نقدی بر نگاه مصلحتی به رسم‌الخط کُردی

سرویس ایلام - عضو دبیرخانه زبان و ادبیات کردی ایلامی در یادداشتی به بررسی نگاه های متفاوت و مختلف به مقوله رسم الخط در زبان کردی و برخی مصلحت سنجی ها در خصوص واج‌های اختصاصی زبان کردی ایلامی پرداخت.

به گزارش خبرگزاری کردپرس، ناشر، شاعر و ادیب ایلامی در صفحه شخصی خود نوشت:

نوشتار، معمولاً از گفتار کهنه‌تر است؛ بدین معنا که زمانی نوشتار و گفتار منطبق برهم بوده‌اند؛ یعنی همان‌گونه که می‌گفته‌اند می‌نوشته‌اند، اما به دلیل پویایی زبان، گفتار به مرور زمان تغییر می‌کند اما نوشتار تغییر نمی‌کند و این امر باعث ایجاد اختلاف در شکل گفتاری و نوشتاری کلمه می‌شود؛ مثلاً زمانی در زبان فارسی «خواهر» را xwâhar تلفظ می‌کردند و به همان شکل هم آن را می‌نوشتند اما امروزه این کلمه را گرچه به همان شکل قدیم می‌نویسند اما به صورت xâhar تلفظ می‌کنند. در رسم‌الخط انگلیسی نیز به دلیل مرور زمان و ایجاد اختلاف در گفتار و نوشتار این موضوع دیده می‌شود و چون سنتی ناگزیر بر دوش رسم‌الخط انگلیسی سنگینی می‌کند.

با این مقدمه، به سراغ این بحث می‌رویم که غرض از وضع رسم‌الخطی نوآیین برای زبان کردی این بود تا این زبان، رسم‌الخطی داشته باشد که واقعاً منطبق بر شکل گفتاری و واقعی واج‌های آن باشد و لذا پس از مدت‌ها کش و قوس و بعضی اختلافات،‌ این تلاش‌ها به وضع رسم‌الخط کردی تقریباً واحدی ختم شده است؛ رسم‌الخطی که حروف آن، عمدتاً منطبق بر واج‌های کردی سورانی است و البته فاقد بعضی از واج‌های گویش‌های کردی دیگر. مثلاً در کردی جنوبی (ایلامی، کرمانشاهی، لکی و ...) واج یا صدایی داریم که آن را به صورت «ۊ» می‌نویسیم و در کلماتی همچون: خۊن و هۊر و مانند آن،‌ از آن استفاده می‌کنیم. برای انعکاس این واج در رسم‌الخط معیار و معروف کردی، حرف یا نشانه‌ای وضع نشده و به همین دلیل، دست کم دو دیدگاه در این مورد وجود دارد:

یک: دیدگاهی که هرگونه عدول از رسم‌الخط وضع شده را جرمی نابخشودنی، و آن را دستمایه‌ی اختلاف و تشتت و برانگیخته از انگیزه‌های سیاسی و فلان و بهمان می‌داند و معتقد است می‌شود به جای آن از نشانه‌ی «ۆ» یا « وی» استفاده کرد.

و دو: دیدگاهی که نگارنده‌ی این سطور و قاطبه‌ی فعالان ادبی و زبانی کرد در ایلام و کرمانشاه بدان معتقدند، و آن این است که چون رسم‌الخط باید منطبق بر واقعیت‌های زبانی و علمی باشد و نه مصلحت‌جویی‌ و حفظ سنت و  نظیر آن،‌ باید برای این واج،‌ حرفی مشخص و متمایز تعریف شود، همان‌گونه که سال‌هاست از نشانه‌ی «ۊ» استفاده شده و می‌شود. این دیدگاه مقبولیت و کارایی خود را در عمل و چالش‌های علمی نیز نشان داده است،‌ چنانکه انستیتو کردشناسی دانشگاه کردستان هم پس از برگزاری دست کم دو جلسه‌ با حضور زبان‌شناسان و استادان دانشگاه و بیان مخالفت‌ها و موافقت‌های موافقان و مخالفان،‌ آن را به رسمیت شناخت، چرا که این واج، شاخص‌های لازم را برای شناخته‌ شدن به عنوان واج داشت؛ شاخص‌هایی چون: ممیز معنی بودن؛ (منظور از ممیز معنی بودن آن است که با تغییر این واج معنای کلمه تغییر کند) که واج مذکور این خصیصه را دارد،‌ والبته حائز دیگر شاخص‌ها هم بود، شاخص‌هایی چون فعال بودن واج در کلمات بسیط و نیز داشتن بسامد لازم.

من دلایل مخالفتم را با به‌کارگیری نشانه‌ی «ۆ» در کانال شخصی «ده‌روه‌چ» آورده‌ام که تکرارشان اندکی ملال‌آور است. آن‌جا گفته‌ام که نشانه‌ی «ۆ» در کردی سورانی خود نشانه‌ی واجی مشخص است و اگر آن را برای انعکاس واج /ۊ/ بیاوریم علاوه بر نقض فلسفه‌ی وضع رسم‌الخط کردی که تطابق یک‌به‌یک است،‌ باعث غلط‌خوانی و کژنویسی می‌شویم و نقض غرض می‌شود؛ اخیراً هم بعضی از فعالان ادبی نزدیک به دیدگاه یک،‌ برای نگارش واج /ۊ/ از دو حرف ترکیبی «وی» استفاده می‌کند که غلط مضاعف است، هم قاعده‌ی تطابق‌ یک به یک را نقض می‌کند و هم عامل بدخوانی می‌شود. منظور از تطابق یک‌به‌یک این است که رسم‌الخط خوب،‌ رسم‌الخطی است که برای هر صدا یا واج یک حرف یا نشانه داشته باشد. به عنوان مثال،‌ در رسم‌الخط فارسی برای نوشتن واج /ز/ از حروف «ز، ظ، ذ، ض» استفاده می‌شود که مشخص است چه مقدار می‌تواند این امر منشا بدخوانی و بدنویسی شود.

وقتی که به معتقدان دیدگاه اول ایراد وارد می‌کنیم که چرا واقعیت‌های علمی و زبان‌شناسی را نادیده می‌گیرید، نوعی مصلحت‌گرایی را پیش می‌کشند که لازم است برای حفظ اتحاد کردها رسم‌الخط هم یگانه باشد؛ پیداست این دلیل به هیچ وجه قابل قبول نیست،‌رسم‌الخط کردی معیار و فراگیر، باید دارای تمام نشانه‌های واجی سایر گویش‌ها کردی باشد، به دلایلی که باز در مطالب قبلی‌ام مفصلا بدان پرداخته‌ام. باری اگر قرار بود مسلمات علمی و زبانی فدای سنت و مصلحت‌های دیگر شود،‌ اصولاً چه نیازی به تغییر رسم‌الخط بود؟!

من معتقدم که این دیدگاه منجر به سلطه‌ی دیدگاهی عامیانه و غیرعلمی بر رسم‌الخط، و باعث تشتت در کردی‌نویسی و پریشانی خوانندگان متون کردی می‌شود و حاصلی جز به هدررفتن تلاش‌های فعالان زبانی و ادبی حوزه‌ی کردی جنوبی نخواهد داشت.

کد خبر 2769352

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha