لازمه تحقق رشد کمی و کیفی هر اقتصاد، بهبود فرآیند تولید است. عوامل زیادی بر فرآیند تولید اثر می‌گذارند که در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان آنها را به عوامل داخلی و خارجی تقسیم نمود. عوامل داخلی عموماً در اختیار و کنترل بنگاه اقتصادی قرار دارند و کارفرما می‌تواند با تغییر آنها، تولید خود را افزایش دهد. ازجمله این عوامل می‌توان به مدیریت بنگاه، نیروی انسانی، تکنولوژی مورداستفاده و بهره‌وری عوامل تولید اشاره نمود.

در مقابل، عوامل خارجی به آن دسته از عواملی گفته می‌شوند که تقریباً خارج از کنترل مدیران قرار داشته، اما درعین‌حال، بر عملکرد بنگاه‌های اقتصادی و میزان تولید آنها اثر می‌گذارند. مجموعه این عوامل که شامل نظام قوانین و مقررات، وضعیت اقتصاد کلان، کیفیت زیرساخت‌ها، عملکرد دستگاه‌های اجرایی، فرهنگ کار و ... است، فضای کسب‌وکار نامیده می‌شود. درواقع، فضای کسب‌وکار به فضا یا محیطی اشاره دارد که بنگاه اقتصادی در آن مشغول به فعالیت است.

فضای کسب‌وکار ازجمله شاخص‌های تعیین‌کننده وضعیت اقتصادی هر کشور است که با استناد به آن می‌توان به تحلیل شرایط اقتصادی کشور پرداخت. اهمیت و کارکرد فضای کسب‌وکار در روند توسعه کشورها باعث شده است که دولت‌ها درصدد بهبود مدیریت مجموعه عوامل مؤثر بر کسب‌وکار در سطح ملی و منطقه‌ای برآیند.

فضای کسب‌وکار به دلیل اینکه مجموعه‌ای از مؤلفه‌های کمی و کیفی را دربر می‌گیرد، یک شاخص ترکیبی بوده و محاسبه آن دارای پیچیدگی‌های خاصی است. با این‌ حال، این شاخص توسط سازمان‌ها و نهادهای مختلف ازجمله بانک جهانی منتشر می‌شود. در داخل ایران، رسالت تهیه گزارش کسب‌وکار از سال 1396 به عهده اتاق بازرگانی، صنایع، معاون و کشاورزی ایران گذاشته شده است. این گزارش فصلی علاوه بر شاخص کسب‌وکار کشور، اطلاعاتی در مورد میزان شاخص کسب‌وکار استان‌ها نیز ارائه می‌کند.

شاخص کسب‌وکار ایران از طریق ادغام اطلاعات حاصل از ترکیب 28 مؤلفه کیفی (پیمایشی) و 42 مؤلفه کمی (آماری) محاسبه می‌شود. براساس آخرین گزارش موجود، شاخص کل کسب‌وکار کشور در پاییز 1398 معادل 6.03 بوده که نسبت به فصل گذشته و همچنین مدت مشابه سال قبل، کاهش‌یافته است. کاهش در شاخص مذکور، به معنای بهبود محیط کسب‌وکار کشور است.

در پاییز 1398، استان آذربایجان‌غربی با کسب امتیاز 5.12، بهترین فضای کسب‌وکار در بین استان‌های کشور را دارا بوده است. البته این استان در تابستان و بهار سال جاری نیز، رتبه نخست کسب‌وکار کشور را از آن خود کرده بود. بهبود سیستم قضایی، بهبود فرهنگ کار، رفع موانع موجود در فرآیندهای اداری و همچنین مقابله با فساد و سوءاستفاده افراد در موقعیت اداری در دستگاه‌های اجرایی ازجمله مهم‌ترین مؤلفه‌های اثرگذار بر بهبود محیط کسب‌وکار استان آذربایجان‌غربی در سال جاری بوده است.

استان‌های ایلام، کرمانشاه و کردستان نیز به ترتیب با امتیازات 5.94، 6.04 و 6.12 جایگاه‌های 13، 17 و 25 را در پاییز 1398 از آن خود کرده‌اند. در این میان بیشترین تغییرات رتبه‌ای فصلی، مربوط به استان کرمانشاه با بهبود 11 پله‌ای نسبت به تابستان بوده است.

نامطلوب‌ترین مؤلفه‌های مؤثر بر فضای کسب‌وکار استان‌های آذربایجان‌غربی، کردستان، کرمانشاه و ایلام در پاییز 1398، غیرقابل‌پیش‌بینی بودن و تغییرات قیمت مواد اولیه و محصولات، بی‌ثباتی سیاست‌ها و قوانین و مقررات و همچنین دشواری تأمین مالی از بانک‌ها بوده است. از طرف دیگر، مطلوب‌ترین مؤلفه‌ها شامل دسترسی بنگاه‌ها به آب و حامل‌های انرژی و همچنین استقبال مشتریان از نوآوری در محصول است.

بهبود فضای کسب‌وکار نیازمند اصلاح رویه‌های کسب‌وکار است و این امر به‌نوبه خود، در گرو اصلاح نظام اجرایی، قانونی و قضایی کشور است. در شرایط فعلی که اقتصاد کشور با ضعف زیرساختی و نهادی از یک‌سو و تشدید تحریم‌های بین‌المللی از سوی دیگر مواجه است، اصلاحات نهادی در ساختار اقتصادی و سیاسی کشور می‌تواند کمک شایانی به بهبود فضای کسب‌وکار نماید.

اصلاحات نهادی اگر در راستای افزایش کیفیت نهادها صورت پذیرد می‌تواند از طریق مبارزه جدی با رانت و مفاسد اقتصادی در دستگاه‌های دولتی، تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار، کاهش بوروکراسی و ایجاد شفافیت در نحوه پرداخت تسهیلات نظام بانکی، توسعه و تقویت امکانات زیرساختی، افزایش سرمایه اجتماعی، افزایش میزان اعتقاد و اعتماد مدیران دولتی به کارآفرینان و سرمایه‌گذاران، ایجاد سازوکار مناسب برای پاسخگویی مسئولین، ایجاد درک مشترک در دستگاه‌های اجرایی در خصوص فرآیند جذب و توسعه سرمایه‌گذاری، بهبود نظام قضایی و حذف قوانین و مقررات مخل کسب‌وکار، منجر به بهبود قابل‌توجه فضای کسب‌وکار کشور و استان‌ها حتی در شرایط سخت تحریم‌ها می‌شود.