به مناسبت نزدیک شدن به ایام اربعین خبرگزاری کردپرس گفت و گویی اختصاصی با «محمد صادق معتمدیان» استاندار آذربایجان غربی، در خصوص اقدامات انجام گرفته در این حوزه، عبور زوار از مرز تمرچین پیرانشهر برای دومین سال متوالی و دستاوردهای این مناسبت خاص برای آذربایجان غربی  ترتیب داده و در کنار آن از پیشران های توسعه استان سوال کرده و برنامه های استاندار در سطح کلان در حوزه مرز و توسعه تجاری مرزها و معیشت مرزنشینان را مورد پرسش قرار داده که در ادامه می خوانید؛

در ایام اخیر شاهد تحولات مهم در منطقه تمرچین و خصوصا در حوزه راه سازی هستیم. لطفا بفرمایید اعتبارات این اقدامات چه میزان از محل اعتبارات ستاد اربعین تامین شده است؟

استان آذربایجان غربی یکی از استان‌هایی است که مرز طولانی با ٣ کشور  دارد و دارای ۵ پایانه رسمی و بین‌المللی است. یکی از سیاست‌های دولت سیزدهم هم توسعه راه‌های اقتصادی و منتهی به مرزها بوده که مسیر مرند به بازرگان، مسیر خوی به قطور و رازی، مسیر ارومیه به سرو، مسیر حیدرآباد، نقده پیرانشهر به تمرچین ٥ مسیر اصلی این برنامه هستند و در چند ماه گذشته در قالب پروژه های راه استان، ساماندهی مسیر ارومیه به سرو که مرز مشترک با ترکیه است و از سال‌های قبل آغاز شده بود، به صورت ٤ بانده به بهره‌برداری رسید.

ساماندهی مسیر مرز ٢٤ ساعته تمرچین هم یکی دیگر اقداماتی بوده که در راستای سیاست‌های توسعه مرزی جمهوری اسلامی در برنامه کاری قرار دارد و اعتبار آن از محل اعتبارات عمرانی، ملی و مصوبات سفر ریاست جمهوری تامین خواهد شد. از سویی دیگر این پروژه مصادف شده با ایام اربعین و جز زیر ساخت های ملی حمل و نقل کشور هم به حساب می‌آید و در همین راستا تکمیل و تقویت آن در برنامه کاری دولت سیزدهم  قرار دارد و با بهره‌برداری از این پروژه مردم منطقه از آن بهره‌مند خواهند شد.   خوشبختانه در سال های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ و سه ماهه اول سال ۱۴۰۲ در مرز تمرچین به عنوان  یکی از مرزهای فعال تجاری، رتبه اول صادرات را در بین استان های غرب کشور که هم مرز با اقلیم کردستان عراق هستند، کسب کرد و سیاست‌های توسعه ترانزیتی دولت سیزدهم را نیز به شکل قابل توجهی در این مرز شاهد بودیم.

در استان آذربایجان غربی نیز در راستای همان سیاست‌های مطرح شده برای توسعه مرزی روند صادرات و واردات، مشکلات و موانع حمل و نقل شناسایی و احصا شده تا بتوانیم در این زمینه روانسازی انجام دهیم. همچنین هماهنگی دستگاه‌های مربوطه در مرزها، تقویت زیرساخت‌های مرزی از لحاظ لجستیک، حذف فرایند ترانشیپ در مرزها در جهت حمل سریع کالاها و به حداقل رساندن میزان توقف در مرزها انجام شده است.

به طور کلی تردد زائران اربعین از مرز تمرچین چه دستاوردهای عمرانی و فرهنگی در پی داشته است؟

