به گزارش خبرنگار کردپرس، یکی از قدیمی ترین سازهای ساخت دست بشر؛ «تنبور» ایران می باشد که عمری به درازی تاریخ این کهن دیار دارد. این روزها با کم کاری و بی تفاوتی مسئولان فرهنگی کشور در حال وداع از دیار و تغییر هویت ایرانی اش به ترکیه می باشد. در ایران تعداد کمی از سازها را می توان برشمرد که جنبه های اساطیری دارند یا مقدس و مورد احترام شمرده می شوند و سمبل هایی را هنوز با خود حمل می کنند.

از جمله این سازها که از پیشنه ای به بلندای تاریخ کهنسال ایران زمین دارند می توان به «تنبور» کرمانشاهیان، «تمبیره نوبان» هرمزگان، «بوق» بوشهر، «دهل رحمانی» هرمزگان و بلوچستان اشاره کرد.

«تنبور» را سمبل کلام حق می‎دانند و حرمت آن بدان پایه است که در میان یارسان به ندای الحق معروف است. تقدس این ساز البته مربوط به شکل یا جنس مواد به کار رفته در ساختمان آن نیست، بلکه به خاطر ارزش معنوی آن است. این ساز در گوران و کرند «تمیُره»، در صحنه به «تمیَره» در میان لک‎های لرستان و کرمانشاهان به تمور معروف است و در اشعار «سیدیعقوب ماهیدشتی» گاه به صورت تمور آمده است.

حوزه رواج تنبور در کرمانشاهان، دو کانون اصلی گوران و صحنه است. تنبور ساز مقدس عرفانی از قدیمی‎ترین سازهای ایرانی است و هزاره ‎‎های عمر خود را پشت سر گذاشته. قلندری تکیده و لاغر و همیشه مسافر که نقش اندامش را بر سنگهای شش هزار سال پیش در شوش خوزستان و تپه‎های کیوان و بنی‎یونس در اطراف شهر موصل پیدا کرده ‎اند.

از مقامات و نغمه‎هایی که در آن زمان‎ها با این ساز نواخته شده اطلاع دقیق و مستندی در دست نیست، ولی می‎توان ادعا کرد شاید مقامات کلام یارسان نزدیکترین نواها به آن نغمات باشد زیرا مقامات یاد شده و همچنین ساز تنبور بیش از هزار سال است که با احترام و تقدس و امانت ‎داری توسط مردم یارسان حفظ شده است و امروز در مهد اصلی تنبور یعنی منطقه «گوران» هنوز نواهایی به گوش می‎‎رسد که بوی فرهنگ و تمدن کهنسال این مرز و بوم از آن به مشام جهان می‎رسد.

تنبور دارای ۱۴ دستان یا پرده است و به شکل سنتی دارای دو وتر است، اما امروزه اغلب سه ‎وتر بسته می‎شود. نوازندگان قدیمی در گوران هنوز به دو وتر وفادار مانده‎‎اند. تنبورهای قدیمی در گوران و صحنه نیز دارای دو وتر بوده‎اند.

فارابی؛ دانشمند و فیلسوف بزرگ ایران زمین در رساله موسیقی کبیر می‎گوید: «تنبور را بعضی با دو وتر و بعضی با سه‎ وتر می‎نوازند.» که این سخن نشان می دهد که دوران فارابی تنبورنوزانی رایج بوده است.

به قول حضرت مولانا تنبور سازی است که در «آواز مهش» صدای کسی نهفته است که خستگان دنیای مادی را به سوی روشنایی و عشق فرا می‎خواند.

تنبور، سازی است که نوای رمز گونه‎اش یار همدل را از غیر یار باز می‎شناسد و بالاخره تنبور، سازی است که رستم پهلوان ملی و کسی که به قول خودش و حکیم‎ابوالقاسم فردوسی، آزاد زاده شده و فقط بنده آفریننده بود با آن راز و نیاز می‎کرد و با آواز «سرته رز» و «ته رز» در خوان چهارم (هفت خوان) از بی‎ مهری‎های دنیا عقده گشوده و بر سر غم و تنهایی و بی‎مهری فریاد و نهیب می‎زند.

تنبور، یک موسیقی مستقل و زبان گویای یک تمدن کهن بشری است. لذا لازم است با این فرزانه روزگاران با احترام و اخلاص و احتیاط روبه‎رو شود و نکته پایان اینکه حفظ این ساز و مقاماتش قبل از همه به عهده ایرانیان است که برای فرهنگ و تمدن کهن خود دل می‎سوزانند و قصد مبادله آن را با فرهنگ دیگری ندارند.

از سوی دیگر می توان تاریخچه کهن و باستانی تنبور این ساز اصیل ایرانی اینگونه برشمرد:

ـ تنبور در کارنامه اردشیر بابکان:

رساله ای نیمه حماسی و یادگاری از روزگار ساسانی می باشد،کتابیست به زبان پهلوی در مورد سرگذشت اردشیر بنیانگذار سلسله ی ساسانی که در حدود سال ۶۰۰ میلادی تدوین شده است.

