نزد ترک های بسیاری که به نحوی استثنایی به حکومت خود و تواناییش برای مدیریت بحران ها باور دارند، نوعی خوش بینی ایجاد شده و اشاعه یافته است. اما دو رویداد نشان داده اند که یک دیدگاه مثبت اندیشانه به تنهایی نمی تواند بر همه گیری ویروس کرونا غلبه کند.

نخست، افزایش سریع شمار مبتلایان به کرونا از زمان اعلام اولین مورد در تاریخ 11 مارس، ترکیه را به یکی از کشورهای دارای بالاترین نرخ رشد بیماری در جهان تبدیل کرد.

دوم، در حالی که کشورهای دیگر بسته های مالی هنگفتی تعریف کرده اند برای حمایت از کسانی که در بحران کرونا نمی توانند کار کنند، ترکیه از شهروندان خود خواسته است برای راه اندازی چنین کمپینی کمک مالی پرداخت کنند.

این دو رویداد می توانند آرامش خاطری را که حکومت و مردم ترکیه به آن رسیده بودند، بر هم بزند.

ثابت شده است که کمپین کمک رسانی برای تعدادی از گروه های طبقاتی جنبۀ نمادین دارد. شهروندان کم درآمد آن را به عنوان نشانه ای از خوردن کفگیر خزانه به ته دیگ می دانند. تاجران، تولید کنندگان و کسبۀ محلی تفسیر هشدار آمیزتری از این پدیده دارند – آنها از خود می پرسند اگر پول کافی موجود نیست، آیا حکومت در ماه های آینده منابع مالی پیدا خواهد کرد. همۀ کسانی که سهمی در بازار دارند، از شهرهای کوچک تا کلان شهرهای ترکیه، خواهند دید که سیاست های حکومت بر خلاف منافع آنها جهت گرفته اند.

با وجود این، باید بپذیریم که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه ریسک های سیاسی محتمل را در نظر گرفته و از واکنش مخالف برخی از بخش های اجتماع به این کمپین غافل نشده است. پیدا است که رئیس جمهور ترکیه کمپین خود را تنها برای گردآوری پول راه نیانداخته، بلکه از آن به عنوان ابزاری برای بسیج سیاسی نیز بهره می گیرد.

این کمپین می تواند انرژی لازم برای بسیج هواداران اردوغان را فراهم کند، چیزی که نوعی ارتباط اندامواره ای / مذهبی با قدرت سیاسی دارد. ادعیه ای که از آغاز بحران در مناره های مساجد ترکیه خوانده می شود بازتابی از این بسیج است.

هر کسی می داند که انتظار شفای یک بیماری از طریق دعاهایی که از بلندگوها و مناره های مساجد پخش می شود، نه مبنایی اسلامی دارد و نه مبنایی علمی. در واقع این دعاها کرداری سیاسی هستند با روکشی مذهبی. مذهب و سیاست در ترکیه یک چیز واحدند.

آشکار است که اردوغان حمایت تجار و تولید کنندگان را مسلم می داند. این امر دلایل متعددی دارد، اما علت اصلی رابطۀ همزیستی است که رئیس جمهور در دهۀ گذشته با این گروه ها برقرار کرده است. این امر توضیح می دهد که چرا در این دوران این همه وام ارزان پرداخت شده است.

بدون تردید انتقال منابع مالی به بازار به صورت وام های کم بهره در رسیدن به وضعیت فعلی که در آن حکومت ناچار است از شهروندانش تقاضای کمک کند، نقش داشته است. بنابراین، بازیگران بازار چاره ای ندارند جز آن که خشم خود را فرو بخورند – آنها باید درخواست حکومتی را که آنان را به وام های کم بهره و مناقصه های بزرگ وابسته کرده است، اجابت کنند. اینک در ترکیه بازار به جایی رسیده است که تقریباً مانند قسمتی از بخش خدمات عمومی عمل می کند.

از این رو، سیاست رسمی مبارزه با بحران ویروس کرونا تکرار پوپولیسم مذهب گرا – ملی گرایی است که مدت ها و تا امروز شاهد آن بوده ایم. به خاطر ابعاد مسأله و تأثیرات اقتصادی آن، حکومت ناگزیر است دوز پوپولیسم را هر چه بیشتر کند.

