«توافقنامۀ آدانا» در سال 1998 بین دو کشور ترکیه و سوریه امضا و تصویب شد. این توافقنامه در شرایطی به امضا رسید که دولت ترکیه نیروهای نظامی خود را در مرزهای سوریه مستقر کرده و آمادۀ حمله به خاک سوریه بود. دولت وقت ترکیه به ریاست سلیمان دمیرل از حمایت دولت سوریه به ریاست حافظ اسد، از حزب کارگران کردستان (PKK) ناراضی بود و تهدید کرده بود در صورتی که نیروهای این حزب و رهبر آن عبدالله اوجالان از خاک سوریه اخراج نشوند، به این کشور حمله خواهد کرد. با امضای توافقنامۀ آدانا اوجالان و PKK از سوریه خارج شدند و از جنگ قریب الوقوع میان دو همسایه جلوگیری به عمل آمد.

دولت ترکیه به ریاست رجب طیب اردوغان در یک سال گذشته بارها به توافقنامۀ آدانا اشاره کرده و بر اساس آن حضور نظامی خود را در خاک سوریه توجیه کرده است. آخرین بار هفتۀ گذشته اردوغان یک بار دیگر به این توافقنامه اشاره کرد و در جمع نکایندگان حزب عدالت و توسعه (AKP) گفت توافقنامۀ آدانا به ترکیه اجازه می دهد در خاک سوریه دست به عملیات نظامی بزند.

در روزهای اخیر درگیری هایی میان نیروهای ارتش سوریه و ارتش ترکیه در استان بحران زدۀ ادلب روی داده است. تا کنون دو بار مواضع ارتش ترکیه در ادلب از سوی نیروهای ارتش سوریه مورد حمله قرار گرفته و تعدادی نظامی ترک کشته شده اند. نیروهای ترکیه نیز به اقدامات تلافی جویانه دست زده و حملات متقابلی انجام داده اند. با بالا گرفتن تنش در این منطقه میان دو همسایه اردوغان دو بار ارتش سوریه را به عقب نشینی از ادلب فراخوانده و دمشق را به حملۀ نظامی تهدید کرده است.

آیا توافقنامۀ آدانا به ترکیه اجازه می دهد در چنین عمقی در خاک سوریه دست به عملیات نظامی بزند و خواستار عقب نشینی ارتش سوریه از خاک خود شود؟

بر اساس توفقنامۀ آدانا سوریه باید PKK را به عنوان گروه تروریستی قلمداد کرده و اوجالان و نیروهای PKK را از خاک خود اخراج یا دستگیر و به ترکیه تحویل دهد. دولت سوریه باید از حمایت از PKK دست برداشته و تمام دفاتر و اردوگاه های این گروه را در خاک خود تعطیل و تخلیه کرده و از فعالیت سیاسی و نظامی این گروه جلوگیری کند. دولت سوریه باید از تردد اعضای PKK و ورود آنها به ترکیه و کشورهای ثالث ممانعت به عمل آورد.

یکی از موادی که ترکیه با استناد به آن اقدامات اخیر خود را توجیه می کند و در یکی از ضمایم توافقنامه آمده عبارت است از این که در صورت سهل انگاری سوریه در اتخاذ تدابیر امنیتی مورد اشاره در متن توافق، دولت ترکیه حق دارد تا عمق 5 کیلومتری خاک سوریه رأساً تدابیر امنیتی و نظامی اتخاذ و اجرا کند.

از آنجا که حکومت ترکیه یگان های مدافع خلق (YPG)، یعنی نیروی نظامی کردی را که شاکلۀ ارتش دموکراتیک سوریه را پدید آورده است، شاخۀ سوری PKK و گروهی تروریستی می داند، بر اساس توفقنامۀ آدانا خود را محق می داند که در خاک سوریه حضور نظامی داشته باشد و دست به عملیات نظامی بزند. دولت ترکیه تا کنون طی دو عملیات نظامی علیه مواضع نیروهای کرد در شمال سوریه، بخشی از خاک سوریه را، شامل عفرین، گری سپی و سرکانی، به کنترل خود در آورده است. علاوه بر این ها، در یک عملیات دیگر نیز علیه ستیزه جویان دولت اسلامی عراق و شام (داعش)، مناطق جرابلس، باب و اعزاز را تصرف کرده است.

اما موضوعی که اینک باعث تنش میان ترکیه و سوریه شده، نه PKK یا YPG، بلکه استان ادلب و گروه های تحت حمایت ترکیه است. حضور نظامی فعلی ترکیه در استان ادلب بر اساس توافقنامۀ سوچی و صرفاً نقشی نظارتی است بر آتش بس موقتی که میان دمشق و گروه های درگیر با آن در ادلب برقرار شد. ترکیه متعهد شده بود در قبال اعلام آتش بس در ادلب و ایجاد منطقۀ عاری از تنش گروه های تحت حمایت خود را از ادلب خارج کرده و سلاح های سنگین آنها را تا محدودۀ مشخصی عقب براند. سوریه و روسیه به عنوان طرف های دیگر این توافقنامه، اعلام کرده اند ترکیه به تعهدات خود عمل نکرده و عملیات گستردۀ ادلب که به درخواست ترکیه و با شرایط مذکور به تعویق افتاده بود در حال انجام است.

آیا ترکیه به توافقنامۀ آدانا پایبند است؟

حدود یک سال پیش که مقامات ترکیه اعلام کردند بر اساس توافقنامۀ آدانا حق مداخلۀ نظامی در سوریه برای آنها محفوظ است، دولت سوریه ضمن اعلام پایبندی خود به این توافقنامه، ترکیه را به نقض آن متهم کرد.

ترکیه از آغاز بحران سوریه و روند قدرت گرفتن داعش و دیگر گروه های تروریستی در سوریه، همواره به تسهیل ورود ستیزه جویان به این کشور و حمایت تسلیحاتی و لجستیکی از آنان متهم بوده است. وزارت خارجه سوریه در این باره اعلام کرد: «ما تأکید می‌کنیم که همچنان به توافق همکاری مشترک میان ترکیه و سوریه معروف به "توافقنامه آدانا" و توافق های مربوط به مبارزه با تروریسم میان دو کشور پایبند هستیم اما حکومت ترکیه از سال ۲۰۱۱ و همچنان از طریق حمایت از تروریسم و مجهز کردن تروریست ها و اشغال خاک سوریه از طریق گروه‌های تروریستی این توافق را نقض کرده است. این توافق در صورتی اجرایی می‌شود که اوضاع مرزهای دو کشور به روال قبل بازگردد و حکومت ترکیه به توافق پایبند باشد. ترکیه باید حمایت از تروریست ها را متوقف کرده و نیروهای خود را از خاک سوریه خارج کند. با این کار سوریه و ترکیه می‌توانند این توافق را که ضامن امنیت مرزهای دو کشور است، اجرا کنند.»

علاوه بر این، حکومت ترکیه که بر اساس توافقنامۀ مذکور در شرایط خاص می تواند تا عمق 5 کیلومتری خاک سوریه دست به اقدام نظامی بزند، عملاً، هم در مناطق کردنشین و هم در استان ادلب از عمق 30 کیلومتر نیز فراتر رفته است. بر همین اساس، حکومت سوریه و مدیریت خودگردان شمال و شرق سوریه، که بر بخشی از خاک سوریه تسلط دارد، حضور نظامی ترکیه را برخلاف توافقنامۀ آدانا و مصداق اشغالگری می دانند و بارها بر لزوم خروج نیروهای نظامی ترکیه از خاک سوریه تأکید کرده اند.

خبرگزاری کردپرس – سرویس ترکیه