به گزارش کردپرس به نقل از دراو میدیا، اقلیم کردستان از بسیاری جهات موقعیت نادر و منحصر به فردی برای ترکیه دارد؛ اقلیم کردستان مسیر تجاری ترکیه و عراق است، شرکت های نفتی ترکیه در هشت میدان نفتی اقلیم کردستان فعالیت می کنند، به گونەای که شرکت گنل انرژی در بلوکهای تاوکی 25 درصد، در بیر بحر 40 درصد، در دهوک 40 درصد، در بنەباوی 44 درصد، در تقتق 44 درصد، در میران 75 درصد و در چیا سرخ 60 درصد سهام دارد، همچنین شرکت (پیت اویل) نیز در میادین (چیاسرخ و پلکانه) 20 درصد سهام دارد. علاوه بر این 75 درصد خط لوله نفت کردستان از خاک ترکیه می گذرد و متعلق به شرکت انرژی ترکیه است، در گذشته بخشی از هزینه حمل و نقل نفت را نیز دریافت می کرد. به اضافه اینها پول فروش نفت کردستان از فیلتر بانک های ترکیه عبور می کرد و سپس به دولت اقلیم کردستان باز می گشت.

در حوزه نظامی نیز، پایگاه ها و مقرهای نظامی ترکیه در اقلیم کردستان دائما در حال افزایش و توسعه هستند. بر اساس گزارش ها، دولت ترکیه بیش از 30 پایگاه نظامی و اطلاعاتی در عراق برای مدیریت و اجرای بخش زیادی از حملات و تعرضات نظامی خود در اقلیم کردستان دارد، این علاوه بر وجود چندین مقر جاسوسی دولت ترکیه است که به جمع آوری اطلاعات در مورد اقلیم کردستان و احزاب و جریانهای سیاسی به ویژه حزب کارگران کردستان اختصاص دارد. علاوه بر این، طی سه سال (2020 - 2022)، تعداد حملات پهپادی ترکیه در اقلیم کردستان به (3 هزار و 561) حمله هوایی رسیدە است و از (2020) تا پایان (2022) حملات (124٪) افزایش یافته است. ‌با وجود تعلیق یکساله پروازهای فرودگاه بین المللی سلیمانیه، در سه ماهه نخست امسال پروازهای فرودگاه بین المللی سلیمانیه نسبت به مدت مشابه سال گذشته 17 درصد کاهش داشته است.

بخش اول؛ روابط اقتصادی و تجاری ترکیه و اقلیم کردستان

اول؛ اهمیت نفت و انرژی اقلیم کردستان برای ترکیه

در شرایط کنونی ترکیه، اقلیم کردستان برای ترکیه از بسیاری جهات موقعیت نادر و منحصر به فردی دارد. بدون منابع طبیعی کردستان، ترکیه نمی‌تواند به رشد خود ادامه دهد و بدون بازار کنترل شده اقلیم، اقتصاد ترکیه دچار بحران خواهد شد. اگر روابط ترکیه با اقلیم قطع شود، مشکل بیکاری در مناطق کردنشین افزایش می‌یابد، افراد مسلح حزب کارگران کردستان بیشتر و ترکیه از نفت عراق محروم خواهد شد و درصورت عدم دسترسی به ذخایر نفت و گاز اقلیم کردستان آینده بحرانی تری در انتظارش خواهد بود. بنابراین اقلیم برای ترکیه همان فرصتی است که ترکیه را از هر نظر تقویت خواهد کرد. اگر در گذشته ترس ترکیه از این بود که روابط با اقلیم کردستان منجر به تجزیه آن شود، اکنون آنچه که برای ترکیه ترسناک است، تصرف فرایندهای نفتی اقلیم توسط دولت عراق است. برای درک این امر باید به چند مورد اشاره کرد، از جمله؛

1.ترکیه خود هیچ منبع انرژی ندارد و تمام انرژی مورد نیاز خود را وارد می کند.

2.انرژی یکی از مهم ترین حوزه های سیاست اقتصادی، داخلی و خارجی ترکیه است و ترکیه نمی تواند بدون آن اقتصاد درخشانی داشته باشد.