بعداز حمله اسکندر مقدونی و برچیده شدن شاهنشاهی هخامنشی در سرتاسر ایران ۲۴۰ کدخدا بود که هر کدخدایی قسمتی از ایران را اداره می کرد. اردوان کدخدا و حکمران سرزمین پارس بود. آوازه اردشیر به گوش اردوان رسیده بود او را به پارس دعوت کرد و مدت ها پذیرای او بود روزی در شکارگاه اردشیر گوری را نیک بزد، مردم جویا شدند که کار کیست،اردوان گفت کار من است اردشیر از دروغ او برآشفت و با او به ستیزه برخاست. اردوان اردشیر را در ستورگاه زندانی کرد اردشیر در زندان اوقات خود را با تنبور نوازی و آوازخوانی سپری می نمود و پس از چندی به دستیاری یکی از نزدیکان اردوان از زندان گریخت و پس از مدتی حکومت مرکزی و مقتدر ساسانی را تشکیل داد. نام پدر اردشیر ساسان و نام پدر مادرش بابک بوده است.

ـ تنبور در رساله درخت آسوریک:

این رساله یکی از کهن ترین متون فارسی میانه است و متن آن عبارتست از مناظره درختی با یک بز.

بعضی درخت آسوریک را درخت نور معنی کرده اند. عده ای نیز آن را درخت خرما پنداشتند و بز بعضی ها گاو دانستند برخی گوزن و عده ای همان بز.

این منظومه شامل۱۲۱سطر یا بیت است که در آن به تنبور به صورت نیکویی اشاره شده است. در سطر ۱۰۱ از این مناظره نام پنج ساز کهن ایرانی از جمله تنبور ذکر گردیده است

ـ تنبور در دایرۀالمعارف باستانی بندهش:

فرنبع دادگی فرزند دادویه مولف دایرۀالمعارف باستانی بندهش که خود از موبدان است به سی پیوند از سوی پدر خود را به منوچهر کیانی می رساند. بندهش به معنی آفرینش آغازین است. متن این اثر گرانقدر به زبان فارسی میانه می باشد و فصلی از آن به چگونگی بانگ ها اختصاص یافته است. در این قسمت بانگ ها به پنج دسته کلی تقسیم گردیده به اسامی وین بانگ (صدای ساز) سنگ بانگ، آب بانگ، گیاه بانگ، زمین بانگ و در خصوص صدای ساز آورده اند:وین بانگ آن است که پرهیزکاران نوازند و اوستا برخوانند بربط و تنبور و چنگ و هر ساز زهی دیگر که نوازند وین خوانند.

در دایره المعارف «بریتانیکا» نیز مطالبی در مورد تنبور آمده است که به اختصار چنین است:

تنبور سازی شرقی و از خانواده عود است، دسته ای بلند دارد و دارای دو یا سه سیم که با انگشت به صدا درمی آید در قدیم دو نوع تنبور وجود داشته است. کاسه نوع اول بصورت گلابی بوده و این نوع تنبور بیشتر در نواحی ایران و سوریه رواج داشته و از طریق ترکیه و یونان به اروپا راه یافته است، نوع دوم دارای کاسه ای بیضی شکل بوده و بیشتر در مصر رواج داشته ولی در ایران و کشورهای آفریقای شمالی هم وجود داشته است.

در جلد اول از کتاب عظیم «ایرانشهر» اسامی بیست و نه ساز ایرانی برشمرده شده است که ردیف بیست و یکم نام تنبور است.

در کتاب «تمدن ایرانی» نوشته چند خاورشناس بزرگ از منزلت موسیقی ساسانی بحث شده است و در آن ضمن، اسامی سازهای آن زمان را برشمرده اند. که در آن بین به تنبور بزرگ اشاره شده است.

کتاب «سازهای موسیقی جهان» کاریست جمعی از عده ای پژوهشگر و محقق که در آن تمامی سازهای جهان از بدو پیدایش تا مرحله کمال با ارائه شواهد و تصاویر معرفی شده اند. در صفحاتی از این کتاب نمونه هایی کلی از تنبور ضمن ارائه توضیحاتی بسیار مختصر ارائه گردیده است و در صفحه ای دیگر تصویر شش ساز ایرانی درج شده که در کنار تصویر شماره سوم نام تنبور ایران قید گردیده است.

ـ تنبور در آثار معاصرین غیر ایرانی

در کتاب «تاریخ سازهای موسیقی» نوشته کورت ساکس تنبور ایران با ارائه تصویر معرفی گردیده است. که مختصری از آن چنین است، عود دسته بلند که تنبور نامیده می شود صدایی تیز و فلزی دارد و می توان خیلی ظریف نواخته شود این ساز بدنه کوچک گلابی شکل با یک گردن دراز دارد، اجزا آن بدون میخ به هم متصل شده دارای چند گوشی و چند سیم نازک می باشد.گوشی ها به شکل T است که بعضی از جلو و بعضی از کنار نصب شده اند.

