اخیرا پیرو همه‌گیری ویروس کرونا شاهد فرارتعدادی از زندانی ها بودیم. امری که البته به دلایل متعدد درسکوت خبری و شاهد کمترین توجه جامعه و رسانه‌های رسمی به آن بودیم.

اصولا امر زندان همواره با رویای فرار از آن توامان بوده است. درمورد اخیرفرار از زندان مختص یک جامعه یا یک کشور خاصی نبوده و ظاهرا در گستره جهانی اتفاق افتاده است. نکته ای که اینجا باید مورد توجه قرار بگیرد این است که زندان نمونه ای از یک جامعه ی بزرگ است.با همه ی پیچیدگی‌ها و ویژگی‌های جامعه ی بزرگ مثـل:رابطه اجتماعی،مناسبات، تفکیک و طرد و..

وقتی که در درون جامعه ی بزرگ تر و کلان تر و جامعه ی اصلی شرایط اجتماعی،اقتصادی،اضطراب،دلهره و در یک کلمه زمانی که یک حالتی از آنومی یا ناهنجاری به وجود می آید، طبیعی است که جامعه ی کوچک‌تر با آن ویژگی های خاص خودبه شدت از آن متاثرشود.

جامعه زندان علی رغم تشابه هایی که باجامعه ی اصلی دارد قاعدتا باید بپذیریم که جامعه ی زندان نیز به عنوان جامعه ی کوچک واجد مجموعه ای از ویژگی های خاص است.این آنومی و اضطراب و دلهره ‌و نگرانی ای که در جامعه وجود دارد به صورت های مختلف وارد جامعه کوچک می شود.

بنابراین اضطراب یا ترس ناشی ازعدم کنترل یا در شرایط بحران و آنومی که افراد جامعه،شهروندان احساس می کنند کنترل کمتری را بر امورات زندگی خود دارند و با یک وضعیت پیش بینی نشده ای مواجه می شوند خیلی طبیعی است که درصدد برآیند که به اشکال مختلف مدیریت این شرایط را داشته باشند و بتوانند از استرس و اضطراب ناشی از آن حالت ناهنجاری بیرون بیایند.

بدیهی است یکی از ساده ترین راه هکارهایی که ممکن است در شرایط آنومیک به ذهن هر زندانی خطور کند این است که خود را از آن شرایط خاص وحالت اضطراب و استرس برهاند. فرار ممکن است تنها یکی از گزینه هایی باشد که ممکن است در ابتدا به ذهن هر زندانی برسد. ازاین روعوامل زندان می توانند نقش تسهیلگر داشته باشند. تسهیلگر به این معنا که می توانند از یک طرف اضطراب ناشی از کرونا را که در جامعه ی بزرگ تر وجود دارد دقیقا و یا گاهی با شدت بیشتری به داخل زندان منتقل کنند و یا برعکس در صورتی که آموزش های اجتماعی و روانشناختی لازم را را دیده باشند می توانند به عنوان یک سدشکن عمل کنند ومیزان اضطراب و دلهره ی ناشی از کرونا را تاحدودی تقلیل دهند.

بنابراین برای مساله فرار باید همچون هر مسئله دیگری به شیوه ای عاقلانه و منطقی با آن برخورد کرد. که می شود راهکار هایی برای آن ارائه داد. یکی از این راهکارها می تواند آموزش کارکنان و افراد مرتبط با امورات زندان باشد که این افراد اطلاعات و آگاهی خود را در ارتباط با مدیریت زندان و زندانی افزایش دهند.در این شرایط خاص، دادن مرخصی های جهت دار و مشخص و مقطعی و استفاده از شیوه های جایگزین مجازات مثل پابند، دستبند و حبس الکترونیکی و...می توان بهره گرفت.

راهکار دیگری که می توانیم از آن استفاده کنیم ارائه ی آموزش های مدد کاری،فرهنگی و اجتماعی و روانشناختی به جامعه ی زندانیان است.در نظر داشته باشیم زندانی فردی است که آسیب پذیر است که در مقایسه با افراد جامعه اصلی فردی است که مسائل و مشکلاتی داشته و آسیب پذیرتر و نیازمند توجه بیشتر است.

در حالتی که شایعه یا مسئله ی فقدان یا کاهش یا کمبود وسایل و تجهیزات پزشکی یا بهداشتی یا پیشگیری در جامعه وجود داشته باشد به راحتی می تواند به درون زندان سرایت کند و حالتی به وجود آورد که فرد زندانی احساس کندخود یا مدیریت زندان کنترلی بر امور ندارند. همین امر ممکن است باعث شود دست به کارهایی بزند که برای خود او و جامعه آسیب زا باشد و هزینه ایجاد کند. بنابراین مدیریت معقول،منطقی،عقلانی و برخورد همراه با سعه صدر و ارائه ی آموزش های لازم و پیشگیرانه می تواند تا حدودی از میزان احساس فرار از زندان بکاهد.

باید بپذیریم که زندان و زندانیان در جامعه ما افراد فراموش شده ای هستند که کمترین میزان دسترسی و برخورداری از آموزش های شهروندی و آموزش های روانشناختی و جامعه شناختی دارند. هرچند ممکن است ما در مواردی مدد کار اجتماعی داشته باشیم ولی کفاف کار را نمی کند. در حقیقت مهارت آموزی،پیش آموزی،شاداب سازی، ایجاد برنامه های مفرح در زندان،دسته بندی و تفکیک کردن زندانیان و در نظر گرفتن زندانی به مثابه یک قربانی و یک فرد آسیب پذیر که نیازمند کمک،مدد کاری و توانمند سازی است تا بتواند اصلاح شود،باید سرلوحه مدیریت زندان باشد. چون هدف اصلی از زندان، اصلاح و بازگشت فرد زندانی به جامعه است، نه حذف و ترد همیشگی فرد زندانی.

پیشنهاد این است که در شرایط بحران و در شرایطی مثل کرونا یا بحران های اجتماعی که در جامعه پیش می آیند،می طلبد که به صورت اورژانسی هم که شده سیاست هایی که به تعدادی از آنها اشاره شد، در زندان ها اجرایی شود.دادن مرخصی های جهت دار و هدفمند و جایگزین سازی مجازات ها، دسترسی زندانیان به مشاوره های روانی،اجتماعی، حقوقی و... بخشی از این راهکارهاست.یکی از کارهای دیگری که می تواند انجام بگیرد پوشش اجتماعی و بیمه ی اجتماعی است.

اگر فرد زندانی احساس کند که خود و خانواده اش تحت پوشش و حمایت اجتماعی هستند، از احساس فرار آن ها کاسته می شود. نهاد های جامعه ی مدنی و سمن ها می توانند در این حوزه به کمک سازمان زندان ها و دولت بیایند و تا حدود زیادی به مدیریت مسئله ی فرار از زندان و احساس نیاز به فرار از زندان کمک کنند و آن را مدیریت کنند.نکته اخر و قابل تاکید این است که زندان هم یک جامعه است و ویژگی های خاص خود را دارد و زندانی هم شهروندیست که نیازمند حمایت اجتماعی است.