کرد پرس- ا با وجود تأکید قانون اساسی بر برابری، که همه مردم ایران از هر قوم و قبیله‌ای از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند این‌ها سبب امتیاز نخواهد بود، همواره این نگرانی وجود داشته است که صدای اقلیت‌های دینی و قومی به‌درستی شنیده نشود و در تصمیم گیری‌های کلان کشور سهم و نقش کافی نداشته باشند.
یکی از مهم‌ترین عرصه‌هایی که در آن مشارکت همۀ گروه‌های اجتماعی اهمیت دارد، انتخابات است.
انتخابات ریاست جمهوری، به‌عنوان یکی از بالاترین سطوح انتخابات در ایران، فرصتی برای تجلی ارادۀ عمومی و تأثیرگذاری مردم بر سرنوشت کشور است. بر این اساس، حضور فعال و مؤثر اقلیت‌های قومی و مذهبی در این فرآیند یک ضرورت انکارناپذیر است.
چرایی ضرورت حضور اقلیت‌ها در انتخابات
۱ - حق مشارکت سیاسی شهروندان:
نخستین و بدیهی‌ترین دلیل اهمیت مشارکت اقلیت‌ها در انتخابات، حق مسلم آن‌ها در تعیین سرنوشت سیاسی کشور است. بر اساس اصول دموکراسی، همۀ شهروندان حق دارند در فرآیندهای تصمیم‌گیری سهیم باشند و دیدگاه‌های خود را بیان کنند. اقلیت‌های قومی و مذهبی نیز به‌عنوان بخشی از ملت ایران، از این حق برخوردارند و باید بتوانند با شرکت در انتخابات، در سرنوشت کشور مشارکت داشته باشند.
۲- تقویت مشروعیت و پایداری نظام سیاسی:
مشارکت گستردۀ مردم در انتخابات، یکی از ارکان اصلی مشروعیت نظام‌های سیاسی مردم‌سالار است. هرچه طیف وسیع‌تری از گروه‌های اجتماعی، به‌ویژه اقلیت‌ها، در انتخابات شرکت کنند، مشروعیت و مقبولیت نظام سیاسی افزایش می‌یابد. در مقابل، در صورت عدم مشارکت بخش قابل توجهی از جامعه، همواره این خطر وجود دارد که نتیجه انتخابات مورد پذیرش همگانی قرار نگیرد و ثبات سیاسی کشور با چالش مواجه شود.
۳- انعکاس بهتر خواسته‌ها و مطالبات اقلیت‌ها:
اقلیت‌های قومی و مذهبی در ایران، با وجود برخورداری از حقوق شهروندی یکسان، گاه با مسائل و مشکلات خاصی مواجه هستند که لزوماً در اولویت سیاستگذاری‌های ملی قرار نمی‌گیرد. مشارکت فعال آن‌ها در انتخابات این فرصت را فراهم می‌کند که خواسته‌ها و مطالبات خود را به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم مطرح کنند و برای رفع آن‌ها از نامزدها مطالبه‌گری کنند. همچنین با حضور پررنگ خود می‌توانند نامزدهایی را برگزینند که به مسائل آن‌ها توجه بیشتری دارند.
۴- کاهش تنش‌های قومی و مذهبی:
افزایش مشارکت سیاسی اقلیت‌ها، به ویژه در سطح انتخابات ریاست جمهوری، می‌تواند به تقویت همبستگی ملی و کاهش تنش‌های قومی و مذهبی در جامعه کمک کند. وقتی همۀ گروه‌ها احساس کنند که در سرنوشت کشور سهیم هستند و صدای‌شان شنیده می‌شود، انگیزۀ بیشتری برای همکاری و همدلی خواهند داشت. در مقابل، احساس به حاشیه رانده شدن و عدم تأثیرگذاری، می‌تواند زمینه‌ساز نارضایتی‌ها و حتی رادیکالیزه شدن بخشی از اقلیت‌ها شود.