۵ استان ایران؛ شامل آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان با کشور عراق دارای مرز مشترک هستند و تردد زوار اربعین در کشور در سال های قبل عمدتاً در مناطق غرب و جنوب غرب کشور بود اما سیاست دولت سیزدهم این بوده که از ظرفیت سایر استان‌های مرزی غرب کشور نیز استفاده کنیم و در همین راستا  در قالب اربعین به عنوان یک حرکت بزرگ مردمی بتوانیم نقش حاکمیتی خود را به عنوان تسهیلگری برای تردد مردم به سرانجام برسانیم و مردم بتوانند با صرف هزینه‌های کمتر یک سفر ارزان قیمت را در ایام اربعین داشته باشند. لذا نزدیکی استان‌ها به مرز عراق یکی از این پارامترها بود که مهران نزدیک‌ترین مرز به کربلا و نجف، مرز خسروی نزدیک‌ترین مرز به کاظمین و تمرچین در استان آذربایجان غربی نیز نزدیک‌ترین مرز به سامرا محسوب می‌شود؛ بر همین اساس سال گذشته بنابر مصوباتی که در ستاد مرکزی اربعین مصوب و هماهنگی‌هایی که با اقلیم کردستان عراق و دولت مرکزی انجام شد شاهد بازگشایی مرزها بودیم و هموطنان و هم استانی‌ها در آذربایجان غربی توانستند از طریق مرز تمرچین به عتبات عالیات مشرف شوند. این رویداد می‌تواند باعث همبستگی و اتحاد در بین ادیان شود به نحوی که سال گذشته توسط برادران اهل سنت و به صورت خودجوش در مرزها و با هزینه‌های شخصی مواکب ایجاد شده بود، حتی مواکبی توسط اقلیت‌های دینی در این مسیر از سوی برادران آشوری، ارمنی و کلدانی برای ارائه خدمات به زائران ایجاد راه اندازی شده بود که همه این‌ها نشان می‌دهد که اشتراکات ادیان مذاهب و اقوام زیاد است و ما باید در جهت ایجاد وحدت  و همدلی بین اقوام و ادیان تلاش کنیم که نیاز امروز منطقه و جهان اسلام است.

 آذربایجان غربی هم به دلیل تنوع قومی و مذهبی یکی از نمادهای جمهوری اسلامی برای همزیستی مسالمت آمیز اقوام و ادیان به شمار می رود. امسال نیز با شروع مراسم اربعین دوباره شاهد خلق چنین صحنه‌هایی هستیم. در اقلیم کردستان عراق نیز تامین امنیت زوار، حمل و نقل، اسکان، خدمات بهداشتی و درمانی که بر مبنای اعتقادات و اشتراکاتی که بین مذاهب و ادیان وجود دارد شکل گرفته است، چرا که امام حسین به جهانیان تعلق دارد و متعلق به همه ادیان و آزادمردان است به ویژه در بین مسلمانان از جایگاه و احترام خاصی برخوردار است.

 در چند روز گذشته در سفری که به همراه رئیس ستاد مرکزی اربعین کشور به اربیل در اقلیم کردستان عراق داشتیم از مسیرها بازدید کردیم از تمرچین تا خلیفان و کانی ماران و اربیل مواکبی چند ایجاد شده،  پایگاه‌های بهداشتی و درمان و امداد و نجات با امکانات بسیار مطلوب شکل گرفته است و آمادگی خود را برای پذیرایی از زائران اعلام کرده‌اند، که نمونه‌ای از وحدت و انسجام و همدلی بین مذاهب مختلف و ادیان به شمار می‌رود. همچنین امسال تردد زائران اربعین کشورهای خارجی به عتبات عالیات نیز از مرز تمرچین فراهم شده و بنابر مصوباتی هم که در ستاد مرکزی اربعین مصوب شده است حضور زائران از کشورهای منطقه‌ که قبلاً از مرز چذابه به عتبات مشرف می‌شدند در آذربایجان غربی مسیر شده و آنها می‌توانند از طریق مرز تمرچین عازم شوند. در پی این رویداد ما شاهد پیوند فرهنگی در بین ملل مختلف منطقه خواهیم بود که از طریق حماسه بزرگ اربعین در حال شکل گیری است و در کنار آن توسعه منطقه و شتابگیری توسعه زیرساختی منطقه نیز فراهم شده همچنین انجام سایر اقدامات عمرانی را در عراق هم شاهد بودیم به ویژه در خصوص توسعه راه‌ها این مجموعه اقدامات محسوس است. در عراق در مسیر اربیل به کرکوک و کرکوک به الحسینیه اقدامات عمرانی در حال انجام است و می‌توان گفت به مناسبت مراسم اربعین علاوه بر دستاوردهای فرهنگی، دستاوردهای عمرانی نیز در حال شکل‌گیری است.

