به گزارش خبرگزاری کردپرس، دکتر حبیب‌الله بخشوده -شاعر و پژوهشگر- زاده ۱۳۴۸ (ایلام) و از پیشگامان شعر ایلام در دهه‌ی ۶۰ است.
تدریس زبان و ادبیات فارسی در دبیرستان‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، عضو اصلی دبیرخانه زبان و ادبیات فارسی وزارت آموزش و پرورش، کارشناس کتاب و فعالیت‌های ادبی ادارۀ کل آموزش و پرورش و مدیر کل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان ایلام و عضو شورای شعر و موسیقی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، مسئول کانون ادبی کانون بیان دانشگاه ایلام، عضو انجمن شعر و موسیقی صدا و سیمای مرکز ایلام، مسئول کانون ادبی هانا حوزۀ هنری استان ایلام، مسئول واحد پژوهش حوزۀ هنری استان ایلام، عضو کمیتۀ آثار و تالیفات اداره کل آموزش و پرورش استان ایلام، دبیر علمی کنگره سراسری عقیق و ارغوان، دبیر همایش «گل‌زه‌خم لاله»، دبیر فصلنامه فرهنگی پژوهشی«فرهنگ ایلام» و عضو دبیرخانه کشوری زبان و ادبیات فارسی، داور جشنواره خوارزمی، داوری در چندین جشنواره و کنگره استانی و کشوری از جمله پرسش مهر، کنگره اردیبهشت، یک پنجره ناگهان، داور جشنواره سراسری شعر جوان، از اهم فعالیت‌های آموزشی، فرهنگی، هنری و ادبی اوست.
همچنین برگزیده جشنواره شعر فجر، برگزیده دو دوره مسابقۀ کشوری پرسش مهر، برگزیده کتاب سال دفاع مقدس، نفر اول فستیوال مولوی کُرد با انتخاب کتاب کُردی «که‌پوو» (قاصدک)، مقام اول شعر رضوی در دورۀ اول،مقام اول کشوری شعر عاشورایی،مقام اول شعر کشوری عطر یاس،شاعر برگزیده تولیدات حوزه‌های هنری سراسر کشور از جمله افتخارات کشوری این شاعر و ادیب ایلامی است.
علاقمندان به شعر و ادبیات از استاد بخشوده تاکنون کتاب‌های ارزشمندی همچون؛ صدای آبرنگ‌ها، مدیترانه، دخترم باران، باران بر گورهای کهنه اریب می‌بارد، چشم‌انداز، چیزی شبیه ابر، پرندگان بی پرند، که‌پوو، چوارپه‌ر، به رنگ هنوز را خوانده‌اند و حظ برده‌اند.
وی هم اکنون به عنوان رییس دبیرخانه زبان و ادبیات کردی ایلام در کنار سایر اعضای این دبیرخانه روزهای پرمشغله‌ای را سپری می‌کند به همین بهانه گفتگویی با وی انجام داده‌ایم که باهم می‌خوانیم؛
▪️ابتدا کمی در مورد چگونگی تشکیل دبیرخانه‌ی زبان و ادبیات کردی ایلامی توضیح دهید.