۵- غنای گفتمانی و تنوع دیدگاه‌ها در فضای انتخابات:
حضور اقلیت‌های قومی و مذهبی در انتخابات، به غنای گفتمانی و تنوع دیدگاه‌ها در فضای سیاسی کشور کمک شایانی می‌کند. هر یک از این گروه‌ها با فرهنگ، آداب و سنن و دغدغه‌های خاص خود، می‌توانند زوایا و ابعاد جدیدی را به مباحث انتخاباتی بیفزایند. این امر ضمن ایجاد فضایی پویا و رقابتی، به شکل‌گیری درک متقابل میان گروه‌های مختلف و تقویت همبستگی ملی نیز یاری می‌رساند.
موانع و چالش‌های فراروی مشارکت اقلیت‌ها
علیرغم اهمیت و ضرورت حضور اقلیت‌های قومی و مذهبی در انتخابات، متأسفانه همواره موانع و چالش‌هایی بر سر راه مشارکت فعال آن‌ها وجود داشته است که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:
۱- محدودیت‌های ساختاری و قانونی:
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، شروطی برای تصدی مقام ریاست جمهوری پیش‌بینی شده که عملاً امکان کاندیداتوری نامزدهای اقلیت‌های مذهبی را محدود می‌کند. طبق اصل ۱۱۵ قانون اساسی، رئیس‌جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایطی چون ایرانی‌الاصل بودن، تابعیت ایران، مدیر و مدبر بودن، دارای حسن سابقه، امانت‌دار، با ایمان و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور باشند، انتخاب گردد. این شرایط سبب شده که نامزدهای اقلیت‌های دینی نتوانند وارد کارزار انتخابات ریاست جمهوری شوند.
۲- کمبود سرمایه اجتماعی و سیاسی:
بسیاری از اقلیت‌های قومی و مذهبی به‌دلیل شرایط تاریخی و ساختارهای اجتماعی، از سرمایه اجتماعی و سیاسی کمتری در مقایسه با گروه اکثریت برخوردارند. این امر مانع از آن می‌شود که بتوانند به‌راحتی کاندیداهای مطلوب خود را معرفی و حمایت کنند و یا در معرفی نامزدها و کسب کرسی‌های حکومتی موفق عمل نمایند. ضعف احزاب سیاسی فراگیر که بتوانند نمایندگی این اقلیت‌ها را بر عهده گیرند نیز بر دامنه این مشکل افزوده است.
۳-عدم اعتماد و بدبینی به فرآیندهای سیاسی:
تجربۀ تاریخی تبعیض و به حاشیه رانده شدن، در برخی از اقلیت‌های قومی و مذهبی نوعی بدبینی و عدم اعتماد به فرآیندهای سیاسی از جمله انتخابات ایجاد کرده است. این نگرش بدبینانه سبب می‌شود که بخشی از آن‌ها انگیزۀ چندانی برای مشارکت در انتخابات نداشته باشند و آن را بیهوده تلقی کنند. القای ناامیدی و یأس توسط برخی گروه‌های معاند خارجی نیز می‌تواند بر تشدید این مسئله مؤثر باشد.
۴- ضعف آگاهی‌رسانی و اطلاع‌رسانی:
اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی در مورد اهمیت و چگونگی مشارکت در انتخابات برای اقلیت‌ها به‌اندازه کافی وجود ندارد. این مسئله به‌ویژه با توجه به توزیع جغرافیایی این گروه‌ها در مناطق مرزی و دورافتاده کشور پررنگ‌تر می‌شود. محدودیت دسترسی به رسانه‌های جمعی و عدم تسلط کافی به زبان رسمی نیز می‌توانند بر این چالش دامن بزنند.
