به گزارش کردپرس، اقلیم کردستان عراق که زمانی نقشی تعیین کننده در تشکیل دولت عراق و ایجاد اجماع در عراق داشت، از زمان برگزاری رفراندوم استقلال در سال 2017 و پیامدهای پس از آن با مشکلات عدیده ای روبرو شده است. اقلیم کردستان عراق در حال حاضر توان رقابت سیاسی در شهر مهم کرکوک را از دست داده، قادر به صدور نفت نیست و برای پرداخت کارمندان دست به دامن بغداد شده است.

خبرگزاری کردپرس برای بررسی مشکلات کنونی اقلیم کردستان با دکتر ژگار حسن، استاد دانشگاه کینگ کالج کانادا و تحلیلگر ارشد مسائل کردها مصاحبه کرده است. دکتر ژگار حسن در پاسخ به سوالات کردپرس چالش های اصلی اقلیم کردستان عراق در شرایط فعلی را تشریح کرده است.

مقصران تنش در کرکوک

دکتر ژگار حسن با اشاره به تنش های اخیر در کرکوک و در پاسخ به سوالی درباره عوامل اصلی عامل ایجاد تنش در کرکوک به کردپرس گفت: «به نظر من، همه عوامل دخیل در کرکوک به نحوی در بوجود آمدن تنشها در این شهر سهم دارند. تقصیر دولت های متعدد در عراق در ایجاد تنش در این شهر به عدم اجرای ماده 140 قانون اساسی عراق توسط آنها باز می گردد. احزاب کرد مانند حزب دموکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی نیز در ایجاد بحرانی که بر وضعیت زندگی مردم این شهر تاثیر گذاشته سهیم هستند. این دو حزب همچنین از کرکوک برای اهداف سیاسی استفاده کرده اند که این مسئله خود باعث ایجاد اختلافات و خشونت هایی شده است که گاه و بیگاه شاهد آن در کرکوک هستیم. می توان اشاره کرد که افرادی همچون نوری مالکی، بارزانی ها و طالبانی ها نیز به ایجاد بی ثباتی و تنش در کرکوک کمک کرده اند. این افراد تصمیم هایی اتخاذ کرده اند  که تنها به نفع احزاب وابسته به خودشان و خانواده هایشان  بوده نه ساکنان کرکوک.

او درباره امکان اجرای ماده 140 قانون اساسی عراق در مورد مناطق مورد مناقشه از جمله کرکوک، گفت: «متاسفانه من فکر نمی کنم که ماده 140 قانون اساسی عراق به این زودی در مورد کرکوک اجرا شود. اجرای آن  به ایجاد بیشتر تنش در این شهر منجر خواهد شد.»

ضعف کنونی اقلیم کردستان و فشار بغداد

استاد دانشگاه کینگ کالج کانادا در پاسخ به سوالی درباره احکام دادگاه فدرال عراق در غیرقانونی اعلام کردن برخی قوانین، صدور نفت خام از سوی دولت اقلیم کردستان و نهادها در این منطقه و همچنین ادامه فشارهای دولت مرکزی بر اربیل افزود: «همان طور که می دانیم، اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق نتوانستند قانون نفت و گاز را در سال 2007 به تصویب برسانند. بنابراین، تصمیم گرفت که به صورت یکجانبه، با تصویب قانون نفت و گاز سیاست انرژی خود را پیش ببرد. دولت عراق اصرار داشت که قانون نفت و گاز اقلیم کردستان مغغایر قانون اساسی عراق است و وقتی دولت اقلیم کردستان نسبت به صادرات نفت خود از طریق بندر جیحان ترکیه اقدام کرد، بغداد علیه ترکیه در محاکم بین المللی تجارت اقامه دعوی کرد و مشروعیت قانون نفت و گاز اقلیم کردستان را به چالش کشید. دیوان بین المللی داوری در ماه مارس 2023 به نفع عراق رای داد. دادگاه عالی عراق در سال 2022 حکم داد که قانون نفت و گاز مصوب سال 2007 اقلیم کردستان مغایر قانون اساسی بوده و اقلیم کردستان نمی تواند به صورت یکجانبه اقدام به صادرات  نفت کند. این احکام  ضربه های محکمی به سیاست های نفتی  اقلیم کردستان و اقتصاد آن وارد کرده است.»