واژه‌ی دبیرخانه ذهن من را به میانه‌ی دهه‌ی هشتادمی برد که دبیرخانه راهبری زبان و ادبیات فارسی که تحت نظارت وزارت آموزش و پرورش بود، در ایلام دایر شد و برای اولین بار طی دو دوره ی متوالی به دبیران زبان و ادبیات فارسی ایلام سپرده شد.در آن دبیرخانه تعدادی از کارشناسان و دبیران مجرب در آن مشغول کار شدند و با همفکری و برنامه‌ریزی مدون توانستند کارهای خوب و مناسبی را اجرا نمایند.برنامه‌هایی مثل :بررسی و تحلیل متون کتاب های «زبان فارسی» و کتاب‌های فارسی و آرایه‌های ادبی آن سال‌ها، برگزاری همایش‌های کشوری گردهمایی‌های استانی، تولید فصلنامه «ارغوان ادب» که محتوای آن مقاله‌های ارزشمند تحقیقی و ادبی و شعر و داستان همکاران دبیر در سراسر کشور بود،نتیجه آن فعالیت‌های مجدانه کارنامه‌ی عالی استان ایلام بود که دوستان عزیزمان توانستند بالاترین امتیاز در سطح ملی را کسب کنند، خواستم بگویم که این یک تجربه‌ی علمی و عملی بود. از آن جماعت من و ظاهر سارایی در کنار هم جز «شورای دبیرخانه‌ی زبان و ادبیات کردی ایلام» هستیم و البته تجربیات مشترک بسیار دیگری مانند: اداره‌ی انجمن های فارسی و کردی در ارشاد و حوزه هنری تا برگزاری کنگره‌ها و همایش‌های متعدد در حوزه شعر و ادب و پژوهش و داوری کنگره‌ها و جشنواره‌های مختلف داریم.
دبیرخانه‌ی زبان و ادبیات کردی ایلام یک مطالبه ی مطلوب بود که اگر چه دیر اما با مساعی مدیران و برخی معاونان اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ایلام به ثمر نشست و پس از چند سال دبیرخانه تشکیل شد.نقطه‌ی شروع این کار در زمان مدیریت جناب آقای خودآموز بود و آقای هوشمند توانست عملا این مهم را اجرایی کند.
در کل مدیریت ارشاد در دوره‌های مختلف اهتمام لازم نسبت به زبان مادری داشته و امیدوارم جناب آقای هلشی، مدیر کل محترم کنونی ارشاد هم با توجه به ارتباطش با اهالی فرهنگ وادب جدی بلیغ در این رابطه داشته باشد.
▪️دبیرخانه دارای چه ارکان یا بخش‌هایی است؟
دبیرخانه همچنان که از اسمش بر می آید از دو بخش تشکیل شده، زبان و ادبیات. این دو در همه زبان‌ها با همند و هم پوشانی دارند.ما در دبیرخانه به اولویت‌ها اهمیت می‌دهیم و خلأهای قابل جبران را به شکل ضروری و فوری ردیف می کنیم و با توجه به منابع و توان خود آنها را اجرا می کنیم.
تا یکماه اول اساسنامه‌ی دبیرخانه را که پیشتر نوسته شده بود، طی چندین بار مطالعه دقیق ویرایش کردیم و موارد حقوقی، ادبی و را اصلاح و چارچوب ها را باز تعریف نمودیم .ارکان چهارگانه و وظایف آنها را به شکل روشن تر،مشخص کردیم.
دبیرخانه چهار رکن(بخش) دارد.رکن ادبیات که من و استاد ظاهر سارایی اداره ش می کنیم البته به اصرار آقای سارایی من پذیرفتم چرا که مسئولیت و دبیری دبیرخانه به من محول شده بود و این بخش خود کلی چانه زنی،کار اداری و پیگیری دارد.دکتر علیرضا شوهانی و دکتر پالیزبان به ترتیب بخش آموزش و پژوهش و زبان شناسی را عهده دار شدند و استاد محمدعلی قاسمی مسئولیت رکن چاپ و نشر را پذیرفته است.
دو ماه که از کار دبیرخانه گذشته بود،به فکر تشکیل انجمن ادبی افتادیم.در این بخش با عنایت به توانایی و ارزش ادبی کارهای تولید شده در استان و وجود استعدادهای نو، در گروه‌های سنی جوان و نوجوان و وجود استادان توانمند و هم چنین خلأ انجمن‌های ادبی کردی در ایلام، کار را شروع کردیم و با تشکیل چندین جلسه‌ی پی در پی انجمن «بەیان»را بنانهادیم. انجمنی که ژانرهای مختلف ادبی را پوشش می‌دهد. هم شعر و هم ترانه، هم نثر ادبی و هم داستان کوتاه؛ همه‌ی این گونه‌های ادبی در این انجمن طرفدار و خالق اثر دارد.