3.ترکیه از این نظر در موقعیت عجیبی قرار دارد، این کشور به منابع نفت و گاز بسیار نزدیک است، در عین حال با وجود نزدیکی از آنها بهره ای نمی برد.‌ ترکیه به منابع بیش از (70 درصد) گاز جهان و حدود (73 درصد) ذخایر نفتی به ویژه منابع خاورمیانه و دریای خزر بسیار نزدیک است. این عوامل تاثیر مستقیمی بر شکل دهی روابط ترکیه با اقلیم دارد. ترکیه از طریق روابط خود با اقلیم می خواهد نوعی رابطه برقرار کند که بیشتر از سایر روابط به نفع ترکیه باشد تا از آن به عنوان کارت فشار علیه آنها استفاده کند. این امر علیرغم اهمیت انرژی اقلیم برای ترکیه، به هزینه انرژی اقلیم و نزدیکی آن به ترکیه برمی‌گردد، همچنین سهولت اعمال فشار بر اقلیم، وجود شرایط ترکیه مانند ادامه ارزانی و آسانی فشارهای سیاسی و توانایی ایجاد رابطه ای که مقادیر زیاد پول انرژی را به ترکیه برگرداند. به همین خاطر ترکیه در مدت اخیر از طرق مختلف در تلاش برای دستیابی به نفت و انرژی اقلیم بوده است.

1-خط لوله نفت اقلیم کردستان در خاک ترکیه

تا زمان توقف صادرات نفت در 25 مارس 2023، دولت اقلیم کردستان روزانه حدود 450000 بشکه نفت صادر می کرد که کل این مقدار هم از طریق خط لوله نفت کردستان که از خاک ترکیه می گذشت.

ساخت خط لوله از سال 2010 آغاز شد، در اواخر سال 2013 برای اولین بار نفت اقلیم کردستان از طریق این خط به بندر جیهان ترکیه منتقل شد.

طول خط لوله نفت اقلیم کردستان 896 کیلومتر است که از میدان خورمله اقلیم شروع می شود و از بلوک های معدنی اربیل، بردرش، عین صفنی، جبل کند، القوش، دهوک و سلیوانی می گذرد و به فیشخابور می رسد، بر این اساس، 24.6 درصد از خطوط لوله نفت از قلیم کردستان می‌گذرد که متعلق به دو شرکت (کار و روس نفت روسی) است.

آن بخشی که در مرز ترکیه قرار دارد، متعلق به شرکت انرژی ترکیه است و شرکت "بوتاش" بر آن نظارت دارد. خط لوله فیشخابور تا بندر جهانی ترکیه 675 کیلومتر طول دارد و 74.6 درصد طول آن را تشکیل می‌دهد.

بر اساس این اطلاعات، طی 18 ماه 2020-2021، دولت اقلیم کردستان فقط برای هزینه انتقال نفت از مرز ترکیه به بندر جیهان ترکیه، 476 میلیون دلار به شرکت انرژی ترکیه پرداخت کرده است.

ساخت خط لوله نفت از کردستان به ترکیه، مستقل از ترکیه، تاثیر زیادی بر وضعیت انرژی، اوضاع اقتصادی، روابط اقلیم کردستان و ترکیه، روابط اقلیم کردستان و بغداد و همچنین روابط ترکیه و عراق دارد.

2. شرکت های ترکیه‌ای در میادین نفتی اقلیم کردستان

دو شرکت بزرگ انرژی ترکیه در اقلیم کردستان فعالیت می کنند که هر دو شرکت از ابتدای پروسه نفت و قبل از بازنویسی قانون اساسی عراق در سال 2005 در اقلیم کردستان شروع به فعالیت کرده اند. در 14 دسامبر 2003، دولت اقلیم کردستان/ اداره سلیمانیه قرارداد نفتی را با پیت اویل برای فعالیت در بلوک های شاکل و پولخانه امضا کرد، این درحالی بود که قبل از این توافق، اداره سلیمانیه با گنل انرژی قرارداد قبلی داشت و در 20 دسامبر 2004 قرارداد خود با دولت اقلیم کردستان/دولت سلیمانی را اصلاح کرد.

در حال حاضر هر دو شرکت با دولت اقلیم کردستان در چندین میدان ذخایر معدنی اقلیم کردستان قرارداد و سهام دارند؛

الف- شرکت گنل انرژی با دولت اقلیم کردستان در میادینی که در زیر نامبرده شده است، قرارداد دارد؛

- بلوک تاوکی: در استان دهوک، شرکت گنل انرژی در این میدان 25 درصد سهام دارد

- بلوک بیر بحر: در استان دهوک 40 درصد سهام به گنل انرژی ترکیه داده شده است

- بلوک دهوک: 40 درصد سهام به گنل انرژی داده شده است.