راهکارهای تقویت مشارکت اقلیت‌ها در انتخابات
برای رفع موانع یادشده و تسهیل حضور حداکثری اقلیت‌های قومی و مذهبی در چهاردهمین دورۀ انتخابات ریاست جمهوری ایران، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
۱-تقویت احزاب و تشکل‌های سیاسی: تشویق و حمایت از فعالیت احزاب و تشکل‌های سیاسی که به‌صورت فراگیر می‌توانند زمینه مشارکت اقلیت‌ها را فراهم آورند و مطالبات آن‌ها را نمایندگی کنند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. احزاب به‌عنوان واسطه‌گران بین اقلیت‌های مذهبی و قومی و حاکمیت می‌توانند از سطح تنش و اصطکاک‌ها کاسته و مطالبات مردمی را به زبان حاکمیت نزدیک کنند.
۲- آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی گسترده: برنامه‌ریزی برای آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی گسترده در مورد اهمیت و نحوه مشارکت در انتخابات برای اقلیت‌ها، با استفاده از ظرفیت رسانه‌های محلی و به زبان‌های مختلف، می‌تواند نقش بسزایی در افزایش مشارکت این گروه‌ها ایفا کند.
۳- جلب اعتماد اقلیت‌ها: تلاش برای جلب اعتماد اقلیت‌ها از طریق سیاست‌های اعتمادساز، رفع تبعیض‌ها و نابرابری‌های احتمالی و افزایش سهم آن‌ها در مدیریت امور منطقه‌ای و کشور، می‌تواند به تقویت همبستگی ملی و کاهش تنش‌های قومی و مذهبی کمک کند.
۴- تشویق نخبگان و چهره‌های اثرگذار: ترغیب و تشویق نخبگان و چهره‌های اثرگذار اقلیت‌ها، به‌ویژه رهبران مذهبی، برای ایفای نقش فعال در عرصه سیاست و انتخابات و الگوسازی برای مشارکت دیگر اعضای این گروه‌ها، می‌تواند به افزایش حضور اقلیت‌ها در فرآیندهای سیاسی منجر شود.
۵-تسهیل فرآیندهای اخذ رأی: تسهیل فرآیندهای اخذ رأی در مناطق سکونت اقلیت‌ها و ایجاد شرایط مناسب برای حضور حداکثری آن‌ها در پای صندوق‌های رأی، از جمله اقدامات ضروری برای افزایش مشارکت در انتخابات است.
۶-فراخوان مشارکت از طریق هنر: استفاده از هنرمندان و هنر به خصوص هنر موسیقی که گره در تاروپود فرهنگ اقلیت‌ها دارند و از اعتبار بالایی در جامعه برخوردارند، می‌تواند به ایجاد فراخوان مشارکت و تشویق اقلیت‌ها به حضور در انتخابات کمک کند.
در پایان باری دیگر باید یادآور شد که در آستانۀ چهاردهمین دورۀ انتخابات ریاست جمهوری ایران، مشارکت فعال و گسترده اقلیت‌های قومی و مذهبی، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. این مشارکت نه‌تنها حق مسلم آن‌ها در تعیین سرنوشت کشور محسوب می‌شود، بلکه برای تحکیم مردم‌سالاری، افزایش مشروعیت نظام سیاسی، انعکاس بهتر مطالبات اقلیت‌ها، کاهش تنش‌های قومی و مذهبی و غنای گفتمانی انتخابات نیز اهمیت به‌سزایی دارد.
علیرغم وجود برخی موانع ساختاری، حقوقی و اجتماعی، به نظر می‌رسد با اتخاذ سیاست‌های مناسب و اقدامات ترغیب‌کننده، می‌توان زمینه حضور حداکثری اقلیت‌ها در انتخابات ریاست جمهوری را فراهم آورد. فراموش نکنیم که ایران متعلق به همه ایرانیان است و طبق قانون اساسی کشور هیچ‌کس نباید به دلیل قومیت یا مذهب خود از مشارکت در سرنوشت کشور محروم شود. تنها با اتحاد، همدلی و مشارکت همه اقشار و گروه‌ها می‌توانیم در مسیر توسعه و تعالی ایران عزیزمان گام برداریم.
**فعال رسانه ای و جامعه شناس
نظر شما