دکتر ژگار حسن درباره علت اصلی اختلافات میان اقلیم کردستان و دولت فدرال عراق گفت: «وقتی اختلافی میان دولت مرکزی و دولت منطقه ای پیش می آید واقعیت سیستم سیاسی فدرال این گونه خود را نشان می دهد. داور نهایی دادگاه فدرال است. از منظر کردها، دادگاه عالی فدرال عراق مستقل و یا بی طرف نیست. از نظر اقلیم کردستان عراق، عوامل خارجی بر تصمیم دادگاه فدرال عراق تاثیرگذار است. از نظر دولت فدرال عراق، احکام دادگاه فدرال این کشور اثبات می کند که اقلیم کردستان عراق قانون اساسی عراق را نقض کرده و اربیل باید در سیاست های مروبط به حوزه انرژی باید با دولت مرکزی عراق هماهنگ عمل کند. اما حقیقت جایی میان نظر این دو قرار گرفته و هم بغداد و هم اربیل باید نقاط مشترک برای رفع اختلاف پیدا کنند.»

اختلافات پارتی و یکیتی و ترس از براکوژی دوم

تنش میان حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی جدی و واقعی بوده و همه عوامل در تعامل با این دو حزب و مردم عادی کردستان عراق باید نگران این مووع باشند. اما این که این تنشها ممکن است به جنگ داخلی منجر شود احتمال بوجود آمدن این اتفاق کم است. هر دو حزب درک می کنند که اگر وارد خشونت علیه یکدیگر شونداین مسئله پیامدهای سیاسی و اقتصادی به همراه خواهد داشت. علاوه بر این، رهبران هر دو حزب خشونت علیه یکدیگر را نفی کرده و اگر آنها سوگند خود را بشکنند کردها واکنش جدی به آنها نشان خواهند داد. اگر این تنشها به جنگ داخلی تبدیل شود ضضربه ای سهمگین به توسعه ایجاد شده در اقلیم کردستان وارد خواهد کرد. اظهارات اخیر دو حزب مبنی بر برگزاری انتخابات پارلمانی در اقلیم کردستان امیدبخش است.

سازماندهی و یکپارچگی نیروهای کرد در عراق

دکتر ژگار حسن درباره علت عدم اجرای طرح ساماندهی نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان به کردپرس گفت: «ناتوانی دو حزب اتحادیه میهنی و دموکرات کردستان عراق در سازماندهی نیروهای کرد و ایجاد اصلاحات در وزارت پیشمرگ نشاندهنده وجود مسائل و تنش های گسترده تر در میان آنهاست. این مسائل گسترده تر شامل وجود دو سیستم اداری مجزا در دو منطقه تحت کنترل این دو حزب، اختلافات داخلی در داخل هر دو حزب و وجود نهادهای ضعیف در اقلیم کردستان است. با توجه به وجود این مشکلات، اجرای برنامه اصلاحات در وزارت پیشمرگ دشوار است. با وجود این، ما باید خوشبین باشیم که اگرچه این طرح به کندی پیش می رود اما اجرای آن گریزناپذیر است. رهبران هر دو حزب و نیز فرماندهان نیروهای پیشمرگ به این نتیجه رسیده اند که تبدیل نیروهای پیشمرگ به یک نیروی زبده، حرفه ای، کارآمد و موثر نیازمند اجرای طرح ایجاد اصلاحات در وزارت پیشمرگ است. باید انتظار داشت که فشارهای آمریکا و کشورهای اروپایی ، حزب دموکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی را به اجرای اصلاحات ترغیب کند.»