- بلوک بنه‌باوی: در استان اربیل 44 درصد سهم به گنل انرژی ترکیه داده شده است.

- بلوک طق طق، کیووه چرمله: 44 درصد از سهام این میدان به گنل انرژی ترکیه داده شد.

- بلوک میران: در استان سلیمانیه 75 درصد سهم به گنل انرژی ترکیه داده شده است.

بلوک چیا سرخ: در منطقه گرمیان، 60 درصد سهم به گنل انرژی ترکیه داده شده است.

ب- شرکت پیت اویل با دولت اقلیم کردستان در میادین نامبرده زیر قرارداد دارد؛

- بلوک پلکانه: در منطقه گرمیان 20 درصد سهم این میدان به "پیت اویل" ترکیه داده شده است.

- بلوک چیا سرخ: علاوه بر شرکت ترکی (گنل انرژی) که در این بلوک سهام دارد، (20 درصد) سهام این میدان به شرکت ترکی (پیت اویل) داده شده است.

نمودار شماره (1) را مشاهده کنید

نمودار شماره (1)

3. پول نفت و هالک بانک

تا سال گذشته و تا زمانی که صادرات نفت اقلیم متوقف نشده بود، پول حاصل از فروش نفت اقلیم کردستان به حساب ویژه دولت اقلیم کردستان در بانک های ترکیه واریز می شد.

دوم؛ صادرات کالاها و اجناس ترکی به عراق

ترکیه سومین شریک تجاری بزرگ عراق پس از چین و امارات است، این رتبه بندی به حجم صادرات این کشورها به عراق و واردات از خارج بستگی دارد. اگرچه ترکیه شریک تجاری بزرگ با عراق است، اما تنها مسیر زمینی آنها گذرگاه ابراهیم خلیل در اقلیم کردستان واقع در استان دهوک است و بیشتر کالاهای صادراتی به عراق از این گذرگاه عبور می کند. در ادامه به حجم و ارزش صادرات به عراق در سه ماهه اول سال 2023 و در مقایسه با سال 2022 خواهیم پرداخت.

بر اساس گزارش بنیاد آینده عراق (مؤسسه عراق المستقبل-Iraq Future Foundation)، صادرات ترکیه به عراق در سه ماهه اول سال 2023، 17 درصد به صورت فصلی و 32 درصد به صورت سالانه کاهش یافته است. صادرات ترکیه به عراق در سه ماهه اول سال 2023 به حدود 2.2 میلیارد دلار رسیده است، در سه ماهه اول سال 2022، صادرات این کشور به عراق حدود 2.7 میلیارد دلار و در سه ماهه آخر سال 2022، به 3.3 میلیارد دلار آمریکا می‌رسید.

عرضه مواد غذایی بیشترین سهم صادرات ترکیه به عراق یعنی 30 درصد از کل صادرات را به خود اختصاص داده است اما سالانه 22 درصد و به صورت فصلی 27 درصد کاهش داشته است.

صادرات انواع کالاهای تولیدی ترکیه از جمله طلا، پوشاک و مبلمان که 23 درصد از کل صادرات را به خود اختصاص داده است، سالانه 26 درصد و در سه ماهه اول سال 2018، 43 درصد کاهش داشته است.

صادرات محصولات اولیه ترکیه مانند کاغذ، آهن و مواد معدنی مختلف که 22 درصد از کل صادرات را تشکیل می دهند، سالانه 13 درصد و در سه ماه 32 درصد کاهش یافته است.

پس از کالاهای حمل و نقل، مشروبات الکلی و سیگار که 1.7 درصد از کل صادرات را به خود اختصاص داده اند، به صورت سالانه با رشد اندکی به 5 درصد رسیده اند، اما رشد آنها در سه ماه 14 درصد کاهش یافته است.

صادرات ترکیه به عراق به دلایل زیر کاهش یافته است؛

1. کاهش صادرات ترکیه به علت زلزله ای بود که در اوایل فوریه 2023 در ترکیه رخ داد و باعث توقف بسیاری از پروژه ها در این کشور شد.

2. مشکل در انتقال نقدینگی مالی، نتیجه اقدامات صورت گرفته در تنظیم نقل و انتقالات مالی در ترکیه و تورم بالا و کاهش ارزش لیر ترکیه است که به کاهش ارزش صادرات این کشور به عراق کمک کرد.

