هفتۀ گذشته بیماری کرونا (کووید-19) نخستین قربانی خود را در سوریه گرفت؛ کشوری که در استان ادلب آن حدود دو میلیون آواره ماه ها است در اردوگاه های موقت ازدحام کرده اند و در میان ارتش در حال پیشروی بشار اسد رئیس جمهور سوریه و مرزهای ترکیه گیر افتاده اند.

این همه گیری به جزایر یونان در دریای اژه هم رسیده است؛ جایی که حدود 40 هزار پناه جو پس از خروج از ترکیه ناچار شده اند تا زمان نا معلومی در آنجا بمانند. به هر نحوی که هست ویروس کرونا تا کنون از مرزهای زمینی ترکیه با یونان دور مانده است؛ جایی که بیش از 11 هزار پناه جو پس از آن که دولت ترکیه به آنها گفت مرز اروپا به روی آنان باز شده است به آنجا عزیمت کرده و اینک در شرایط دشواری مانده اند.

هنریتا فور مدیر یونیسف در یادداشتی برای الجزیره نوشت: «دیر یا زود کووید 19 به اردوگاه های آوارگان، مراکز پز ازدحام پذیرش یا اماکن بازداشتگاهی پناه جویان خواهد رسید. با توجه به سرعت شیوع این ویروس این سناریو احتمالاً هم اکنون نیز در حال وقوع است.»

میلیون ها آواره و پناه جو در ادلب، در مرز ترکیه – یونان و در اردوگاه های سوریه، ترکیه، اردن، غزه و لبنان، که در اماکنی با تراکم بالا زندگی می کنند و دسترسی بسیار محدودی به لوازم پیشگیری و مراقبتی دارند، از جملۀ آسیب پذیرترین اجتماعات در این همه گیری هستند. آنها ماسک و مواد ضد عفونی کننده ندارند و فاصله گذاری اجتماعی میان آنها تقریباً غیر ممکن است.

استیون ا. کوک پژوهشگر ارشد خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای روابط خارجی وضعیت پناه جویان منطقه، به ویژه در ادلب سوریه را از نزدیک دنبال کرده است. گفته می شود در این استان که آخرین قلمرو شورشیان مخالف دمشق و گروه های تروریستی است، تنها 60 تخت بیمارستانی باقی مانده است.

کوک به احوال گفت: «شیوع [بیماری کرونا] در ادلب می تواند مشکلات عدیده ای برای ترکیه، اروپا، ایران و خود سوریه به وجود بیاورد. این موضوعی است که لازم است در سطح جهان توجه ویژه ای به آن معطوف شود، اما نادیده گرفته شده است.»

آیکان اردمیر مدیر برنامۀ ترکیه در بنیاد دفاع از دموکراسی ها و نمایندۀ پیشین پارلمان ترکیه گفت حکومت سوریه ساکنان ادلب و دیگر مناطق سوریه را به سمت مرزهای ترکیه رانده است تا به این وسیله به ترکیه و اتحادیۀ اروپا، که هر دو از پیامدهای سیاسی یک موج دیگر پناه جویان بیم دارند، فشار بیاورد.

اردمیر ضمن اشاره به تلاش ترکیه برای وادار کردن پناه جویان به ورود به یونان از دریا و خشکی با هدف فشار به اتحادیۀ اروپا، به احوال گفت: «به نظر من در این برهه که سازمان بهداشت جهانی در مورد شیوع جهان گیر [بیماری کرونا] هشدار داده است، باید همۀ این استراتژی ها که از پناه جویان به عنوان یک جنگ افزار استفاده می کنند، متوف شوند. این ها جمعیت های در معرض خطر ویروس کرونا هستند و من فکر می کنم باید شاهد تدابیر پیشگیرانه و رعایت جوانب احتیاط از سوی همۀ بازیگران باشیم.»

ترکیه در روزهای اخیر مرزهای خود را بست، تعدادی قاچاقچی انسان را روانۀ زندان کرد، بازگرداندن تعدادی از پناه جویان را از مرزهای یونان به محل های سکونت سابق خود در داخل ترکیه آغاز کرد و در عین حال برخی را به مراکز عودت به کشورهای مبدأ فرستاد. مقامات یونان از شدت عمل خود در پاسخ به تلاش پناه جویان برای عبور از مرزها کاستند و اسد و نیروهای روسی در قالب آتش بس در جریان حملات خود را در ادلب متوقف کردند.

با وجود این، به نظر نمی رسد ترس از کشتار ویروس کرونا در میان جمعیت های آوارگان و پناه جویان در ترکیه و سراسر خاورمیانه به این زودی از میان برود. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه اواسط ماه مارس دربارۀ یک توافق احتمالی بر سر ادلب و پناه جویان با رهبران آلمان، فرانسه و انگلستان گفتگو کرد، اما علی رغم این واقعیت که در پی ورود حدود 2 میلیون پناه جو در فاصلۀ سال های 2013 و 2016 احزاب راست گرای افراطی و بیگانه هراسی سراسر اروپا را در نوردیده اند، دستاورد وی تقریباً هیچ بود.