خوشبختانه استقبال از انجمن «بەیان» بی‌نظیر بود. روز افتتاحیه حدود هشتاد نفر آمده بودند و ما با کمبود جا مواجه شدیم.
«به‌یان»، شورایی منتخب از شاعران پیشکسوت استان دارد که آقایان فرهاد شاهمرادیان، نعمت‌الله داودیان، علی‌محمد محمدی، امید ظاهری و خانم سمیه فلاحی، اعضای شورای بەیان هستند و مسئولیت انجمن به عهده‌ی فرهاد شاهمرادیان است.
در بخش زبان هم داریم پیشنهادهای خوبی را جمع و بررسی می‌کنیم. سیاهه‌ای از افراد فعال و مؤثر در حوزه زبان شناسی شامل دبیران، استادان دانشگاهی، مترجمان و واژه شناسان که می‌توانند یاریگرمان باشند و زبان کردی را پویا ترکنند، تهیه کرده‌ایم و داریم بانک اطلاعاتی خوبی را از طیف‌های مختلف جمع آوری می‌کنیم که در جهت کمک به اهدافمان از تجربیات و دانش نخبگان دلسوز بهره می‌گیریم و در حقیقت موتور محرکه‌ی دبیرخانه را با یاری این افراد روشن می‌کنیم.
▪️لطفا در مورد چگونگی انتخاب نام «بەیان» برای انجمن ادبی وابسته به دبیرخانه توضیح دهید.
انجمن «بەیان» انتخابی از حدود هفتاد اسم پیشنهادیست که اعضای دبیرخانه و شورای بیان ارائە کرده بودند.
«بیان» واژه ای چند وجهی است.هم در زبان کردی کاربرد دارد و هم در زبان‌های دیگر چه فارسی و چه عربی.
در زبان کردی ایلامی «به‌یان» به صبح زود گفته می‌شود و نمادی از روشنایی و امیداست.ریشه‌ی قرآنی و حدیثی آن هم آشکار است و مکررا در سخن بزرگان دین آمده است.شعر خود نوعی بیان ارزشمند و برگزیده و هنری است و این اسم باحداکثر آرا در بین اسم‌های پیشنهادی، انتخاب شد.
▪️در مورد کار اعضای دبیرخانه توضیح دهید.
دبیرخانه اگر چه به لازم مالی و لجستیکی نو پا و کم بنیه است اما تلاش همکاران در آن دیدنی و ستودنی است و این برآمده از علاقه و غیرت به زبان مادریست.
اعضای دبیرخانه با کمترین امکانات حاضرند صدها ساعت وقت بگذارند،طرح و برنامه پیشنهاد دهند و تا مرحله ی اجرا و اقدام،برنامه ها را پشتیبانی کنند تا به رشدی متوازن در همه بخشها برسیم.آنچه حاصل این سه چهار ماه،کار دبیرخانه است بدون اغراق کوششی است فراتر از انتظار به قول ایلامیها “چمانی کار قوندراتیه”منظور کونتراکی.
▪️چه برنامه‌های تازه‌ای دارید؟
ببینید حالا که چیزی به نام دبیرخانه داریم،چه خوب است با توان و تلاش عزیزمان در این بخش، ارگان‌ها و نهادهای فرهنگی استان همراه شوند و مدیران و روسای ادرات فرهنگی برای زبان و فرهنگ مردم این دیار دل بسوزانند و دبیرخانه را به عنوان بازوی مشورتی خود ببینند.من در همین تریبون از همه دوستان میخواهم که در راستای ارج نهادن به زبان و ادبیات کردی کمی جدی تر وارد میدان بشوند و از ظرفیت دبیرخانه بهره ببرند.
ادرات و نهادها و ارگانهایی مانند:صدا و سیما ی مرکز استان، ادارات آموزش و پرورش،اداره کتابخانه های استان،کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان،حوزه هنری،بنیاد ایران شناسی،بنیاد نخبگان،دانشگاههای ایلام،آزاد و...