هم اکنون در اقلیم کردستان عراق ۵۵ گیت و در استان آذربایجان غربی ۳۸ گیت برای تردد زوار اربعین راه اندازی شده به این معنی که مردم توقفی در مرزها نخواهند داشت و مشکلی در زمینه حمل و نقل نیز شکل نمی گیرد. ۱۵۰۰ دستگاه ون و میدل باس برای انتقال زائرین از مرز حاج عمران به عتبات عالیات برقرار شده، همچنین در نمایشگاه بین‌المللی اربیل به ظرفیت ۱۰ هزار نفر مکانی برای اسکان زائرین تعبیه شده است.

یکی از مسائل مهم در حوزه کاری حضرتعالی مسئله مرز و مشکلات آن است  چه برنامه هایی برای ساماندهی مشکلات مرز و توجه به معاش مرزنشینان اجرا شده یا در دست اجراست؟

در نگاه حاکمیت مرزها به عنوان یک فرصت تلقی می‌شود. در دولت سیزدهم نیز این نگاه تقویت پیدا کرده و ما شاهد هستیم که در استان آذربایجان غربی در دو سال اخیر اتفاقات بزرگی رخ داده و مرز تمرچین که در خصوص آن صحبت کردیم همچنین در شهرستان سردشت نیز مرز کیله به عنوان مرز تجاری و مسافری فعال شده و با توافق انجام گرفته بین طرفین اکنون شاهد تردد مردم در این مرز هستیم. همچنین در این مرز که یک مرز تجاری هم محسوب می‌شود روزانه با تردد کامیون‌ها تبادلات تجاری کالا نیز انجام می‌گیرد. همچنین توافقاتی با اقلیم کردستان عراق انجام گرفته  و توافق برای بازگشایی مرزهای جدید با هدف توسعه مناسبات تجاری در حال انجام است.  مرز کیله شین در اشنویه و «قاسم رش» در میرآباد بعد از رفع مشکلات موجود و آماده سازی زیر ساخت ها بازگشایی می شوند. در قاسم رش میرآباد توافقات اولیه انجام گرفته و در حال پیگیری هستیم تا بتوانیم با طی مراحل قانونی توافق طرفین از ظرفیت مرزها استفاده کنیم.

همچنین در دولت سیزدهم مدل‌ها و الگوهایی در خصوص مدیریت مرزها پایه ریزی شده که بر اساس آنها با دستور رئیس جمهور و پیگیری وزیر کشور مقرر شده که دیگر شاهد اتفاقات سالیان گذشته نباشیم و بحث کولبری و خطراتی که این افراد را تهدید می‌کند و منافعی که سودجویان از طریق کولبران حاصل می کردند، جلوگیری کرده و بتوانیم ساز و کاری قانونی را راه‌اندازی نماییم تا مرزنشینان از طریق تجارت خرده مرزی به تبادل کالاهای خاصی که مورد توافق دو طرف و تایید وزارت صنعت معدن تجارت است، تحت نظارت اقدام کنند و از این ساز و کار جدید منتفع شوند.

دولت در نظر دارد که مرز نشینان  در مرزها حضور داشته باشند و علاوه بر تثبیت جمعیت روستایی و مرزنشین که از جمله اولویت‌های دولت سیزدهم است امنیت و توسعه پایدار نیز در منطقه ایجاد شود و قطعاً تکمیل زیرساخت‌ روستاهای مرزی نیز در دستور کار است و آنها را دنبال خواهیم کرد.در شهرستان‌های شمالی استان نیز همچون در شهرستان چالدران توافقات اولیه در ایران و ترکیه انجام گرفته و مقرر شده تا با استفاده از مصوبات شکل گرفته کسانی که در مرزها مستقر هستند در قالب بازارچه‌های محلی از این مصوبات منتفع شوند.

البته استفاده از تجربیات گذشته و نواقصی که در گذشته در اجرای بازگشایی معابر در مناطق مرزی داشتیم باید مورد بررسی و بازبینی قرار بگیرد تا تصمیماتی که گرفته می‌شود با کمترین چالش همراه باشد. در این وضعیت کولبرانی که دارای کارت پیله وری و کولبری هستند و سازماندهی شده‌اند، می توانند به فعالیت اقتصادی و تجاری را در مرزها بپردازند اما عده‌ای در خارج از این چهارچوب بوده و از قانون تبعیت نمی‌کنند و در تلاشیم تا به این بخش اجازه فعالیت غیرقانونی داده نشود و باید شرایطی فراهم شود تا مردم در چهارچوب قانون به تجارت خرده به مرزی بپردازند و بتوانند از ظرفیت‌های مرزی بهره‌مند شوند.

