سد ایلیسو که از آن می توان به عنوان مهمترین پایه پروژه بزرگ گاپ (پروژه جنوب شرق ترکیه) یاد کرد در روزهای گذشته طی مراسمی از طریق ویدئو کنفرانس با حضور رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه افتتاح شد. پروژه بزرگی که تحت عنوان "نیروگاه انرژی سد ایلیسو. 1" از آن یاد می شود یکی از بزرگترین پروژه های گاپ به حساب می آید که از سال 2008 میلادی ساخت آن در دستور کار قرار گرفته و بعد از 12 سال، روز گذشته علی رغم تمامی تدابیر بهداشتی برای مقابله با ویروس کرونا از سوی رئیس جمهور ترکیه افتتاح شد. پروژه ای که هم برای ترکیه و هم برای کشورهای منطقه از منظرهای مختلفی حائز اهمیت بوده و پیامدهای زیادی خواهد داشت.

قبل از هر چیزی باید به این موضوع پرداخت که چرا پروژه سد ایلیسو تا این اندازه برای ترکیه اهمیت دارد؟ در پاسخ به این سوال بایستی عنوان کرد همانگونه که رئیس جمهور ترکیه نیز تأکید کرده است این سد از لحاظ اقتصادی برای ترکیه حائز اهمیت بوده و درآمدی که از این پروژه برای اقتصاد ترکیه در نظر گرفته شده است سالیانه 2.8 میلیارد لیر ترکیه می باشد. همچنین این سد از آنجایی که منبع تغذیه سد جزیره که در آینده تاسیس خواهد شد، به حساب می آید از لحاظ تولید برق و انرژی به دست آمده از آن نیز اهمیت حیاتی برای ترکیه دارد. ترکیه که در دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه (AKP) در این کشور از سال 2002 میلادی تعداد سدهای خود را به بیش از دو برابر رسانده است اکنون یکی از بزرگترین پروژه های سد سازی خود را افتتاح می کند که علاوه بر اهداف اقتصادی، اهداف سیاسی – استراتژیکی در سطح منطقه ای برای آن طراحی شده است. از همین رو، بسیاری از کارشناسان پروژه سد ایلیسو را فراتر از اهداف آبیاری و تولید برق در نظر گرفته اند.

در واقع سد ایلیسو، قسمت آخر از سریال پروژه گاپ است که یک سری اهداف سیاسی در دل خود می پروراند. برای تجزیه و تحلیل اهمیت های سیاسی پروژه سد ایلیسو باید ابتدا به اهمیت رودهای دجله و فرات برای کشور ترکیه پرداخته شود. از گذشته کشورهای ترکیه – سوریه – عراق دارای مشکلات متعددی در زمینه رودهای دجله و فرات بوده اند و در برنامه های توسعه این کشورها همواره این رودها اهمیت های فراوانی داشته اند. اگرچه اکنون چنین به نظر می رسد که این مشکلات خاتمه پیدا کرده است و یا از اولویت دولت ها خارج شده باشد ولی به هیچ عنوان این گونه نبوده و مسئله دجله و فرات هر لحظه می تواند یک بار دیگر به یکی از مهمترین موضوعات منطقه تبدیل شود. ترکیه از سال 1990 همواره سیاست های آبی را یکی از ابزارهای سیاسی خود بر علیه کشورهای منطقه به خصوص سوریه و عراق مورد استفاده قرار داده است و اکنون با پروژه گاپ که فراتر از یک پروژه آبرسانی و تولید انرژی به حساب می آید آخرین حلقه های این سیاست در برابر کشورهای منطقه را مستحکم تر کرده و پروژه ایلیسو به مهمترین پایه این زنجیره سیاسی به حساب می آید. علاوه بر این سد ایلیسو و در کل پروژه گاپ اهداف سیاسی و نظامی دیگری در داخل ترکیه نیز دارد که بیشتر آن ها مختص به مقابله با جریان های کردی و تجزیه طلبانه ای است که در جنوب شرق ترکیه علیه آنکارا فعالیت می کنند. ترکیه با تحقق این پروژه سیطره خود در مناطق مرزی جنوب شرقی را استحکام بخشیده و با کنترل مناطق مسکونی در محدوده این پروژه ها و ایجاد مناطق مسکونی جدید با طراحی های خاص خود اجازه شکل گیری جریان های تجزیه طلبی را که به خصوص در دهه 90 میلادی و اویل سال های 2000 میلادی در منطقه شاهد آن بودیم، نخواهد داد.

یکی دیگر از مهمترین موضوع پروژه گاپ و به خصوص سد ایلیسو بافت تاریخی و مناطق مسکونی کردهای ترکیه است. یکی از بزرگترین انتقاداتی که از این پروژه صورت می گیرد انتقاد از حاکمیت در راستای تلاش برای از میان بردن بخشی از بافت تاریخی و مسکونی کردهای ترکیه است. روستای تاریخی حسن کیفی در استان باتمان و بسیاری از مناطق مسکونی همزمان با افتتاح سد ایلیسو با تهدید بسیار جدی روبه رو شده اند که حتی کارشناسان از زیر آب رفتن کامل برخی مناطق مسکونی به خصوص منطقه تاریخی حسن کیفی سخن می گویند.

به طور خلاصه می تواند عنوان کرد: بزرگترین برگ برنده سیاسی ترکیه در آینده آب است. پروژه گاپ مهمترین ابزار این برگ برنده و سد ایلیسو مهمترین پایه این پروژه به حساب می آید.

خبرگزاری کردپرس/سرویس ترکیه