با نگاه به سیاست خارجی چند ماه اخیر ترکیه شاهد تمایل محسوسی از مسئله سوریه و شرق فرات به لیبی و مدیترانه شرقی هستیم. ترکیه که بعد از خروج نیروهای ارتش دموکراتیک سوریه از مرزهای ترکیه و تصرف یک محدوده 120 کیلومتری در شرق فرات تا حدودی خیالش از شمال سوریه آسوده شده است در چند ماه اخیر نگاه خود را به سمت مدیترانه شرقی دوخته و مسئله لیبی را در سیاست خارجی پررنگ کرده است. در این یادداشت تلاش خواهیم کرد تا به این سوال پاسخ بدهیم که "چرا لیبی برای ترکیه مهم است؟"

یکی از مهمترین دلایل اهمیت لیبی برای ترکیه مدیترانه شرقی است. لیبی با توجه به موقعیت ممتاز و استراتژیکی که نسبت به مدیترانه شرقی دارد می تواند یکی از موقعیت های جغرافیایی بسیار مناسب برای محافظت از منافع ترکیه در مدیترانه شرقی به حساب آید. در واقع لیبی و تحولات داخلی لیبی زمانی برای ترکیه اهمیت پیدا کرد که ائتلاف کشورهای صادر کننده گاز در مدیترانه شرقی با همکاری کشورهای یونان – قبرس – اسرائیل – ایتالیا و ... بدون حضور ترکیه تشکیل شد. ترکیه که به شدت منافع خود را در خطر می دید در پی ایجاد ائتلافی جدید در مدیترانه شرقی برآمد و لیبی با توجه به موقعیت جغرافیایی یکی از مهمترین مولفه های ترکیه در محافظت از منافع خود در مدیترانه شرقی تبدیل شد. همانگونه که یکی از مهمترین بندهای توافق اخیر ترکیه با دولت لیبی نیز مسئله انرژی در مدیترانه شرقی و مشارکت دو کشور در اکتشاف گاز طبیعی در این منطقه بود که باعث واکنش های تند کشورهایی همچون یونان، ایتالیا، قبرس و رژیم صهیونیستی شده است. در توافق ترکیه و لیبی آمده است: "ترکیه در لیبی پایگاه نظامی تاسیس خواهد کرد و در صورت نیاز برای محافظت از منافع ترکیه در مدیترانه عملیات مشترک نظامی با لیبی انجام خواهد داد". بنابراین به وضوح دیده می شود که مهمترین مسئله برای ترکیه در اهمیت پیدا کردن لیبی در سیاست خارجی این کشور مدیترانه شرقی و منافع ترکیه در این حوزه است.

مسئله دوم نفت است. لیبی یکی از بزرگترین کشورهای صادر کننده نفت جهان و هشتمین کشور جهان در ذخایر نفتی به حساب می آید. 70 درصد از حجم صادرات این کشور را نفت خام تشکیل داده و ذخایر نفت خام لیبی نزدیک به 48.36 میلیارد بشکه تخمین زده شده است. سهولت انتقال نفت خام لیبی به ترکیه از راه دریای مدیترانه، نفت ارزان این کشور، ذخایر نفتی قابل توجه لیبی و ... این کشور را برای ترکیه به یک منبع جذاب تبدیل کرده است. در واقع نفت لیبی به عنوان یک آلترناتیو برای ترکیه به حساب می آید که از وابستگی های شدید نفتی خود به ایران، روسیه و عراق بکاهد. با توجه به نگاه خلیفه حفتر، رهبر مخالفان لیبی به ترکیه و دشمنی وی با ترکیه، آنکارا از بروز انقلابی دیگر و قدرت گیری حفتر در لیبی به شدت واهمه داشته و تمام تلاش خود برای تداوم حاکمیت دولت موجود را به کار بسته است.

مسئله سوم رقابت ترکیه با کشورهای عربستان سعودی و مصر در منطقه است. اگر تاسیس پایگاه نظامی ترکیه در قطر و روابط نزدیک این کشور با دوحه را تا بخش زیادی از نتایج رقابت های آنکارا – ریاض به حساب بیاوریم نزدیکی ترکیه به لیبی و تلاش برای سرپا نگه داشتن دولت کنونی لیبی و ایجاد حوزه نفوذ در این کشور از پیامدهای رقابت های آنکارا – قاهره به حساب می آید. به خصوص پس از مرگ محمد مرسی رئیس جمهور سابق مصر رقابت های ترکیه – مصر جای خود را به دشمنی داده و تا زمانی که حزب عدالت و توسعه (AKP) در ترکیه حاکمیت را در دست دارد دشمنی آنکارا – قاهره به پایان نخواهد رسید. لیبی در واقع به عرصه کشمکش ترکیه و مصر تبدیل شده و ترکیه تلاش می کند تا از به قدرت رسیدن خلیفه حفتر که از سوی مصر نیز حمایت می شود جلوگیری به عمل آورد. این موضوع مسئله اخوان المسلمین را پیش می کشد. ترکیه و به خصوص رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه بعد از آن که اخوان المسلمین در مصر کنار گذاشته شدند به هیچ عنوان خواستار از بین رفتن این جریان سیاسی – اسلامی در لیبی نیست.

یکی دیگر از موضوعاتی که به خصوص این روزها نباید به سادگی از کنار آن عبور کرد نگاه سیاست خارجی ترکیه به گفتمان نوعثمانی گری و یا بازگشت به مرزهای امپراتوری عثمانی است. لیبی نیز مانند سوریه در دوران امپراتوری عثمانی یکی از سرزمین های عثمانی به حساب می آمد و آک پارتی به این کشور به عنوان بخشی از سرزمین های عثمانی نگاه می کند. اگرچه الحاق سرزمینی در معادلات کنونی بین المللی غیرممکن به نظر می رسد. منظور از بازگشت به مرزهای امپراتوری عثمانی الحاق سرزمینی نیست. ایجاد حوزه نفوذ در این کشورها و تاثیر گذاری بر آن و تاثیر پذیری آن کشورها از آنکارا موضوعی است که در قالب گفتمان نوعثمانی گری پیگیری می شود. ترکیه در 17 سال گذشته همواره نگاه ویژه ای به کشورهایی که در گذشته سرزمین عثمانی بودند داشته و سرمایه گذاری های زیادی برای ایجاد حوزه های نفوذ در این کشورها انجام داده است که لیبی یکی از این کشورها به حساب می آید.

خبرگزاری کردپرس/سرویس ترکیه