مولانا؛ عارف بزرگ ایرانی در دیوان کبیر غزلیاتش موسوم به دیوان شمس تبریزی چندین بار کلمه تنبور را ذکر کرده است.

مولانا در غزلی آورده است:

دوش در مهتاب دیدم مجلسی از دور مست

طفل مست و پیر مست و مطرب تنبور مست

ماه داده آسمانرا جرعه ای زان جام می

ماه مست و مهر مست و سایه مست و نور مست

بوی زان می چون رسیده بر دماغ بوستان

سبزه مست و آب مست و شاخ مست انگور مست

خورده رضوان ساغری از دست ساقی الست

عرش مست و فرش مست و خلد مست و حور مست

زین طرف بزم شهانه از شراب نیم جوش

تاج مست و تخت مست و قیصر و فغفور مست

شمس تبریزی شده از جرعه ای مست و خراب

لاجرم مست است و از گفتار خود معذور مست

ذکر تاریخ تنبور این ساز کهن و باستانی ایران زمین در این گزارش هرگز نخواهد گنجید و نیاز به زمان و حوصله ای بیش از این است.

با این وجود به دلیل کم کاری مسئولان فرهنگی در معرفی فرهنگ و داشته های این کهن دیار به تازگی آنانی که هیچ از خود ندارند، دست به کار شده اند که این بار فرهنگمان را به یغما ببرند.

غارت فرهنگ هیچ کم از غارت ثروث های مادی ندارد شاید هم بالاتر و والاتر از ثروت باشد.

این فرهنگ است که هویت به ما می بخشد، دستمزد غارت فرهنگمان بی هویتی بزرگی است که نصیب این فرهنگ کهن است.

به تازگی هم کشور ترکیه که این سالها از هیچ کوششی برای فرهنگ سازی و فرهنگ بازی دریغ نمی کند سراسیمه به دنبال آن است که فرهنگمان را به یغما ببرد و سازی که با تاریخ این مملکت زاده شده و زندگی است را به نام و کام خود در یونسکو به ثبت برساند که در مقابل این دزدی داشته هایمان سکوت مسئولان فرهنگی عجیب و البته بسیار مایوس کننده است.

تلاش دوستداران فرهنگ ایرانی برای پاسداری از داشته هایمان

فرزاد شهسواری؛ رییس انجمن موسیقی استان کرمانشاه با تایید خبر تلاش کشور ترکیه برای ثبت جهانی ساز اصیل «تنبور» به نام خود، اظهار داشت: انجمن موسیقی کرمانشاه به پیشنهاد استاد شهرام ناظری و همکاری هنرمندان فعال تنبورنواز و سرپرستان گروه‌های تنبورنوازی استان، اقدام به تشکیل گروهی با حدود ۶۰۰ نوازنده تنبور کرده است.

وی افزود: قرار است با هدف ثبت و شناساندن تنبور که خاستگاه آن پهنه جغرافیای کرمانشاه است سه اثر فاخر مقامی را با صدای استاد شهرام ناظری در محوطه تاریخی و جهانی بیستون اجرا کرده و آن را در قالب ویدئو منتشر کنیم.

شهسواری ادامه داد: این پروژه که به دلیل فراهم نبودن مسائل مالی و زیرساختی با تأخیر اجرا می‌شود، اکنون در مراحل نهایی تمرین است. پیش‌بینی برای اجرای آن نیز در صورت مساعد بودن شرایط جوی اسفند سال جاری و در غیر این‌ صورت اردیبهشت سال آینده است.

رییس انجمن موسیقی استان کرمانشاه گفت: رایزنی‌های انجمن موسیقی کرمانشاه برای تأمین منابع مالی در جریان است و اگر بخش دولتی از عهده تأمین آن برنیاید برنامه‌هایی برای جذب اسپانسر در بخش خصوصی در دست است.

وی خاطرنشان ساخت: به هر حال این گروه مراحل پایانی تمرین را پشت سر می‌گذارند اما بحث اصلی هزینه سنگین گروه است؛ برای هر وعده یک آب معدنی و یک ناهار جزیی حداقل ۲ میلیون تومان هزینه می‌شود. تا الان از جایی کمکی نشده و تمام هزینه‌ها شخصی انجام ‌شده است.

رییس انجمن موسیقی استان کرمانشاه تصریح کرد: کشور ترکیه به دنبال ثبت جهانی ساز تنبور به نام کشورش است، به همین خاطر برنامه این گروه ۶۰۰ نفره سند خوبی برای منع کشور ترکیه برای ثبت این ساز در یونسکو خواهد بود.

با این حال هیچ از یک مسئولان فرهنگی این دیار نسبت به خبر ثبت ساز ایرانی «تنبور» به نام ترکیه عکس العملی از خود نشان نداده اند و اینگونه خودنسرد خود را نشان می دهند که انگار خبری نیست ولی باید گفت خبری هست ولی گوش شنوا نیست.