استان کردستان به لحاظ دارا بودن شمار مساجد یکی از نقاط ویژه در کشور و حتی در بین کشورهای اسلامی است. وجود مساجدی با عمر بالا و به کارگیری معماری خاص این استان را به یکی از مناطق مستعد کشور در راستای توسعه گردشگری مذهبی تبدیل کرده است.

در کنار وجود مساجد بی شمار تاریخی در مناطق شهری و روستایی استان کردستان، اماکن متبرکه و امامزاده ها نیز در محدوده جغرافیایی این استان قرار گرفته اند.

مساجد ساخته شده در مناطق شهری و روستایی استان کردستان دارای ویژگی های خاص معماری بومی و محلی بر اساس ویژگی های منطقه هستند و به همین دلیل نیز عمر شماری از این مساجد در شهرهای همچون سنندج، سقز و کامیاران به دوره های مختلف تاریخی به ویژه قاجار و صفویه بر می گردد.

در کنار وجود مساجد بی شمار در استان مناسبت های و مراسم های مذهبی خاصی نیز در کردستان هر ساله برگزار می شوند که این مراسم های ویژه نیز ظرفیت های لازم را برای جذب گردشگر در اختیار دارند ولی مهمترین مسئله در این بین عدم معرفی این ظرفیت های ویژه در این خطه از کشور است.

هر چند که کردستان در کنار ظرفیت های گردشگری مذهبی در بخش آثار تاریخی و زیبایی های طبیعی نیز یکی از مناطق بکر کشور است ولی می توان با برنامه ریزی مناسب و با ایجاد و تقویت زیرساخت های لازم زمینه را برای معرفی ظرفیت های این بخش فراهم کرد و با حضور و ورود مسافران و گردشگران بیشتر شرایط برای توسعه و پیشرفت سریعتر استان نیز مهیا می شود.

مقبره هاجره خاتون

از مهمترین مساجد و اماکن متبرکه در شهرستان سنندج می توان به مقبره امامزاده هاجره خاتون، خواهر حضرت امام رضا (ع) اشاره کرد که این مقبره به دلیل ویژگی های خاص معماری در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و در کنار آن هر روز خیل زیادی از مردم در کردستان و سایر نقاط کشور برای زیارت راهی این محل می شوند.

این امامزاده در خیابان صلاح الدین ایوبی، در محله قدیمی سرتپوله شهر سنندج واقع است و ساختمان آن به صورت مجموعه شامل سه حیاط با فضاهای مجاور، مقبره، مسجد و آرامگاه مشایخ و بزرگان سنندج است.

مقابر مشایخ با گچبری های زیبا و نقوش گل و گیاه، کار استادان و هنرمندان بزرگ تزیین شده است و این قسمت از مهمترین ویژگی های این بنا به شمار می رود.

استفاده از معماری سبک کردستانی در ایجاد ایوان ستون دار در سمت جنوب از دیگر ویژگی های این بنا است و در این مجموعه در کنار مسجد حجره هایی برای آموزش علوم دینی به طلاب ساخته شده است که بر اساس روایات موجود، این امامزاده شریفه، خواهر امام رضا (ع) است که در سفر آن بزرگوار به خراسان در کردستان فوت کرد و در این مکان به خاک سپرده شد.

مسجد جامع سنندج (دارالاحسان)

مسجد دارالاحسان یا مسجد جامع سنندج که در خیابان امام خمینی (ره) این شهر واقع شده است و از ابنیه های مهم هنر دوران قاجار و محلی برای رشد و تربیت اساتید و علمای دینی کردستان بوده است و این مسجد دارای 2 هزار و 362 متر مربع مساحت و هزار و 862 متر مربع زیربناست و در دوران امان الله خان اردلان ساخته شده است.

مسجد دارالاحسان شامل دو ایوان یکی رو به شرق و یکی رو به جنوب است و ایوان جنوبی هم از لحاظ وسعت و هم تزیینات نسبت به اوان شرقی دارای اهمیت بیشتر است و شبستان مسجد دارای 35 گنبد است که بر روی 24 ستوان سنگی چهار ردیف شش تایی قرار گرفته اند و ستون های شبستان با شکل مارپیچی مجاری شده اند و به این لحاظ می توان آن را با مسجد وکیل شیراز و ستون های حمام تاریخی روستای قصلان در شهرستان قروه مقایسه کرد.

