به گزارش خبرگزاری کردپرس در این مقاله می خوانیم:

مقدمه:

بدون شک در دنیای پیشرفته امروزی یکی از علایم موفقیت افراد، پیشرفت تحصیلی می باشد که بدون آن توسعه و ترقی هیچ کشوری امکان پذیر نخواهد بود. ترقی هر کشوری رابطه مستقیم با پیشرفت علوم و دانش و تکنولوژی آن کشور دارد و پیشرفت علمی نیز حاصل نمی شود مگر اینکه افراد خلاق تربیت شده باشند، پیشرفت تحصیلی ضمن اینکه در توسعه و آبادانی کشور مؤثر است در سطوح عالی منجر به یافتن شغل و موقعیت مناسب و در نتیجه درآمد کافی می شود. دانش آموزان و دانشجویان که از موقعیتهای تحصیلی برخوردارند، خانواده و جامعه با دیده احترام به آنان می نگرند.

یکی از عوامل بسیار مهم در تکوین شخصیت نوجوان و جوان، مدرسه می باشد. مدرسه بعد از خانواده مهمترین نقش را در فرایند اجتماعی کردن دانش آموران به عهده دارد. مدرسه از طریق آموزش مهارت های علمی و فنی و فراهم آوردن زمینه همکاری گروهی و مسئولیت پذیری موجبات رشد همه جانبه و متعادل شخصیت آنان را فراهم می سازد.

امروزه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان به عنوان یک شاخص مهم برای ارزیابی نظام های آموزشی مورد توجه قرار گرفته و علاوه برآن، پیشرفت تحصیلی همواره برای معلمان، دانش آموزان، والدین، نظریه پردازان، و محققان تربیتی نیز حائز اهمیت بوده است. سال های متمادی است که محققان و پژوهشگران تعلیم و تربیت و روان شناسان اجتماعی، مطالعات فراوانی در مورد عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان انجام داده اند. پیشرفت موضوعی است که به خصوص در حال حاضر نیز مورد توجه تمامی کشورهای جهان بوده است، و هر ساله مقدار زیادی از بودجه جوامع صرف تحصیل کودکان و نوجوانان می شود و پژوهش های زیادی به بررسی عوامل مختلفی که می تواند بر پیشرفت تحصیلی تأثیر داشته باشد، عواملی مانند: خانواده، محیط زندگی، مدرسه و برنامه های آموزشی اختصاص یافته است.

پیشرفت تحصیلی دانش آموزان یکی از شاخص های مهم در ارزشیابی آموزش و پرورش است و تمام کوشش ها در این نظام در واقع تلاش برای جامعه عمل پوشاندن تلقی می شود. به طور اعم کل جامعه و به طور اخص نظام آموزش و پرورش نسبت به سرنوشت کودکان، رشد و تکامل موفقیت آمیز آنان جایگاه آنها در جامعه علاقه مند و نگران است و انتظار دارد دانش اموزان در جوانب گوناگون، اعم از ابعاد شناختی و کسب مهارت و تواناییها و نیز در ابعاد عاطفی و شخصیتی، آنچنان که باید پیشرفت و تعالی یابند

آموزش و پرورش از مهمترین نهادهای اجتماعی تمام جوامع است. در واقع،کیفیت فعالیت سایر نهادهای اجتماعی تا اندازه زیادی به چگونگی عملکرد آموزش و پرورش بستگی دارد. کیفیت در حال حاضر یکی از محورهای اصلی همه مباحث آموزشی است و ارتقای آن مهمترین وظیفه وزارت آموزش و پرورش است.

 منظور از آموزش و پرورش، همان آموزش و پرورش رسمی ای است که از دوره ابتدایی شروع و با اتمام دوره متوسطه به پایان می رسد و نهاد وزارت آموزش و پرورش کشور وظیفه اجرای آن را برعهده دارد.