چرایی عدم حضور اقلیم کردستان در طرح جاده توسعه عراق

استاد علوم سیاسی دانشگاه کینگ کالج کانادا در پاسخ به سوالی درباره عدم مشارکت دادن اقلیم کردستان عراق در طرح توسعه عراق موسوم به « جاده توسعه» گفت: «من هم مانند برخی تحلیلگران معتقدم که دور زدن اقلیم کردستان در طرح جاده توسعه عراق یک اقدام سیاسی است. بغداد عمدا اقلیم کردستان را از طرح توسعه زیرساخت های حمل و نقل که عراق را به ترکیه متصل می کند کنار زده است. اما این تحلیلگران تنها دیدگاه کردها را که معتقدند که این هم مثال دیگری از به حاشیه راندن کردها و اقلیم کردستان از سوی بغداد باشد، بیان کرده اند. شاید این گونه به نظر برسد اما دربرگیرنده نظر بغداد نیست؛ به این معنی که کردها می خواهند جدا از عراق عمل کرده و از بغداد مستقل شوند. از طرفی دیگر اگر این طرح به نفع اقلیم کردستان باشد کردها خواهان پیوستن به آن و شراکت در تصمیم گیری های بغداد و مدیریت آن می شوند. از این منظر، کردها می خواهند به عنوان یک منطقه مستقل عمل کنند و در عین حال از اتحاد با عراق بهره مند شوند. ما باید سوال کنیم که آیا این رویکرد منطقه کردستان عراق به این مسئله رویکرد درستی است.»

مطرح شدن مسئله آب، پ.ک.ک و نفت در دیدارهای مقامات عراق و ترکیه

تحلیلگر ارشد مسائل کردها درباره مراودات مقامات عراق و ترکیه و مطرح شدن مسائل مهم از جمله پ.ک.ک، اغلب بدون حضور مقامات کرد به کردپرس گفت: «تحولات مربوط به مسائلی آب، پ.ک.ک و نفت در دیدارهای مقامات ترکیه و عراق بخشی از نقشه بزرگتری است که در آن کردها و اقلیم کردستان در تعاملات میان ترکیه و عراق نادیده گرفته شده و به حاشیه رانده می شوند. هدف از این اقدامات انزوا و تضعیف اقلیم کردستان عراق است. اینها برای ارسال پیامی به این مضمون است که ترکیه و عراق به آن اندازه که اقلیم کردستان محتاج آنهاست به این منطقه محتاج نیستند. از آنجایی که ما شاهد فروکش کردن اهمیت قدرت اقلیم کردستان هستیم، چنین تحولاتی باید کردهای عراق و حکومت اقلیم کردستان را نگران کند. این تحولات نشان می دهد که اقلیم کردستان نتواسنته است از فرصتی که در جنگ با داعش به دست آورد، به عنوان اهرم استفاده کند. می توان گفت که اقلیم کردستان عراق فرصت طلایی برای ایجاد ارتباطات قوی سیاسی و اقتصادی با کشورهای همسایه خود را خراب کرد.»

محدود شدن تعاملات مقامات کرد با واشنگتن

دکتر ژگار حسن در پایان درباره علت محدود شدن تعاملات آمریکا با کردهای عراق و به نوعی سرد شدن روابط میان اربیل و واشنگتن گفت: «دولت آمریکا در حال حاضر با مشغله مسائل سیاست خارجی  از جمله جنگ در اکراین، چالش های مختلف با چین و جنگ در یمن سرگرم شده است. حقیقت این است که اقلیم کردستان عراق و رهبران آن در حال حاضر در اولیت های دولت آمریکا نیستند. ما دیدم وقتی اقلیم کردستان در جنگ با داعش بود ایالات متحده آمریکا از رهبران کرد حمایت کرده و آنها را مرتب به واشنگتن دعوت می کرد. اگر از یک منظر بدبینانه به قضیه نگاه کنیم، اقلیم کردستان و رهبران آن متحدانی نه چندان ضروری هستند که آمریکا هر وقت به آنها نیاز پیدا کند، آنها را فرا می خواند. اما از طرفی دیگر، باید تاکید کنیم که مقامات آمریکایی به تعامل با شرکای کرد عراقی خود؛ هم در اقلیم کردستان و هم در واشنگتن ادامه می دهند. نباید حضور دائمی نمایندگی دولت اقلیم کردستان در واشنگتن را دست کم و یا نادیده گرفت. چالش مقابل اقلیم کردستان و رهبران کرد عراق این است که آنها سیاست و اهداف تعریف شده و مشخصی ندارند و جبهه واحدی از خود نشان نمی دهند.