بخش دوم؛ مداخلات نظامی ترکیه در خاک اقلیم کردستان

اول؛ پایگاه های نظامی ترکیه در اقلیم کردستان

مقرها و پایگاه های نظامی ترکیه در اقلیم کردستان دائما در حال افزایش است، بزرگترین مقر مخفی سازمان اطلاعاتی ترکیه (میت) در عراق، در اقلیم کردستان است، دولت، احزاب سیاسی و مقامات اقلیم کردستان نه تنها نگران بسته شدن این پایگاه های نظامی نبوده اند، بلکه اکنون ترکیه صاحب خانه شده و تسلط ترکیه بر سیاست حزبی و دولتی اقلیم کردستان به وضوح قابل مشاهده است.

ترکیه از ابتدای تشکیل اقلیم کردستان در ایجاد هرج و مرج و حتی شرکت در جنگ داخلی، چه بین اتحادیه میهنی کردستان و حزب دمکرات کردستان و چه خود آنها با پ ک ک دست داشته است. سیاست ترکیه در قبال کردها به طور کلی همچنان همان سیاست قبلی است و (تلاش برای بستن و دستگیری کادر احزاب کردستان ترکیه، تلاش برای شکست تجربه کردستان سوریه، مواضع تند علیه همه پرسی در اقلیم کردستان) همگی نشان دهنده این واقعیت هستند.

چهار سال پیش، ریاست جمهوری ترکیه نقشه نیروهای خود در اقلیم کردستان را در صفحه رسمی خود در توییتر منتشر کرد اما در تاریخ 6/7/2020 نقشه را حذف کرد، نقشه شماره (1) را مشاهده کنید، طبق نقشه، نقاط نظامی ترکیه از سوران در شمال شرق اقلیم کردستان تا مرز زاخو در شمال غربی اقلیم کردستان را دربرمی‌گیرد. همچنین سه ایست بازرسی نظامی را در نزدیکی اربیل، باشیک و دهوک مستقر کرده است درحالی که استقرار این پایگاه‌های نظامی خارج از موافقت دولت عراق است و قدمت برخی از این پایگاه‌ها به زمان جنگ داخلی بین اتحادیه میهنی و حزب دمکرات کردستان در سال 1994 برمی‌گردد که برای آتش بس به آنجا رفتند و دیگر برنگشتند.

بر اساس گزارش ها، دولت ترکیه بیش از (30) پایگاه نظامی و اطلاعاتی در عراق برای مدیریت و اجرای بخش زیادی از حملات و تعرضات نظامی خود در اقلیم کردستان دارد، اکثر پایگاه ها و مقرهای ترکیه در عمق بیش از 35 کیلومتری خاک اقلیم مستقر شده اند. برخی از آنها نزدیک به مراکز روستاها و شهرهایی مانند دهوک، زاخو و سوران قرار دارند. از این تعداد 14 پایگاه نظامی در استان دهوک قرار دارد و تنها در منطقه بطیفه و زاخو، سه پایگاه نظامی ترکیه مستقر است. برخی گزارشات خبری اعداد بالاتر از این را گزارش دادە اند، ترکیه به خصوص بعد از عملیاتهای علیه کردستان سوریه، در شهر عفرین چند پایگاه نظامی دیگر مستقر کرد، همه پایگاه های نظامی ترکیه در اقلیم کردستان نیز در منطقه زرد قرار دارند.

پایگاه های نظامی که اکنون مشخص می‌باشند، عبارتند از؛

1. پایگاه نظامی باتوفه

2. پایگاه نظامی کانی ماسی.

3. پایگاه نظامی و لجستیکی در بامرنی و همچنین یک فرودگاه نظامی مستقر.

4. پایگاه نظامی سنکی.

5. پایگاه نظامی بیکوفا.

6. پایگاه نظامی در دره زاخو.

7. پایگاه نظامی سیری.

8. پایگاه نظامی شیلادزی.

9. پایگاه نظامی کویکی.

10. پایگاه نظامی قمری برواری.

11. پایگاه نظامی کوخی سپی. 12. پایگاه نظامی دریی دواتیا.

13. پایگاه نظامی سرزیری.

14. پایگاه نظامی شیرتی.