کوک ضمن ابراز شگفتی از این که چرا اتحادیۀ اروپا برای رویارویی با بحران پناه جویان و بحران ادلب تلاش بیشتری نکرده است، گفت: «پناه جویان مسبب همۀ انواع انحرافات سیاسی در اروپا شده اند که با توجه به تاریخ اروپا نگران کننده اند و ما مایل نیستیم تکرار شوند.»

وی افزود: «تا این لحظه پاسخ مناسبی موجود نیست. این شاید از چیزهایی است که ما در تاریخ جستجوی می کنیم و می گوییم این ها تصمیمات کوته بینانه ای بوده که کسانی اتخاذ کرده و شرایط را بدتر کرده اند و به بی ثباتی بیشتر منتهی شده است.»

برخی ناظران ترکیه را به خاطر به خطر انداختن پناه جویان سرزنش می کنند، در حالی که این کشور مکرراً عدم تمایل خود را برای پذیرش پناه جویان بیشتر ابراز کرده و دلیل آن هم عمدتاً احساسات سیاسی علیه حضور 3.6 میلیون پناه جوی سوری در ترکیه است.

در واقع احتمالاً حکومت ترکیه قادر به حمایت از حتی چند ده هزار نفر پناه جوی جدید نیست، چرا که به گفتۀ اقتصاد دان مصطفی سونمز پس از رکود و بحران اقتصادی 2018 – 2019 این کشور حتی نمی تواند به بحران فوری فعلی خود، یعنی شیوع داخلی ویروس کرونا، پاسخ مناسبی بدهد.

علاوه بر این، اکثریت پناه جویان ساکن ترکیه در مجتمع های کوچک و به شدت پر ازدحام در مناطق نسبتاً فقیر شهری زندگی می کنند و همین امر بر خطری که آنها را تهدید می کند می افزاید. این را نیز نباید از نظر دور داشت که اردوغان برای تعطیلی کامل کشور تحت فشار است، و این نیز به نوبۀ خود پذیرش تعداد چشم گیری از پناه جویان جدید را غیر ممکن می کند.

ترکیه با مداخلات نظامی خود در سوریه مسئول آواره شدن جمعیت قابل توجهی در عفرین و شمال شرق سوریه است، از جمله بیش از 100 هزار کرد که اینک در اردوگاه های شمال حلب و با حداقل مراقبت های بهداشتی زندگی می کنند. اما نگرانی های ترکیه دربارۀ پناه جویان داخل این کشور، و همچنین در ادلب، در مرز یونان و جاهای دیگر را نباید تنها به پای رئیس جمهور این کشور و حزب عدالت و توسعه (AKP) گذشت.

نیکولاس دانفورث پژوهشگر مهمان در مارشال فاند آلمان به احوال گفت: «اپوزیسیون [ترکیه] بسیار بیشتر از AKP ضد پناه جویان است و وقتی به آنچه نامزدهای [حزب اصلی اپوزیسیون، حزب جمهوری خواه خلق] CHP دربارۀ سوریه می گویند توجه کنیم، لزوماً رویکرد واحد و منسجمی ندارند. آنها تصور می کنند وارد مذاکره شدن با اسد باعث می شود مشکل پناه جویان برطرف شود.»

بنابراین، همۀ کسانی که آواره شده اند احتمالاً ماه ها در شرایط پر خطر فعلی در ادلب می مانند و در همین حال هزاران پناه جو به تلاش برای عبور مخاطره آمیز از مرزهای زمینی و دریایی ترکیه با یونان ادامه می دهند – و احتمالاً با گرم شدن هوا تعداد آنها بیشتر نیز می شود. هر روز که می گذرد جهان به یک شیوع بی سابقه در مقیاسی وسیع تر نزدیک تر می شود.

کوک با طرح این پرسش که کدام رهبران جهان به پا می خیزد و یک واکنش مناسب را سازمان دهی می کند، می گوید: «من فکر می کنم گسترش این همه گیری غیر قابل اجتناب است. ترجیح می دهم ببینم ایالات متحده، چین، کرۀ جنوبی، ژاپن و کشورهایی که [در کنترل بیماری] عملکرد نسبتاً خوبی داشته اند منابع جهانی را برای مبارزه با این شیوع جهان گیر هدایت کنند، چه در لومباردی [ایتالیا] باشد چه در ادلب. این بهترین کاری است که می شود کرد.»

نویسنده: دیوید لپسکا

منبع: پایگاه خبری – تحلیلی احوال

ترجمه: خبرگزاری کردپرس – سرویس سوریه