مسجد جامع سنندج دارای طاق ها، طاق نماها و رواق هایی است که دارای تزیینات کاشی کاری و آجرکاری و کتیبه های متعدد است و دو گلدسته بلند و زیبا در دو بالای دو پایه کناری ایوان شرقی قرار گرفته است که زیبایی و عظمت مسجد را دو چندان کرده و از این رو می توان ایوان شرقی و گلدسته ها را با مسجد جامع عتیق قزوین مقایسه کرد.

مسجد دارالاحسان سنندج در گذشته دارالعلم و مرکزی برای اشاعه مذهب شافعی بوده است و استادان زیادی در آن پرورش یافته و به درجات عالی علمی رسیده اند و به همین دلیل در کتاب های تاریخی مسجد جامع سنندج به نام دارالاحسان مشهور شده است.

مسجد دو مناره سقز

مسجد دومناره سقز واقع در محله میان قلعه سقز و در دامنه یگانه تپه تاریخی داخل شهر یعنی نارین قلعه و در واقع در بافت قدیم شهر در خیابان امام خمینی (ره) قرار دارد و این مسجد در محیطی آزاد ساخته شده است و از هر طرف باز است.

بنای مسجد طبق روایات محلی به زمان شیخ حسن مولان آباد، از عرفای حکیم ریاضی دان مشهور عصر افشاریه بر می گردد. هنگام عزیمت نادرشاه افشار به بغداد وی از منطقه سقز عبور کرد و طبق درخواست شیخ حسن مولان آباد برای ساخت مسجدی برای اهالی شهر سقز اقدام کرد.

با توجه به کاشی کاریهای این مسجد که بیشتر مربوط به اواخر افشاریه و اوایل زندیه است و خصوصیات آن دوران را دارد می توان به طور قطع مطمئن شد که بنا مربوط به دوره افشاریه است و در دوران های بعدی مرمت شده و تعمیرات جزئی در آن صورت گرفته شده است.

مراسم سنتی دراویش

برگزاری مراسم های خاص مذهبی اهل سنت در مناطق روستایی استان کردستان از دیگر ویژگی های خاص این استان است که همانند آن نه تنها در دیگر نقاط کشور که حتی در کشورهای اسلامی نیز یافت نمی شود.

دراویش در کردستان هر ساله و بر اساس مناسبت های خاص مذهبی با برگزاری مراسم های دینی به راز و نیاز با خداوند متعال می پردازند و با برپایی آئین های مولودی خوانی به ویژه در ماه مبارک ربیع به استقبال مناسبت های خاص خود می روند.

در شماری از روستاهای شهرستان های سنندج، کامیاران، مریوان و سقز هر ساله مراسم های مذهبی دراویش برگزار می شود و شمار زیادی از گردشگران را به سمت و سوی خود جلب می کند.

مراسم پیرشالیار در اورامان تخت

مراسم پیرشالیار در روستای اورامان‌ تخت از توابع شهرستان سروآباد هر سال دو بار در نیمه بهار و نیمه زمستان برگزار می شود و مراسم نیمه زمستان را عروسی پیرشالیار و مراسم نیمه بهار را کومسای می نامند.

مقبره پیرشالیار که از موبدان عبدالقادر گیلانی است در انتهای جاده آسفالته اورامان قرار دارد و آئین های ویژه در مراسم های پیرشالیار شامل ذبح دام قربانی، دف زنی، نوعی رقص، خوردن آش، و شب‌ نشینی و خواندن شعر و دعا است.

مراسم کومسای نیمه فصل بهار برگزار می شود و در آن روز مردم با حضور در مقبره پیرشایار دعا می کنند که سال جدید برای آنها با برکت باشد و در مراسم نیمه زمستان یا همان عروسی پیرشالیار نیز که سه روز به طول می کشد آئین های خاصی از جمله دف نوازی و رقص دینی برگزار می شود.

از امامزاده های دیگر استان می توان به بقعه «پیرعکاشه» در شهرستان کامیاران، امامزاده پیر عمر و پیر محمد در سنندج، مقبره «پیرشالیار» در هورامان، مقبره «شیخ فاضل گروسی» در بیجار و «شیخ عباس کومایین» در کامیاران اشاره کرد که هر یک از آنها دارای ویژگی های و مراسم های خاصی هستند و به همین دلیل می توان با معرفی این ظرفیت ها زمینه را برای جذب گردشگر بیشتری در این بخش برای استان کردستان فراهم کرد.