکل را در زوریخ امضا کردند.

اما این دو پروتکل هیچ گاه تصویب و اجرا نشدند و خصومت کهنۀ دو کشور باز گشت. در سال 2014 وقتی اردوغان در یک تجمع گفت او را (در مقام توهین) ارمنی خطاب کرده اند، بسیاری این را لغزش ناخودآگاهی به شمار آوردند که نشان دهندۀ فقدان صداقت در گشایش ها بود و فاش کرد که این گشایش ها تنها به عنوان یک استراتژی رأی آوری طراحی شده اند.

AKP در خانه نیز وعده داد علاوه بر دایرۀ امور مذهبی ترکیه – که اینک در میان نهادهای عمومی ترکیه بیشترین منابع مالی را دریافت می کند – به عبادت گاه های علویان نیز بودجه اختصاص دهد. علویان بزرگ ترین اقلیت مذهبی این کشور هستند.

حکومت AKP علی رغم وعده های خود و حکم دادگاه حقوق بشر اروپا که خواستار حمایت ترکیه از این اقلیت شده بود، از آن زمان تا کنون، اعطای جایگاه رسمی و قانونی به عبادت گاه های علویان که هیچ، حتی یارانه ای به سوخت مصرفی این عبادت گاه اختصاص نداده است (چنان که مساجد از چنین امکانی بهره مند هستند).

گشایش برای علوی ها در ترکیه با خوش بینی دیده شد. علوی ها که حدود 10 تا 20 درصد جمعیت ترکیه را تشکیل می دهند، در زمان حکومت های ناسیونالیست و در دوره های افزایش تنش که تاریخ ترکیۀ مدرن را فرا گرفته اند، آسیب های بسیاری دیده اند. سه کشتار جامعۀ علوی ها در قهرمان مرعش، چوروم و ملاطیه پیش از کودتای 1980 روی دادند و در سال 1993 نیز که یک جمعیت اسلام گرا هتلی را در سیواس به آتش کشید، ده ها اندیشمند علوی کشته شدند.

وقتی حزب حاکم اوکش شندیلر سیاستمدار ملی گرا را، که مظنون اولیۀ قتل عام قهرمان مرعش است، برای پیوستن به گروه کاری بررسی موضوع دعوت کرد، گشایش اعتبار خود را از دست داد. از آن زمان تا کنون حکومت با تحمیل درس های مذهبی اجباری به کتاب های درسی که دیدگاه مسلمانان سنی را آموزش می دهد، این اقلیت را بیش از پیش از خود بیگانه کرده است.

همان طور که گشایش برای کردها پس از از دست دادن اکثریت پارلمانی از سوی AKP به خاطر موفقیت یک حزب کردی در سال 2015 متوقف شد، گشایش برای علوی ها نیز اکنون بخشی از تاریخ است.

از این گذشته، نه تنها جامعۀ علوی ها به صلح و حقوق برابر دست نیافت، بلکه در حکومت AKP ستم فرقه ای علیه آنها ادامه یافت. رویداد های اخیر در ازمیر و مرسین، که یک روز علوی ها متوجه شدند خانه هایشان با ضربدرهای قرمز نشان شده اند و روی دیوارهایشان نوشته شده «علوی ها بروند»، دنبالۀ سال ها بد رفتاری مشابه در شهرهای بزرگ و کوچک سراسر ترکیه است.

اگر چه اردوغان این رویداد ها را محکوم کرد، اما حکومت او بر ترکیه و گرایش او به سیاست اسلام گرایانه در آتش فرقه گرایی دمیده است. در حالی که گشایش ها برای همۀ اقلیت ها متوقف شده، AKP همچنان به حمایت گسترده از متحدان اسلام گرای سنیش در سراسر جهان ادامه می دهد.

نویسنده: ذوالفقار دوغان

منبع: پایگاه خبری – تحلیلی احوال

ترجمه: خبرگزاری کردپرس – سرویس ترکیه