شهرداری‌ها، انستیتوها و انجمن‌های ادبی و فرهنگی سمن‌ها همه و همه می‌توانند با بستن قرار داد و دعوت از دوستان کارشناس در اجرای برنامه هایشان موفق تر باشند.
صدا و سیما که نهادی با مخاطب فراگیر است می تواند در بخش واژه شناسی و به کارگیری واژگان و رسم الخطدر بهش اخبار کردی یا برنامه هایش با موضوعات بومی و یا متون نمایشی و یا ادبی از دبیرخانه بهره ببرد.
بعضی وقتها که فرصت دارم و به اخبار کردی استان گوش میدهم، به خودم میگویم چرا در استانی با این همه استعداد و پتانسیل باید شاهد اخباری، کاملا گرته‌برداری شده باشم.
اخبار استان به ترجمه‌ای رنگ و رو رفته و بی قوام از اخبار سراسری مبدل شده،در صورتی که هربخش از خبر باید، مخصوص گویشوران خاص خود باشد.
متون نمایشی که به شکل فیلم یا سریال پخش می شوند می توانند اصلاح شوند و از زبان مادری تغذیه نمایند.
ترانه‌های پخش شده چه در سریال ها و چه در برنامه های کردی گاه فاقد استانداردهای لازمند و حداقل نمره قبولی از یک شعر کردی می گیرند.صدا وسیما به عنوان یک رسانه ی رسمی نقشی بزرگ در پاسداری و سلامت زبان کردی دارد و باید بتواند مخاطبانش را راضی کند.
سال‌هاست که بخش شعر و موسیقی به تعداد انگشتان یک دست هم تولید محتوایی عمیق واثر گذار نداشته است.
در آموزش و پرورش که وظیفه‌ی تعلیم و تربیت نسل های کودک و نوجوان دارد.می‌توان از وجود دبیرخانه بهره برد. یادگیری رسم الخط،شعر و داستان کوتاه، بخشی از این خواسته است.
در بخش ادبیات بومی که در کتاب‌های فارسی به درستی طراحی شده،می توان دبیران ادبیات را آموزش داد بعضی وقتها کارهای خوبی در این زمینه می بینم و این جای خوشحالی دارد مثلا خانم سمیه فلاحی ،همکار ارجمند و دبیر خوش ذوق ادبیات با راهنمایی دانش آموزان و خواندن متون منظوم و منثور برای آنها توانسته کلیپ های خوبی را تهیه کند و مشوق آنها در یادگیری متون ادب کردی باشد.بسیاری از دبیران ادبیات فارسی با رسم الخط کردی که رسم الخطی کاملا علمی ست آشنایی ندارد،این کار از عهده دبیرخانه بر می آید و آموزش و پرورش می تواند در جهت یادگیری نیروهایش کلاسها و کارگاه های ضمن خدمت برگزار کند.
دانشگاههای ایلام و آزاد و… در بخش‌های مختلف و رشته های گوناگون می توانند با دبیرخانه تعامل داشته باشند.الان در دانشگاه ایلام رشته ی زبان شناسی دایر است و این امکان خوبی است که استادان و اعضای هیئت علمی زبان کردی را به عنوان یک زبان ایرانی جدی بگیرند و مشوق دانشجویان در کارهای تحقیقی باشند.زبان کردی،زبانی بکر و ارجمند است و زمینه مناسبی برای پژوهش‌های زبان شناسانه دارد .در رشته زبان و ادبیات فارسی هم می توان به پژوهش درحوزه ی ادبیات تطبیقی و… فکر کرد و به ترغیب دانشجویان پرداخت تا این خلا پر شود.می دانیم که گونه های مهمی از ادبیات مانند ادبیات حماسی،غنایی و عرفانی در مناطق مختلف کرد نشین وجود داسته است و بسیاری از منظومه های فارسی نظیر خسرو و شیرین و شاهنامه به زبان کردی سروده شده اندحتی آثار امروز شعر و داستان کردی زمینه ای مناسب برای تطبیق و مقایسه اند و می توان پنجره ای روشن و علمی به این افق ها باز کرد،یادم می آید که پیش ازاین دانشجویان کارشناسی رشد و دکترا به کمک استادان مجرب و تلاشگر در این زمینه پایان نامه و رساله هایی ارائە کرده اند.