عوامل مؤثر در کیفیت‌بخشی به آموزش

عامل اصلی در کیفیت بخشی آموزش، توجه به معلمان دارای صلاحیت حرفه‌ای است و معلمان در این مسیر کنجکاوی، صلاحیت حرفه‌ای، تعهد و مسئولیت‌پذیری، خلاقیت و دلسوزی را برای نیل به کیفیت‌بخشی به کار می‌بندند. در این میان توجه به جایگاه معلم و ارزش‌گذاری اجتماعی نیز بسیار مهم است تا معلمان با اشتیاق در مسیر کیفیت بخشی علوم پایه گام بردارند. همچنین توجه به انگیزه‌های درونی و بیرونی در عملکرد معلم در کنار سایر عوامل تاثیرگذار، بر کیفیت آموزش اثر خواهد داشت.

برای موفقیت در آموزش داشتن علاقه به علوم پایه و موضوع تعلیم‌وتربیت، حس مسئولیت‌پذیری در معلم را تقویت و او را در فرایند آموزش یاری می‌کند.

پس از شروع به خدمت معلمان، توانمندسازی معلمان به منظور ارتقای دانش و مهارت آنان در آموزش، موضوع مهمی است که بایستی در مسیر کیفیت‌بخشی آموزش به آن توجه و آن را در مسیر دانش موضوعی، دانش تربیتی و دانش تربیتی ـ موضوعی سازماندهی کرد و از آموزش‌های رسمی و غیررسمی در این راستا بهره جست.  بایستی برنامه‌ریزی مناسبی برای مسیر حرکت در آینده طراحی شود که این برنامه با یکپارچگی در تصمیم‌گیری، از ثبات و پایداری مناسب با هدف‌های طراحی شده در مسیر سند تحول بنیادین نیز همراه باشد تا بتواند نقشه راه مناسبی را برای افراد و سازمان‌های مرتبط در ارتقای کیفی آموزش علوم پایه فراهم کند.

هوش و تاثیر آن بر پیشرفت تحصیلی:

یکی از ویژگی های ورودی کلی دانش آموز که برای همه دروس آموزشگاهی مدنظر قرار گرفته است، هوش کلی است. محققان با توجه به فرهنگ ها و میزان پیشرفت جوامع مختلف ملاک های مختلفی درباره موفقیت مطرح می کنند و مهارت های متفاوتی را معرف هوش می دانند.

عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی :

عوامل مؤثر را در سه سطح فردی، خانوادگی، آموزشی می توان بررسی کرد.

 الف: عوامل فردی

1-     هوشی و توانایی ذهنی : روان شناسان «هوش را توانایی اتخاذ رفتارهای سازگارانه یا خلاق تعریف می کنند.» هوش معمولاً زیر بنای توانایی یا ظرفیت یادگیری به حساب می آید.

 2-  انگیزه : انگیزه یعنی ، سبب علت و آن چه کسی را به کار وادار می کند. انگیزه یک عامل درونی است و به طور کلی موجود زنده را به حرکت در می آورد.

 ب ) عوامل خانوادگی

 یکی از مهمترین نهادهای مؤثر در تربیت و رفتار آدمی را سازمان خانواده می دانند. زیرا خانواده اولین و با دوام ترین عامل در تکوین شخصیت کودکان و نوجوانان و زمینه ساز رشد جسمانی، اخلاقی عاطفی و عقلانی آنان است. والدین در شکل گیری نگرش فرزندانشان نسبت به تحصیل نقش دارند. نگرش مثبت به مدرسه و معلمان و تحصیل از متغیرهای اثر گذار سطح تحصیلات و میزان در آمد خانواده می باشد. مهمترین نقش والدین در زمینه ی پیشرفت تحصیلی ایجاد محیط آرام و مساعد برای مطالعه و انجام تکالیف است. 

