سال 2019 میلادی در حالی به اتمام رسید که یک سال پر فراز و نشیب با حوادث و اتفاقات بسیار مهم در ترکیه بود. تحولاتی که ترکیه را در سال 2019 به یکی از پرخبرترین و جنجالی ترین کشورهای جهان تبدیل کرد. تحولات ریز و درشتی که نگاه جهانیان را به این کشور معطوف کرد و آنکارا را در سال 2019 به یکی از مهمترین مراکز سیاست و دیپلماسی جهان بدل کرد.

در این گزارش تلاش خواهیم کرد تا به تحولات ترکیه در سال 2019 با محوریت موضوع کردهای این کشور بپردازیم.

ترکیه سال 2019 را در شرایطی آغاز کرد که زندانیان این کشور در اعتراض به حصر عبدالله اوجالان، رهبر دربند PKK با رهبری لیلا گوون، نماینده حکاری در پارلمان ترکیه اعتصاب غذاهای بسیار گسترده ای را آغاز کرده بودند. زندان های ترکیه در شرایط بسیار بدی قرار داشت. خودکشی های اعتراضی برخی زندانیان سیاسی و در پی آن روزه های مرگ در زندان های ترکیه شرایطی به مراتب بدتر از دهه 90 میلادی را رقم زده بود که سالی سخت برای جریان های سیاسی – مدنی کرد نوید می داد. اعتصاب غذای 200 روزه لیلا گوون و زندانیان کرد ترکیه در نهایت جواب داد و راه خانواده و وکلای عبدالله اوجالان به جزیره امرالی در ماه مارس 2019 باز شد. سیاستی که تا حد زیادی برای نرم کردن فضای جامعه در آستانه انتخابات مهم شهرداری ها هم قابل تجزیه و تحلیل بود.

سال 2019 در ترکیه از حیث انتخاباتی نیز بسیار حائز اهمیت بود. زیرا انتخابات شهرداری های ترکیه سنگ محکی جدی برای سیستم نوپای ریاست جمهوری ترکیه به حساب می آمد که در سال 2018 رسماً کار خود را آغاز کرده بود. نتایج انتخابات 31 مارس 2019 برای حاکمیت سیاسی در ترکیه یک نا امیدی و نگرانی شدید از آینده بود، چرا که تقریباً تمامی حوزه های نفوذ خود در کلانشهرهای ترکیه را از دست داد و ائتلاف اپوزیسیون با حمایت حزب کردی دموکراتیک خلق ها (HDP) توانست تقریباً در تمامی متروپل های ترکیه حزب حاکم را شکست دهد. همکاری حزب کردی HDP با جریان های اپوزیسیون ترکیه به خصوص با حزب جمهوری خواه خلق ترکیه (CHP) تحولی نوین در سیاست ترکیه بود که در اولین آزمون خود موفقیت های چشمگیری به همراه داشت.

انتخابات 31 مارس از سه منظر برای سیاست های کردی اهمیت داشت. اول) پیروزی اپوزیسیون با حمایت حزب کردی HDP در استان های غرب ترکیه؛ دوم) پیروزی حزب حاکم در برخی از حوزه های انتخاباتی کردنشین مهم مانند شرناخ و افزایش آراء حزب حاکم در مناطق کردنشین در مقایسه با سال 2014 میلادی؛ و سوم) ایجاد فضای باز زندان امرالی و انتشار پیام های مختلف از سوی عبدالله اوجالان.

حزب حاکم که به نوعی شکست در انتخابات استانبول را نمی پذیرفت و به خوبی می دانست که عامل شکست در استانبول روی گردانی کردهای کثیر استانبول نشین از این حزب است برای بازگرداندن آراء آنان در تکرار انتخابات محلی استانبول فضای بازی را در سیاست های کردی اتخاذ کرد. دیدارهای مختلف با اوجالان در زندان امرالی، انتشار پیام وی در خصوص انتخابات، طرح دوباره مسئله کردهای ترکیه و چراغ سبزها برای آغاز دوباره روند مذاکرات و ... که هیچ کدام نتوانست نظر کردها را برگرداند و با شکست قطعی حزب حاکم ترکیه در ماه ژوئن در انتخابات استانبول سیاست هایی به مراتبط سخت گیرانه تر و فشارهایی به مراتب بیشتر علیه کردها و جریان های سیاسی کرد از سر گرفته شد.

روندی که بعد از این در ترکیه آغاز شد و از ماه آگوست به شدت بالا گرفت روند دستگیری، زندانی کردن اعضای HDP و همچنین برکناری شهرداران مختلف HDP در استان های کردنشین از سوی حاکمیت بود. حزب حاکم که سیاست برکناری شهرداران کرد را یک بار در سال 2018 میلادی امتحان کرده بود بعد از انتخابات محلی یک بار دیگر به این سیاست ها مراجعه کرده و در ماه آگوست با برکناری شهرداران کلانشهرهای دیاربکر – ماردین – وان روندی را آغاز کرد که به برکناری 29 شهردار دیگر در ماه های بعد از آن منتهی شد. 19 آگوست 2019 یکی از مهمترین تحولات ترکیه بود که با برکناری سه شهردار HDP موجی از اعتراضات تمام شهرهای غرب و شرق ترکیه را فرا گرفت. همزمان با این اعتراض ها، سرکوب های شدید توسط نیروهای امنیتی نیز آغاز شد و تنها در این ماه یک هزار عضو HDP توسط نیروهای امنیتی ترکیه دستگیر شدند.