امروزه در شهرهای بزرگ تر،فرهنگسراهای شهرداری فعالانه در جهت رشد و شکوفایی زبان و ادبیات فعالیت دارند،متاسفانه در استان ما، علاقه مندان و افراد مستعد از این امکان بی بهره اند.
در بخش نام گذاری بلوارها،میادین،خیابانها و کوچه ها شهرداری کمیته ی نامگذاری گذاری دارد و می تواند از ظرفیت دبیرخانه بهره ببرد و آن را مرجعی معتبر در شناخت واژگان و اسامی کردی بداند.اخیرا شهرداری برخی اسامی را تغییر داده مثل میدان “استاندارد” کە به جای “چالیمار” آمده که چندان منطقی و ضروری به نظر نمی رسد و این موجب نارضایتی گروهی از منتقدان شده است.
بنیاد ایران شناسی ،اداره کل کتابخانه ها و.. هم می توانند از ظرفیت های دبیرخانه استفاده کنند.
دبیرخانه مصمم است در آینده ی نزدیک با احصا اسامی فعالان و استادان حوزه زبان نسبت به معادل سازی واژگان فعالانه وارد عمل شود. این کار راهبرد دبیرخانه است و می توان ثمره ی آن را در آینده دید.
امروزه بسیاری از واژگان عمومی و اختصاصی ما در زبان کردی معادلی شایسته ندارد و توسعه و به کار گیری بی حد و حصر این واژگان و گرته برداری های مختلف،ساختار زبان کردی را به نابودی می کشاند.این مهم خوشبختانه دغدغه ی اعضای دبیرخانه است و ما برای انجام این موضوع برنامه هایی مدون تنظیم کرده ایم.
کار دیگر دبیرخانه در این مدت نامه نگاری های مختلف است که از طریق اداره ی کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ایلام با ادارات و دانشگاه ها انجام شده و آنها را از وجود دبیرخانه و ظرفیت ها و خدمات آن مطلع ساخته است.
▪️بازخورد کار دبیرخانه و فعالیت‌های آن در جامعه‌ی فرهنگی استان چگونه بوده است؟
پاسخ و ارزیابی کلی من خیلی خوب است.روزهای اول پیام های مثبت زیادی فرستاده شد .پیامهای شخصی و حتی نظرات دوستان در فضای مجازی، عزم ما را جزم تر کرد و به ما که به تازگی قبول مسئولیت کرده بودیم،انرژی فراوانی داد.بخصوص نگاه فعالانی که کمی به شکل شخصی با هم زاویه داشتیم اما بی طرفانه و از سر صفا و صداقت قدوم این کودک نوباوه را خجسته دانستند.در هر صورت،
هر کاری در حوزه‌ی فرهنگ، ادبیات و هنر در ابتدا ممکن است با بهت و ابهام همراه باشد. گاهی افرادی بنا به دلایل شخصی یا نوع برداشت و یا محق دانستن خود،سعی می کنند پشت نگاهی مه آلود به تحلیل بپردازند و برخی چیزها ممکن است،موجب رنجش شود.مثلا: نوع تبلیغات، عدم دعوت مسئولان از افراد، حتی پذیرایی و… این نوع نگاه به دبیرخانه قابل اغماض بود.
بعضی از عزیزان بعدها از این رنجش های غیر واقعی پا پس کشیدند و فهمیدند کمی عجولانه اظهار نظر کرده و به قضاوت نشسته اند.