عوامل آموزشی :

امکانات و فضای مناسب آموزشی :

استاندارد بودن اندازه ی کلاس ها و تراکم دانش آموزان ؛ به طور کلی مطالعات نشان می دهند که در کلاس های کم تراکم موفقیت دانش بیشتر نیست، مگر آن که تراکم کلاس کمتر از 15 نفر باشد که در این صورت امکان آموزش انفرادی فراهم می شود. نورکافی ، سرما و گرمای لازم به موقع لزوم امکانات کارگاهی و آزمایشگاهی دسترسی به سایت های اینترنتی و غیره را می توان جزو امکانات و فضای مناسب آموزشی تلقی نمود که در یادگیری دانش آموزان تأثیر دارند. 

برنامه ریزی های آموزشی :

برنامه های آموزشی مدارس باید مناسب باشد.  برنامه ی درسی هفتگی، برنامه ساعات معلمان و برنامه امتحانات باید بتواند مطلوب دانش آموزان و اولیاء و مربیان قرار بگیرد و از معلمان و دبیران در جای خود استفاده شود. در برخی مدارس به دلیل کمبود متخصص از غیر متخصص تدریس رشته های غیر مرتبط استفاده می شود. و یا برای رفع گیرِ برنامه و یا تکمیل ساعات یک دبیر از دروس غیر تخصصی استفاده می شود. این امر مسلماً مانع رشد و پویایی دانش آموزان می گردد. دو مقوله باید مورد توجه قرار گیرد. یکی تکنولوژی برنامه ریزی درسی و دیگری عوامل تعیین کننده برنامه درسی  برنامه های درسی باید با دقت جرح و تعدیل شوند. 

شیوه های تدریس معلمان :

در بسیاری از مدارس هنوز معلمان از روش های سنتی مبتنی بر سخنرانی استفاده می کنند و دانش آموزان این گونه مدارس محکوم به نشستن و شنیدن هستند. بدون این که در فرایند یادگیری نقش داشته باشند و معلم متکلم وحده و فعال ترین عنصر یادگیری است و طبیعی است در چنین موردی حجم یادگیری بسیار اندک خواهد بود. پژوهش های زیادی در ارتباط با روش های تدریس و آنچه معلمان باید برای به دست آوردن پیشرفت بیشتر در امر فرایند یادگیری و یاددهی انجام دهند صورت گرفته است.

تجربه معلمان :

 معلمان با سابقه گرایش بیشتری به سمت پرورش مهارت های آموزش و کلاس داری از خود نشان می دهند. آنها میزان وقتی را که برای امور اداری کلاس صرف می شود کاهش می دهند. 

آماده کردن درس و نمره دادن :

 معلمینی که برای آماده ساختن درس و همچنین نمره دادن تکالیف درسی و کار کلاس دانش آموزان وقت گذاری می کنند نسبت به معلمین که این کار را انجام نمی دهند، دانش آموزان آنها نتایج بهتری کسب می نمایند.  

مهارت ها :

 معلمانی که در نظر دانش آموزان سخت گیرتر و متوقع تر هستند، معلمینی که توانایی برقراری سریع نظم را در کلاس دارا هستند، معلمینی که به روش نظام مند از کار خود ارزیابی می کنند و بر آنچه که یک دانش آموز یاد گرفته یا یاد نگرفته در برابر همه آنچه باید یاد می گرفت به درستی واقفند و به دانش آموزانی که مطالب را در بار نخست یاد نگرفته اند، فرصت فراگیری مجدد را می دهند و معلمینی که به دانش آموزان کمک می کنند تا میزان اهمیت مطالب را پی ببرند و بتوانند بین مطالب اصلی و فرعی تمیز دهند در معلمی موفق تر از معلمین دیگرند و دانش آموزان آنها از پیشرفت تحصیلی بالاتری برخوردارند.