15. دو پایگاه نظامی در ذیلخام

16. پایگاه نظامی بیلیچیان

این علاوه بر وجود چند مقر جاسوسی دولت ترکیه است که به جمع آوری اطلاعات در مورد اقلیم کردستان و احزاب سیاسی به ویژه حزب کارگران کردستان اختصاص دارد. برای مثال؛

مقر امنیتی و اطلاعاتی ترکیه در آمیدی، استان دهوک

مقر امنیتی و اطلاعاتی ترکیه در منطقه باتوفه، زاخو، استان دهوک

مقر امنیتی و اطلاعاتی ترکیه در شهر دهوک

نقشه شماره (1)

پایگاه های نظامی ترکیه در اقلیم کردستان

دوم؛ حملات پهپادی ترکیه به اقلیم کردستان همانطور که در نقشه و نمودار شماره (3) نشان داده شده است، طی سه سال (2020 - 2022)، تعداد حملات هوایی ترکیه در اقلیم کردستان به (3 هزار و 561) حمله هوایی از طریق پهپاد از (2020) تا پایان سال 2022، حملات 124 درصد افزایش یافته است.

- در سال 2020، 755 حمله هوایی انجام داده است.

- در سال 2021، 1115 حمله هوایی انجام داده است. یعنی نسبت به سال قبل (360) حمله، یعنی 48 درصد افزایش یافته است.

- در سال 2022، 1691 حمله هوایی انجام داد. یعنی در مقایسه با سال 2021، 576 حمله یعنی 52 درصد و نسبت به سال 2020، 936 حمله یعنی 124 درصد افزایش داشته است.

حملات پهپادی ترکیه به اقلیم کردستان (2020 – 2022)

نقشه و نمودار شماره (3)

قسمت سوم; تحریم فرودگاه بین المللی سلیمانیه

در اوایل آوریل 2023، ایمیلی از سوی سازمان هواپیمایی ترکیه به بهانه یک "مسئله امنیتی" به فرودگاه بین المللی سلیمانیه ارسال شد. پروازهای بین ترکیه و فرودگاه سلیمانیه به حالت تعلیق در آمد، طبق آنچه در ایمیل آمده بود، نه تنها پروازهای ترکیه به فرودگاه سلیمانیه، بلکه حریم هوایی ترکیه به روی کلیه پروازهایی که از فرودگاه بین المللی سلیمانیه به مقصد اروپا و سایر کشورها پرواز می کنند و یا از اروپا به فرودگاه سلیمانیه انجام می شد، بسته شد.

در پی آن تمام پروازهای برنامه ریزی شده برای ماه آوریل لغو شد. در ابتدا قرار بود تعلیق پروازها تا 3 ژوئیه 2023 ادامه یابد. در 18 ژوئن 2023، رفیق ابوبکر استاندار سلیمانیه گفت که اگر در ماه جولای شرایط ناخواسته ای ایجاد نشود، مشکل بسته شدن حریم هوایی ترکیه به فرودگاه سلیمانی حل خواهد شد، اما این موضوع همچنان حل نشده است.

در این گزارش، بر اساس رصد برنامه روزانه پروازهای فرودگاه بین‌المللی سلیمانیه در دو فصل اول سال (2023 و 2024)، به پروازهای ثبت شده در فرودگاه بین‌المللی سلیمانیه خواهیم پرداخت.

بر اساس برنامه روزانه پروازهای فرودگاه بین المللی سلیمانیه از (1/1/2024 – 31/3/2024)، پروازهای (6) شرکت هواپیمایی ( پادشاهی اردن، عراق ایرویز، قطر ایرویز، فلای دبی، ماهان ایر و فلای بغداد) انجام شده است و این شرکت ها (972) پرواز ثبت کردەاند که از این تعداد (487) پرواز (ورود) و (458) پرواز (خروج) بود.

بنابراین؛ بر اساس اطلاعاتی که توضیح دادیم، در سه ماهه اول (2024)، (487) پرواز ورود و (485) پرواز خروج توسط (6) شرکت هواپیمایی انجام شده است.

این درحالی است که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته (588) پرواز (ورود) و (582) پرواز (خروج) توسط (8) شرکت هواپیمایی ثبت شده است.

این بدان معناست که طی تحریم های ترکیه نسبت به مدت مشابه سال گذشته (198) پرواز بیشتر ثبت شده است، به عبارت دیگر (17 درصد) پروازها کاهش یافته است که (101) پرواز (ورود) و (97) پرواز (خروج) بوده است.

برای بررسی جزئیات بیشتر پروازها (ورود و خروج) در فرودگاه بین المللی سلیمانیه از (1/1/2024 – 31/3/2024) نسبت به (1/1/2023 – 31/3/2023)، نمودار (4) را مشاهده کنید.