مهمترین تحول ترکیه در سال 2019 میلادی در ماه اکتبر رقم خورد. آغاز عملیات نیروهای نظامی ارتش ترکیه تحت عنوان عملیات چشمه صلح در شرق فرات و تلاش ترکیه برای ایجاد منطقه امن در شمال سوریه گام عملی اردوغان و حاکمیت حزب عدالت و توسعه (AKP) برای تحقق طرحی بود که از سال 2011 میلادی به دنبال اجرای آن در سوریه هستند. ارتش ترکیه در این ماه برای اولین بار به شرق فرات وارد شد و طی عملیاتی 9 روزه توانست یک محدوده 120 کیلومتری در عمق 30 کیلومتری از مرزهای ترکیه در حد فاصل سرکانی (راس العین) تا گری سپی (تل ابیض) را به کنترل خود درآورد. روند بعد از عملیات چشمه صلح در ترکیه یک روند بسیار حساس و فشرده بود که آنکارا را به قلب تپنده سیاست جهان تبدیل کرد. مذاکرات و توافق با دو کشور آمریکا و روسیه در کمتر از یک هفته و اعلام آتش بس در شرق فرات یکی از مهمترین روندهای سیاسی – دیپلماسی را در تاریخ جمهوریت ترکیه رقم زد. اگرچه ترکیه نتوانست 440 کیلومتر از طرح منطقه امن خود در شمال سوریه را عملی کند ولی با این عملیات در این سال بعد از مدت ها برنامه ریزی توانست پروژه ای را که برای شمال سوریه در نظر دارد آغاز کند.

در سال 2019 روابط ترکیه با اقلیم کردستان عراق نیز بسیار پرتلاطم سپری شد. عملیات های نظامی تحت عنوان پنجه و قران علیه مواضع PKK در کمپ های شمال عراق در کنار نزدیکی به مدیریت محلی اقلیم کردستان عراق و حزب دموکرات کردستان سیاستی بود که آنکارا در سال 2019 در ارتباط با کردستان عراق در پیش گرفت. در واقع طبق سنت دیرینه ترکیه این دو مسئله را در ارتباط مستقیم با یکدیگر پیگیری می کند. هر زمانی که فشارهای ترکیه به جریان های نزدیک به PKK در عراق و سوریه افزایش پیدا کرده است مناسبات آنکارا با اربیل بهبود پیدا کرده است. سال 2019 نیز از این قضیه مستثنی نبوده و همزمان با این که جنگنده های ارتش ترکیه و نیروهای زمینی از آسمان و زمین مواضع PKK را در شمال عراق هدف قرار می دادند، مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه برای معارفه نخست وزیر جدید اقلیم کردستان عراق به اربیل سفر کرد و مورد استقبال گرم بارزانی ها نیز قرار گرفت. همچنین در اوج انتقادات جهانی به عملیات نیروهای ارتش ترکیه در شمال سوریه مسرور بارزانی، نخست وزیر جدید اقلیم کردستان، آنکارا را به عنوان اولین مقصد سفر خارجی خود انتخاب کرد و با رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و وزیر امور خارجه این کشور دیدار کرد. در واقع آنکارا برای این که به جهانیان نشان دهد مشکلی با کردها نداشته و هدف عملیات ها تروریست ها هستند تلاش می کند تا مناسبات خوبی با کردهای اقلیم کردستان عراق داشته باشد و بارزانی ها نیز به بهترین شکل این خواسته آنکارا و اردوغان را برآورده کردند.

همزمان با تمامی تحولات روند اقتصادی ترکیه در سال 2019 شرایط خوبی را پشت سر نگذاشت. اقتصاد ترکیه در سال 2019 میلادی را می توان از داده های صندوق بین المللی پول مورد بررسی قرار داد:

تورم بالای 15 درصد و نرخ بیکاری بالای 13 درصد یکی از مهمترین مولفه های نارضایتی مردمی در سال 2019 بود. همچنین یکی از مهمترین مولفه های کاهش آراء حزب حاکم در انتخابات 31 مارس نیز همین مسئله است.

تنش ها در سیاست خارجی ترکیه در ماه های پایانی سال 2019 به شدت بالا گرفت و در کنار حمله نظامی به شرق فرات، طرح موضوعاتی همچون تنش در مدیترانه شرقی، حملات سوریه – روسیه به ادلب و توافق نظامی با لیبی باعث شد تا ترکیه به شدت درگیر سیاست خارجی شود که به نوعی صف آرایی های سیاسی – نظامی مختلف در عرصه بین المللی علیه این کشور را دامن زده است.

خبرگزاری کردپرس/سرویس ترکیه