چه برنامه هایی در حوزه مدیریت جنابعالی برای توسعه تجارت با عراق طراحی شده است؟

تلاش حاکمیت بر این است که با روانسازی در مرزها به کاهش توقف در مرزها اقدام کنیم و شعار دولت سیزدهم نیز این بوده که مرزها محل عبور هستند و نه محل توقف. لذا روانسازی‌ها در شورای ساماندهی مبادلات تجاری لحاظ شده و این مبحث جز سیاست‌های مستمر در خصوص پایانه های مرزی خواهد بود و در کنار آن در تلاش هستیم تا برای تجار و بازرگانان تسهیلگری کنیم تا بتوانند در دو طرف مرز با یکدیگر تعامل داشته باشند و دولت نیز در تلاش است تا از طریق برگزاری نشست‌های هیئت‌های مختلف در بین استانداران منطقه با حضور تجار بازرگانان و به ویژه اتاق بازرگانی در این زمینه یاری رسان باشد و در همین خصوص در تلاشیم تا اتاق مشترکی بین اقلیم کردستان عراق و ارومیه راه اندازی کنیم تا  ضمن برقرار ارتباطات تنگاتنگ، به شناسایی ظرفیت‌های تجاری هر دو طرف تبادل کالا بین تجار و زمینه‌های سرمایه‌گذاری برسیم و اقدامات اجرایی این بخش را به اتاق بازرگانی موکول کردیم.

همچنین فعال کردن بخش‌های مختلفی نیز در حوزه گردشگری و به ویژه گردشگری سلامت در حال انجام است و هیئت‌هایی در چند ماه گذشته در این خصوص به تبادل نظر پرداختند. امسال نشست استانداران اقلیم کردستان با استانداران غرب کشور به میزبانی ارومیه را هم داشتیم که خروجی آن تشکیل دبیرخانه دائمی این نشست‌ها بود تا این اجلاس و مصوبات آن به صورت مستمر دنبال شود و از ظرفیت استان‌های مرزی در جهت تقویت دیپلماسی منطقه‌ای که از جمله تاکیدات ریاست محترم جمهوری بوده، بهره‌مند شویم.

 در رابطه با ترکیه نیز همین روند را در دستور کار داریم و اوایل مهر ماه نشستی با حضور استانداران مرزی ترکیه و آذربایجان غربی جهت همکاری و هم افزایی در منطقه و تسهیلگری در خصوص مبادلات تجاری انجام می شود چرا که ترکیه سومین کشور از کشورهای دارای بیشترین تراز تجاری با ایران است  باید تلاش کنیم از همه ظرفیت‌هایی که در منطقه وجود دارد استفاده کنیم و همکاری‌های دوجانبه و چند جانبه را در بخش‌های مختلف عمرانی، صادراتی، خدماتی، فرهنگی، اجتماعی به خصوص ورزشی به میزانی که ما بتوانیم زمینه همکاری استان‌های مرزی را در بین دو طرف مرز برقرار کنیم، تقویت نماییم و قطع به یقین مجموع این عوامل باعث توسعه و امنیت پایدار در منطقه خواهیم بود.

لطفا بفرمایید حجم مبادلات و مراودات تجاری با عراق قبل از مسئولیت شما و در مدت بعد از آن چه تغییراتی کرده است؟

آمار دقیق این بخش را باید از گمرک دریافت کنید اما با توجه به اقداماتی که صورت گرفته، در حال حاضر فقط از مرز تمرچین که مرز آذربایجان غربی با اقلیم کردستان عراق است، صادرات سالانه ما به بیش از یک میلیارد دلار رسیده که از صادرات ایران به ۲۷ کشور اروپایی بیشتر است.

