نزدیک به چهار سال است که از آغاز اولین دور مذاکرات آستانه که بعد از تصمیم سه کشور ایران – ترکیه – روسیه در 30 دسامبر 2016 میلادی با حضور نمایندگان این سه کشور در 27 ژانویه 2017 میلادی در آستانه پایتخت قزاقستان برای حل سیاسی بحران سوریه برگزار شد، می گذرد و در این چهار سال چهارده دوره از این مذاکرات برگزار شده است.

زمانی که به ماحصل این چهار سال و چهارده دوره نشست سه جانبه با موضوع بحران سوریه نگاه می کنیم، این مذاکرات که به عنوان آلترناتیوی برای مذاکرات ژنو و با پیشنهاد روسیه تشکیل شده است، کمکی به حل بحران سوریه نکرده و به نوعی به یک بن بست سیاسی در بحران سوریه تبدیل شده است که صرفاً به تکرار خود می پردازد.

مذاکراتی که با هدف کاهش تنش ها و جنگ داخلی در سوریه آغاز شده است از زمان تشکیل تا کنون شاهد دو جنگ بزرگ توسط ترکیه به عنوان یکی از تضمین کننده های این نشست بوده است که این خود یکی از مهمترین دلایل بی نتیجه ماندن مذاکرات آستانه تا به امروز می باشد. علاوه بر این عدم حضور کردها به عنوان یکی از بازیگران جنگ داخلی سوریه در این مذاکرات به مانند هر مذاکره بین المللی دیگر باعث شده است تا همواره مسئله شمال و شرق سوریه به حلقه حل نشدنی مذاکرات و نشست های بین المللی تبدیل شود که این خود یکی دیگر از عوامل دخیل در بی نتیجه ماندن نشست های آستانه است.

همچنین، با توجه به اختلاف نظرات بعضاً شدید میان کشورهای اصلی نشست آستانه و تفاوت هایی که در دیدگاه های این کشورها در خصوص بحران سوریه وجود دارد این موضوع خود در عقیم ماندن چهارده دوره از این مذاکرات در راستای حل سیاسی بحران سوریه تاثیر زیادی داشته است. اختلاف نظر در خصوص مسئله ادلب، تفاوت دیدگاه ها نسبت به حکومت مرکزی سوریه، اختلافات در خصوص مسئله کردهای سوریه و نیروهای ارتش دموکراتیک سوریه، اختلافات در نگاه به گروه های مخالف دولت مرکزی سوریه و ... میان سه کشور ایران – ترکیه – روسیه باعث شده است مذاکرات آستانه توفیق چندانی نداشته باشد. هر کدام از بازیگران حاضر در این نشست به دنبال تحقق اهداف خود در سوریه هستند. این مسئله باعث به وجود آمدن تعارض میان این کشورها شده است. اگرچه در هر چهارده دور از مذاکرات هر سه کشور با صدور بیانیه ای مشترک بر اصل مشترک "حفظ تمامیت ارضی سوریه، حفظ حاکمیت و اتحاد سیاسی این کشور" تأکید می کنند ولی حتی نگاه کشورهای تضمین کننده به این اصول مشترک هم متفاوت است. تأکید ترکیه بر تمامیت ارضی سوریه متوجه کردها و مدیریت خودگردان شمال و شرق سوریه است این درحالیست که نگاه روسیه و ایران در این مسئله به ادلب و حضور نیروهای مخالف دولت مرکزی سوریه در این منطقه است. برای تهران و مسکو اولویت اصلی گروه های معارض دولت مرکزی سوریه است نه مسئله کردها در شمال و شرق سوریه. ایران و روسیه حاکمیت سوریه را در بشار اسد می بینند این درحالیست که ترکیه به دنبال ایجاد دوران گذر در سوریه بوده و حکومت موقت تشکیل شده از مخالفان سوریه را به رسمیت می شناسد.

در این چهار سال اقداماتی که در مذاکرات آستانه به صورت عملی صورت گرفته بسیار محدود و موقت بوده است. یکی از جنجالی ترین اقداماتی که در این مذاکرات صورت گرفت خروج شبه نظامیان از حما، درعا و غوطه شرقی بود که با توافق ترکیه و روسیه شبه نظامیان به ترکیه تحویل داده شده و کنترل این مناطق به دست دولت مرکزی سوریه درآمد که این خود به عنوان یکی از بحران های جدی سوریه در سال های بعد تبدیل شد، زیرا ترکیه در روند بعد از آن از این شبه نظامیان در ایجاد و تقویت نیروهای ارتش آزاد سوریه استفاده کرده و آنان را با استقرار در شمال سوریه به یکی از بحران عمیق این کشور دامن زد. در پی این روند بود که ترکیه با استفاده از این نیروها عملیات شاخه زیتون در عفرین را ترتیب داده و این نیروها را در عفرین مستقر کرد تا بدین ترتیب آغاز پروژه تغییر بافت دموگرافیک منطقه کلید بخورد. علاوه بر این بر اساس توافقات به دست آمده در این مذاکرات ترکیه توانست نیروهای نظامی را که از بدنه ارتش سوریه خارج شده بودند تحت ارتش آزاد سوریه سازماندهی کند که این نیروها به عنوان یکی از نیروهای مقابله گر با کردها در شمال سوریه از سوی ترکیه مورد استفاده قرار گرفته است.

ایجاد مناطق دیده بان نظامی به منظور نظارت بر روند آتش بس و ایجاد مناطق عاری از تنش در ادلب که یکی دیگر از دستاوردهای مذاکرات آستانه بود چیزی به غیر از پایگاه سازی ترکیه در خاک سوریه و منطقه استراتژیک ادلب که برای ترکیه اهمیت حیاتی دارد، نبود. ترکیه در واقع با تقویت شبه نظامیان در ادلب و افزایش تنش ها در این شهر استراتژیک در مذاکرات آستانه امتیاز مداخله در این شهر را به دست آورد تا بدین ترتیب مهمترین گذرگاه کردها به دریای مدیترانه را کنترل خود درآورد. ایجاد دوازده پایگاه نظامی توسط ارتش ترکیه با چراغ سبز مذاکرات آستانه در واقع یکی دیگر از مواردی بود که تنها در دستیابی ترکیه به اهداف خود از بحران سوریه کمک کرد.

نتیجه گیری:

با توجه به روند مذاکرات آستانه و تجربه چهارده دوره مذاکرات در چهار سال اخیر به نظر نمی رسد این مذاکرات در بازه زمانی شش ماه تا یک سال آینده اقدامی جدی برای حل بحران سوریه انجام دهد. علاوه بر این چنین به نظر می رسد ادلب به یکی از مهمترین حلقه های بحران داخلی سوریه تبدیل خواهد شد که تنش ها در این کشور را افزایش خواهد داد. همکاری ترکیه – روسیه در شرق فرات که بعد از حمله نظامی ارتش ترکیه به مناطق شرق سوریه به وجود آمده است، ادامه پیدا کرده و روسیه بدین ترتیب حوزه نفوذ خود را در شرق فرات افزایش خواهد داد.