استراتژی اردوغان تلاش برای متوقف کردن کامل این خسران نیست، بلکه حفظ موقعیت با کمترین آسیب و همزمان تسلط بر بحران پیش از عمیق تر شدن بعدی آن است. به عبارت دیگر، اردوغان از موقعیت خود دفاع می کند. به این ترتیب، مخاطبان اصلی وی رأی دهندگان اسلام گرا و ملی گرای طرفدار حزب عدالت و توسعه (AKP) و شریک ائتلافی آن، حزب ملی گرای افراطی حرکت ملی (MHP) هستند.

طبعاً چنین سیاستی این تصور را ایجاد می کند که حکومت و سیاست هایش به نحوی طراحی شده اند که گویی همۀ شهروندان ترکیه خط AKP و MHP را دنبال می کنند. هر گفتمان فراگیر یا هویت غالبی که همۀ بخش های جامعه را در بر گیرد تماماً از میان خواهد رفت. اینک اردوغان تقریباً در همۀ نطق های خود از قرآن یا احادیث نقل قول می کند. شریک ائتلافی وی، دولت باغچلی رهبر MHP نیز، مطابق مشرب خود و با تعریف هر موقعیتی به عنوان خطری وجودی برای ملی گرایان، از رئیس جمهور حمایت می کند.

در نتیجه، هر روز که می گذرد آشتی در ترکیه دست نایافتنی تر می شود و شکاف های میان گروه هایی که در سطح خرد و کلان به واسطۀ سبک زندگی، حیات اجتماعی و باورها از هم متمایز شده اند، عمیق تر می گردد.

باید در سیاست واقع بین بود؛ حکومت AKP و MHP نمی تواند هویتی فراگیر خلق کند که سکولاریست ها و کردها نیز در خود جای دهد. از آنجا که این گروه ها هرگز با گفتمان حکومت قانع نمی شوند، در نتیجه باید از طریق فشار سیاسی آنها را کنترل کرد.

با توجه به این که حکومت AKP و MHP فاقد توانایی حل مسأله در میان مدت و بلند مدت است، نخستین شعبده ای که به کار می برد استفاده از گفتمان عاطفی برای جذب شهروندان و سر پا نگاه داشتن حکومت خواهد بود. این یک تراژدی عمیق برای ترک ها است، که اگر چه حکومت در ذات خود یک ابزار است، اما آنها خود را همچون ابزاری می بینند که حکومت مورد سوء استفاده قرار می دهد.

شعبدۀ دوم مشابه داستان رابین هود است که به سبک ترکی اجرا می شود. پس اندازهای مردم اندک شماری که به صورت منظم کار و تولید می کنند و مالیات خود را می پردازند توسط حکومت جمع آوری می شود و در میان متحدانی که به حفظ آن کمک می کنند توزیع می گردد و پوپولیسم میلیون ها تن را وا می دارد که از این اقدام حمایت کنند.

این سیستمی است که در آن مردم متوسط از پول و دانش مردم دارای هوش و مهارت استفاده می کنند. به زودی افراد دارای مهارت های عالی و سطوح بالای تحصیلات در این کشور رفته رفته خود را چنان می بینند که گویی همچون سربازانی از آنها سوء استفاده می شود.

باید صبر کنیم و ببینیم آیا ویروس کرونا به تغییری در حکومت ترکیه منجر می شود. آنچه مسلم است این است که بحران فعلی بخش بزرگی از قدرت سیاسی اردوغان را زایل کرده است. ماه پیش ترکیه پس از آن که در ادلب در شمال غرب سوریه، جایی که شورشیان تحت حمایتش با حکومت سوریه می جنگند، با روسیه رو به رو شد، ناگزیر شد از موضع خود عقب نشینی کند. اینک آثار اقتصادی جهان گیری کرونا آنکارا را به لرزه در آورده است. یک بحران در مقیاس گسترده می تواند همۀ آن نخوتی را که یک حکومت در طول یک دهه انباشته کرده است، در یک چشم به هم زدن بر باد دهد.

نویسنده: گوکهان باجیک

منبع: پایگاه خبری – تحلیلی احوال

ترجمه: خبرگزاری کردپرس – سرویس ترکیه