بنابراین یکی از سیاست‌های اصلی اقتصاد مقاومتی توسعه صادرات است و اغلب محصولاتی است که توسط تولید کنندگان داخلی تولید و از طریق مرزها ارسال می‌شود از این رویه پیروی می کند و این آمار به غیر از ترانزیت‌های مختلفی که از طریق داخلی و خارجی به شکل قابل توجهی از طریق روانسازی‌هایی که در مرزها انجام شده و تسهیلاتی که اعطا شده، انجام گرفته است.

آذربایجان غربی دارای ظرفیت های بالقوه بسیار برای توسعه است در این حوزه در سطح کلان چه برنامه ریزی هایی انجام شده است؟

برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته در هر منطقه بر اساس ظرفیت‌های آن منطقه انجام خواهد گرفت. قرار گرفتن در کریدورهای مهم، داشتن مرز مشترک با چند کشور باعث شده که استان آذربایجان غربی دارای یک سابقه تاریخی در حوزه تجارت به شمار برود. قرار گیری در مسیر جاده ابریشم و تقاطع کریدورهای شرق به غرب و شمال غرب به جنوب غرب نیز سبب شده اولویت‌های توسعه بر همین مبنا برنامه‌ریزی شوند. بحث توسعه جاده ای و حمل و نقل ریلی نیز در حال انجام است و در قالب برنامه‌های توسعه در استان دنبال می‌شود. بخش دیگر نیز مربوط به معادن است که یکی از پیشران‌های توسعه به شمار می‌رود و استان آذربایجان غربی به دلیل وجود معادن بیشمار و وجود ۵۱ نوع ماده معدنی انواع فلزات و غیر فلزات، حائز اهمیت بوده و گام‌های اولیه در توسعه این بخش انجام مطالعات اکتشافی، استخراج و فرآوری محصولات معدنی است. سال گذشته اقدامات خوبی انجام شده و بزرگترین پروژه مطالعات ژئوفیزیک جنوب استان آذربایجان غربی با کمک سازمان زمین شناسی طرح‌های خوبی در حوزه معدنی استان کلید خورد .

در بحث استقرار و صدور پروانه‌ها و همچنین تعیین تکلیف واحدهای راکد معدنی در شورای معادن استان بررسی ها انجام شده و معدن‌دارانی که صلاحیت و اهلیت کار نداشتن سلب صلاحیت شدند و فراخوان داده شده تا معادن به اشخاص دارایی صلاحیت واگذار شود. حوزه دوم فرآوری محصولات معدنی و ایجاد صنایع فرآوری این محصولات است ضمن اشتغال زایی اثر مستقیم در رشد اقتصادی استان خواهد داشت و به تبع در بخش ارزش افزوده و افزایش درآمد سرانه استان اثرگذار خواهد بود. این برنامه ها قرار است در شهرها و مناطق مختلف استان شوند و تلاش ما این است که زمینه سرمایه‌گذاری در بخش های دولتی و خصوصی و به ویژه بخش خصوصی را در حوزه استقرار، بهره‌برداری و فرآوری محصولات معدنی بر مبنای مزیت‌هایی که در سطح استان تعریف شده‌اند، را فراهم کنیم.

بخش کشاورزی نیز به دلیل وجود اراضی مرغوب، آب و خاک مناسب، بیشترین نیروی انسانی در حوزه کشاورزی و همچنین زیر بخش‌های این حوزه همانند شیلات زنبورداری، باغات و زراعت یکی دیگر از اولویت‌های توسعه استان محسوب می‌شود. برنامه‌ریزی در این حوزه انجام شده و با توجه به محدودیت‌های آبی که در حوزه آبریز دریاچه ارومیه وجود دارد باید بتوانیم کشت محصولات پر آب بر را که یکی از معضلات این منطقه محسوب می‌شود با تغییر الگوی کشت به سمت کشت محصولات کم آب بر هدایت کنیم و در راستای سیاست‌های دولت و تغییر الگوی کشت همچنین راه‌اندازی سیستم‌های نوین آبیاری توسعه تولید گلخانه‌ای نیز در استان در دستور کار قرار دارد. در واقع مهم‌ترین بخش اشتغال در استان آذربایجان غربی بخش کشاورزی است که حدود ۳۳ درصد اشتغال ما را به خود اختصاص داده اما ارزش افزوده آن متاسفانه کمتر از ۱۶ درصد است که این مسئله نشان می‌دهد استان ما با پدیده خام فروشی روبرو است. لذا باید ازخام فروشی جلوگیری کنیم.