معلم، روش تدریس و تربیت معلم

پژوهش های زیادی در ارتباط با روش های تدریس و آنچه معلمان باید برای به دست آوردن پیشرفت بیشتر در امر فرایند یادگیری یاددهی انجام دهند، صورت گرفته است

مهارت ها

معلمین که در نظر دانش آموزان سخت گیرتر و متوقع تر هستند معلمینی که توانایی برقراری سریع نظم را در کلاس درس دارا هستند معلمینی که به روش نظام مند از کار خود ارزیابی می کنند و بر آنچه که یک دانش آموز یاد گرفته یا یادنگرفته در برابر همه آنچه باید یاد می گرفت به درستی واقفند و به دانش آموزانی که مطالب را در بار نخست یاد نگرفته اند، فرصت فراگیری مجدد را می دهند و معلمینی که به دانش آموزان کمک می کنند تا میزان اهمیت مطالب را پی ببرند و بتوانند بین مطالب اصلی و فرعی تمیز دهند، در معلمی موفق تر از معلمین دیگرند و دانش آموزان آنها از پیشرفت تحصیلی بالاتری برخوردارند.

خانواده و بستگان فرد​

بی شک نقش خانواده نه تنها در شکل گیری شخصیت فرد بلکه در موفقیت تحصیلی او نیز تاثیرگذار خواهد بود . طبق تحقیقات انجام شده پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند دانش آموزانی که در برابر خانواده خود بسیار مسئول بوده به موفقیت های چشمگیر تری دست پیدا خواهند کرد .

در واقع می توان گفت خانوده از جهت های مختلفی در موفقت تحصیلی افراد نقش داشته که از جمله آن می توان به ثبات خانواده ، دیدگاه خانواده سبت به تحصیل فرزند، ارتباطات قوی میان والیدن و فرزندن اشاره کرد

اعتماد به نفس فرد

طبق تحقیقات انجام شده ممکن است علت افت تحصیلی و نمرات پایین برخی از دانش آموزان تنها کمبود اعتماد به نفس در آن ها باشد.

میزان خواب

خواب کافی و همچنین استراحت می تواند دلیلی بر موفقیت باشد . برخی از دانش آموزان موفقیت تحصیلی را در شب زنده داری و کتاب خواندن می دانند که این طور نیست .طبق تحقیقات انجام شده چه بسا بسیاری از افراد بوده اند که خواب کافی داشته و به موفقیت رسیده اند؛ در مقابل افراد دیگری نیز بسیار درس خوانده اما خواب کافی نداشته و شکست خورده است . حتی می توان گفت ممکن است عادات بد حین خواب نیز در نمرات و موفقیت تحصیلی دانش آموزان تاثیرگذار خواهد بود .

میزان زمان حضور در کلاس درس

نکته مهم که اغلب دانش آموزان به آن بی توجهی کرده ، میزان ساعت حضور در کلاس ها می باشد ؛ چرا که ساعت مناسب نقش مهمی در موفقیت تحصیلی خواهد داشت . نه تنها ساعات بالای کلاس ها ، شب زنده داری ، و...در افت تحصیلی دانش آموزان نقش دارد .خواب دیر هنگام و یا کلاس های طولانی نه تنها سبب تحلیل انرژی فرد شده بلکه خواب را بی کیفیت کرده و همچنین دچار افت تحصیلی خواهند شد که اثرات آن در نمرات آخر هر ترم مشخص خواهد شد .

جمع بندی:

بهره گیری از راه های زیر می تواند در ایجاد انگیزه در دانش آموزان و همچنین رعایت آن ها می تواند در موفقیت تحصیلی دانش آموزان تاثیر و  نقش بسزایی داشته باشد. زیرا توفیق و موفقیت دانش آموزان هر جامعه ارتباطی مستقیم و نزدیک با پیشرفت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی آن جامعه خواهد داشت و می تواند جامعه ای لبریز از نشاط اجتماعی و فردی مشاهد نمود.

*دبیر مدارس غیرانتفاعی ایلام