یکی از نام های این شب مبارک (لیلة الإسری) است. سعدی در یکی از قصایدش به زیبایی فرموده:

وعده دیدار هرکسی به قیامت

لیلهٔ اسری شب وصال محمد

آدم و نوح و خلیل و موسی و عیسی

آمده مجموع در ظلال محمد

عرصهٔ گیتی مجال همت او نیست

روز قیامت نگر مجال محمد

وآنهمه پیرایه بسته جنت فردوس

بو که قبولش کند بلال محمد...

اشاره است به آیه نخست سوره مبارکه إسراء:

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ

ترجمه:

تسبیح و تقدیس خدایی را سزاست که بنده خود محمد پسر عبدالله را در شبی از مسجد الحرام یعنی مکه به مسجدالاقصی (بیت المقدس) برد. آنجا که دور و بر آن را پربرکت (از نعمات مادی و معنوی) ساخته ایم تا (در این سفر یک شبه زمینی و آسمانی) برخی از نشانه های (عظمت و قدرت خداوندی) خود را بدو بنمایانیم(و با نشان دادن فراخی گستره جهان و بخشی از شگفتیهای آن، او را از بند دردها و رنجهای زمینیان برهانیم )

مولانا جلال الدین نیز در غزل شیوایی که در هر بیت آن (سبحان الذی اسری) را به عنوان ردیف تکرار کرده چنین سروده:

حجاب از چشم بگشایی که سبحان الذی اسری

جمال خویش بنمایی که سبحان الذی اسری

شراب عشق می‌جوشی از آن سوتر ز بی‌هوشی

هزاران عقل بربایی که سبحان الذی اسری

نهی بر فرق جان تاجی بری دل را به معراجی

ز دو کونش برافزایی که سبحان الذی اسری

بپرد دل بیابان‌ها شود پیش از همه جان‌ها

به ناگاهش تو پیش آیی که سبحان الذی اسری

هر آن کس را که برداری به اجلالش فرود آری

در آن بستان بی‌جایی که سبحان الذی اسری

دلم هر لحظه می‌پرد لباس صبر می‌درد

از آن شادی که با مایی که سبحان الذی اسری

ز هر شش سوی بگریزم در آن حضرت درآویزم

که بس دلبند و زیبایی که سبحان الذی اسری

حیاتی داد جان‌ها را به رقص آورده دل‌ها را

عدم را کرده سودایی که سبحان الذی اسری

گریزان شو به علیین دلا یعنی صلاح الدین

چو تو بی‌دست و بی‌پایی که سبحان الذی اسری

مسلمانان طبق آیات قرآن (نخستین آیات سوره اسرا و آیات نخست سوره نجم) به سیر شبانه پیامبر (ص) از مسجد الحرام به مسجدالاقصی و عروج جسمانی او از مسجد الاقصی به آسمان اعتقاد دارند و این واقعه را معراج رسول می‌نامند. همه مفسران مشهور و نامدار قرآن مانند طبری و ابن کثیر و بیضاوی و نیز مفسران بزرگ شیعه نیز اعتقاد به معراج جسمانی پیامبر دارند.

همچنانکه سعدی در شعرش که نقل کردیم و نیز براساس احادیث، در این شب و در این سفر آسمانی پیامبران خدا و از جمله انبیای اولوالعزم خدمت حضرت رسول شرفیاب شدند و به ایشان اقتدا کردند و به امامت آن حضرت، نماز گزاردند.

براستی جزییات و اسرار و عظمت و حقیقت این شب وصال را جز خدا و رسولش کس نمی داند.

به گمانم پیام مهم این سفر آسمانی، دو چیز است. یکی آنکه فریضه نمازهای پنجگانه به همین شکل و طبق این برنامه زمانی که مسلمان می گزارند یادگار این شب خجسته است و از آنجا که نماز، خود نوعی عروج یا معراج روحی و قلبی و آسمانی از سوی نمازگزار است پیام بسیار مهمی است و یادگار این شب عزیز است.

پیام دیگر این واقعه، نزدیکی و تقربی است که حضرت محمد(ص) به عنوان اشرف مخلوقات و اکمل ناس به درگاه حضرت الهیت پیدا کرد؛ نزدیکی وتقربی که فرشتگان بزرگ خداوند هم بدان دست نیافتند و افتخاری بود بس بزرگ برای انسان؛ چنانکه سعدی در بوستان در بیان بازماندن جبرییل امین از همراهی حضرت رسول و از زبان این فرشته مقرب الهی در پاسخ به پیامبر خدا که چرا از این مرحله به بعد مرا همراهی نمی کنی؟ می گوید:

اگر یک سر موی برتر پرم

بسوزد فروغ تجلی پرم

ازاین رو آدمی با عروج و تقربش به درگاه الله می تواند بر فرشتگان خدا پیشی جوید.

علاوه بر این دو پیام مهم، واقعه معراج درسهای مهمی هم دارد. یکی از آنها تحقق بیان قرآنی (و ما ینطق عن الهوی) است یعنی پیامبر از روی هوی و بیهوده سخن نمی گوید. وقتی پیامبر در فردای شب معراج، ماجرای معراج را برای مردم بازگفت بسباری از اهل عناد و قریش انکارش کردند و تسخارش نمودند اما عده ای انگشت شمار چون ابوبکر صدیق تصدیقش کردند و به قول معروف گفتند (هرچه آن خسرو کند شیرین بود) و به فرمایش قرآن: وماینطق عن الهوی إن هو الا وحی یوحی./و ختامه مسک/

اللهم صل على سیدنا محمد و آله صلوة تنجینا بها من جمیع الاهوال و الآفات و تطهرنا بها من جمیع السیئات و ترفعنا بها عندك أعلى الدرجات و تبلغنا بها أقصى الغایات من جمیع الخیرات فى الحیوة و بعد الممات انک علی کل شی قدیر