در بحث صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات در سال گذشته آمار خوبی کسب کرده و توانستیم ۵۴ واحد تبدیلی را با حمایت‌های دولت در سطح استان ایجاد نماییم و اثرات آن را امروز مشاهده می‌کنیم. برای مثال محصول سیب که سالانه بیش از یک میلیون و سیصد هزار تن تولید می‌شود و و ۳۳ درصد از کل صادرات سیب کشور از محصولات تولیدی آذربایجان غربی است با معضل سیب زیر درختی و سیب کنار جاده‌ای روبرو هستیم لذا در بحث فرآوری و صادرات این میوه سال گذشته مدیریت های انجام شده و امسال در نظر داریم با همان رویه سال گذشته اقدام کنیم، تا منافعی که از تولید محصولات کشاورزی حاصل می‌شود به جیب خود باغداران برود و دست واسطه‌ها و دلالان کوتاه شود. هم اکنون ۴۰ هزار خانوار در این حوزه فعالیت می‌کنند. بنابراین در بحث فرآوری، تولید پوره، کمپوت، کنسانتره با بسته‌بندی و برندسازی مناسب در نظر داریم که به کشورهای مختلف دنیا امر صادرات را داشته باشیم و از خام فروشی خودداری کنیم.

برنامه های آینده حوزه مدیریتی شما در استان چیست؟

یکی از رویکردهای دولت سیزدهم  مبحث توازن بخشی بر مبنای تاکیدات رئیس جمهور محترم است. بنابراین دور اول سفرهای شهرستانی در کل استان و به اتفاق شورای برنامه‌ریزی  به شهرهای استان آذربایجان غربی انجام شده  و طبق مطالعات انجام گرفته شاخص‌ها و ظرفیت‌های هر شهرستان مطالعه و بررسی شده و در نهایت به سنجش این شاخص‌ها با میانگین استانی و کشوری اقدام شده است. متاسفانه در بسیاری از سرانه‌های توسعه، توازنی در سطح استان وجود ندارد برای مثال در یکی از شهرستان‌ها سرانه فضای آموزشی در شهرستانی یک متر است اما در شهرستان دیگر بالای ۶ متر بوده، برای اینکه بتوانیم این عدم توازن را در سطح توسعه به تراز میانگین برسانیم در مرحله اول تصمیم گرفته شده تا ترازهای توسعه شهرستان‌ها به میانگین استانی برسد تا توازن توسعه به صورت هماهنگ برقرار شود و بر روی شهرستان‌هایی که در بخش های مختلف دچار عقب ماندگی هستند تمرکز بیشتری انجام می‌گیرد و سعی خواهد شد که از طریق اعتبارات استانی، ملی و ظرفیت‌هایی که وجود دارد این عقب افتادگی‌ها برطرف شود.

این مدل در طول دو سال اخیر در استان برقرار شده است و ادامه دارد و تاکنون ۱۷۰۰ مصوبه در کل استان در جهت پیشرفت و آبادانی و توسعه مناطق مختلف در حوزه عمرانی و اقتصادی که بیشتر در حوزه عمرانی بوده، مصوب شده که شامل حوزه راه روستایی، احداث کلاس‌های درس، توسعه دیجیتال، مخابرات، ارتباطات، تلفن همراه، بهداشت و درمان و اورژانس بوده و در این راستا پروژه هایی هم به بهره‌برداری رسیده و بهبودهایی هم در این حوزه‌ها مشهود است.

همچنین امیدواریم سطح عدم برخورداری در استان با این رویه به کمترین حد برسد و با برنامه دقیق مشخص شده که در کدامین حوزه‌ها باید بیشتر فعالیت کنیم تا سطح برخورداری و میانگین توسعه استان به توازن مطلوبی برسد. مرحله بعدی ارتقا میانگین استانی به سطح میانگین کشوری است که نیاز است با توزیع عادلانه امکانات و اعتبارات و بودجه‌ها این مهم تحقق یابد تا بی‌عدالتی‌ها در زمینه توزیع اعتبارات و امکانات زیرساختی در سطح استان به برطرف شود.