دوستانمان هم در دبیرخانه آغوش محبت خود را باز کردند و به همه فهماندند که حضورشان در دبیرخانه نه به خاطر گرفتن مسئولیت که از سر دلسوزی، علاقه مندی و وفاداری به زبان مادری و به دلیل تعهد به زبان و ادبیات بوده است.حالا اغلب دلسوزان و علاقه مندان پیامهای مهر آمیزشان را ارسال می کنند و داوطلبانه در کمک به اهداف دبیرخانه،تلاش می نمایند.
دبیرخانه،فعالان فرهنگی و ادبی استان های مجاور را هم به تلاش واداشته است. بسیاری از دوستان اهل کرمانشاه و کردستان با ابراز شادی از تشکیل دبیرخانه،خواهان تشکیل دبیرخانه ای مشابه در استان هایشان شده و به بنده پیام دادند که فلانی، لطفا به مسئولان ما هم بگویید که دبیرخانه ای تشکیل دهند و به زبان مادریمان کمک نمایند.کاش مسئولان محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی در این استان ها هم به چنین اقدام بایسته ای دست بزنند تا گلایه ها از بین برود و تلاشگران عرصه ی فرهنگ و هنر در کرمانشاه،کردستان و لرستان که توانمند و نو آورندبه شکوفایی،زایایی و استمرار زبان مادریشان کمک نمایند و زمینه ی تعامل ما با آن عزیزان بیشتر فراهم شود،این کار موجب هم افزایی و قدرت و قوام جامعه ادبی و فرهنگی ست.
▪️دقیقا منظور از زبان کردی ایلام چیست؟
در جغرافیای استان ایلام، لهجه‌ها و گویش هایی وجود دارد که همگی ریشه‌ای کهن در این خاک عزیز دارند.
در استان ایلام زبان کردی، زبان قاطبه ی گویشوران است. زبان کردی در ایلام قدمت فراوان و گویشوران بیشتری دارد.گویش‌ها و لهجه‌های متعدد در استان‌مان وجود دارد که خاص قبایل و ایل‌های ایلامی‌ست. همه این گویش‌ها متعلق به مردم ما هستند و همه از نظر ما ایلامی‌اند؛ یعنی متعلق به کردی استان ایلامند و همه برای ما عزیز و محترم.
دبیرخانه هیچ امتیاز خاصی برای یک گویش ویژه قائل نیست، بلکه همه‌ی اعضا می‌کوشند که بتوانند در قالب اساسنامه و با توجه به شرح وظایف‌شان در خدمت زبان کردی باشند.
▪️رابطه دبیرخانه با رسانه را چطور ارزیابی می کنید؟
کار رسانه‌ای دبیرخانه پس از دو ماه شروع شد ابتدا لازم بود لوگویی مناسب را تهیه کنیم چندین طرح با ایده‌های مختلف به دستمان رسید -که لازم است درهمینجا از حسن نظر دوستان و طراحان هنرمندی مانند وحید اسدی و قدرت ملکی که زحمت زیادی متقبل شدند، سپاسگزاری کنم- بالاخره با چکش کاری‌های متعدد یک طرح با آرا بالا تایید شد. عرض می کردم کار رسانه‌ای دبیرخانه در فضای مجازی شروع شد در فضای مجازی هم انجمن بیان و هم دبیرخانه فعال هستند و محتواهای مختلفی از گزارش های مختلف گرفته تاشعر خوانی شاعران و داستان های کوتاه و همچنین نوشته های موجز درحیطه ی دستور زبان و…دراختیار کاربران قرار می گیرد.
بیشتر دوستان حاضر در دبیرخانه خود در گذشته و حال در رسانه‌های کشوری و استانی سابقه دارند و در کارنامه آنها، این مهم دیده می‌شود رابطه‌ی دوستان دبیرخانه با مطبوعات و نشریات عالیست و این خود امتیازیست.
مصاحبه و تنظیم: خداداد ابراهیمی
نظر شما