عمده این ریب و تردید متوجه شناخت فساد و گونه های متنوع آن است. شیوه های مبارزه بافساد به عدد تنوع و پیچیدگی هایی می باشد. به همین خاطر جایگاه مصلحان و مبارزان با فساد وشناخت پیچیدگهای آن در طول تاریخ بس گرانسنگ بوده و دست یافتن به این جایگاه توفیقی بزرگی بوده و می باشد.

فساد به مانند یک بیماری مسری گریبان بشر را گرفته است و امکان تسری آن به همه افراد وجود دارد. در منظر لغت شناسان اصیل، فساد نقیض صلاح و در تعریف اصطلاحی آن آمده است که «خروج هرچیزی از اعتدال خود فساد نامیده می شود.» ( الفساد خروج الشی عن الاعتدال.) و صلاح همان روح طبیعی و اعتدال حقیقی می باشد که افراط و تفریط می تواند آن را از گردونه اصلی خارج و به فساد و تباهی نزدیک کند. ( الاصلاح جعل الشی علی الاستقامه.)

همچنین افساد و اصلاح یکی از زوج های متضاد قرآنی است که در کنار همدیگر بهتر شناخته می شوند. و نکته ظریفی که وجود دارد توالی اصلاح پس از افساد است یعنی اصلاح معمولا بدنبال فساد میآید در همین جاست که فلسفه وجودی مصلح تحقق مییابد. فساد در ابعاد مختلفی از جمله حوزه ی باورها و عقاید و رفتارها را شامل می شود. بین بینش ها و باورها با نگرش ها و رفتارها رابطه مستقیم و نزدیکی وجود دارد بنابراین اگر بخواهیم رفتارها اصلاح گردد ابتدا می بایست باورها را اصلاح کنیم.

یقینا ریشه بسیاری از فسادها در تقلیل یا کاهش باورها و یا تقیدات اخلاقی است. اگر به هر پدیده فاسد بنگرید ذره ای از ایمان و باور در آن یافت نمی شود اگر اندکی باور در هر پدیده فاسدی وجود داشته باشد قطعا گرفتار فساد نمی شود.

مبارزه با فساد از ماموریت های اصلی پیامبران الهی بوده است مصلحان وپاک اندیشانی که وجود خود را وقف مبارزه با فساد می کنند درطول تاریخ کم نیستند. به تعبیر دیگری ، قرار گرفتن در مسیر اصلاح و دوری از فساد جزء فطرت و سرشت الهی انسانهاست و اصولا انسان های فساد اندیش ازمسیر اصلی ذات و سرشت الهی خود خارج گشته اند که به فساد منتهی گردیده است.

ضمن اینکه برهمگان آشکار است که منشاء فساد از قدرت و ثروت می باشد عموما فساد از امرا و فرمانروایان شیوع پیدا می کند و سپس به درون جامعه تسری می یابد.

به فرمایش امام علی (ع) ؛ (الناس بامرائهم اشبه به آبائهم.) مردم بیشتر به امرا ء و فرمانروایانشان شبیه ترند تا پدرانشان. این شباهت یعنی الگو پذیری و شکل گیری شخصیت اجتماعی افراد اعم از نیک و بد. این سخن بسیار عمیق و دقیقی است. تجربیات علمی و جامعه شناسی این موضوع را تائید می کند. همه ماها در محیط پیرامونی این تجربه را مشاهده کرده ایم. اصولا فساد از دو طبقه جامعه را به کام خود می کشد مدیران و ثروتمندان. مصداق شعری این سخن حکیمانه ؛

ملک ز باغ رعیت چو برخورد سیبی/ غلامان درآورند درخت از بیخ

مردم فی حد ذاته دسرسی به ثروت و قدرت ندارند که به فساد گرفتار آیند این مدیران و ثروتمندان هستند که لاقیدانه دست درجیب مردم می کنند و با هدف انباشت ثروت، عامل فساد درجامعه می شوند. ریشه فسادها را بررسی کنید چگونه یک کارمند معمولی به بزرگترین ثروت کثیف دست می یابد؟ نطفه فساد از ممزوج قدرت و ثروت درخلاء اخلاق و تقوا و در سایه مدیریت ناکارآمد شکل می گیرد. تحقیقا اگر فردی از آحاد جامعه فاسد گردد حتما ردپای یک مسئول نالایق در بین است وگرنه او به تنهایی قادر به ارتکاب فساد نخواهد بود. مصداق آن شرایط کنونی ست که مدیران در غارت ثروت گوی سبقت را از هم ربوده اند و ویروس پلید اختلاس را درجامعه به دیگران منتقل می کنند.

درشرایطی که فساد و تباهی در یک مجموعه یا فردی بر همگان واضح و آشکار می باشد مجموعه یا افرادی با ملاحظات سیاسی درمقابله با آن حقیقت را زیر پا گذاشته و علی رغم وضوح فساد در فرد یا دستگاهی با آن مماشات نموده و از آنان دفاع می کنند؟ مگرنه این است که افساد در مقابل اصلاح قرار دارد؟ کسانی که فلسفه وجودی و شناسنامه شان به نام اصلاحات صادر گردیده، چه شده که اکنون توجیه گر فساد بعضی افراد و دستگاه ها بوده و چشم بر بسیاری فسادها می بندند؟ ضمن اینکه بعضا تا بناگوش در منجلاب فساد غرقند. هرچند که فساد ربطی به هویت سیاسی ندارد هر جریان یا فردی پاسخگوی رفتارهای خود می باشد طبیعتا کسان مرتبط با جریان اصولگرایی هم از این آفت مصون نبوده اند چه بسا با پوشش این جریان فسادهای گسترده ای هم صورت گرفته است اما کسانی که با تابلو و منشور اصلاحات پا به عرصه سیاسی نهاده اند تکلیف خود را با این فساد های سریالی مدیران که جامعه را آزار می دهد مشخص کنند، یا حداقل تابلوی اصلاحات را عوض کنند که به ساحت گرانبار اصلاح و مصلح و اصلاحات خدشه وارد نشود چون این اژدهای هفت سر گریبان همه را می گیرد.

اما در شرایط فعلی آنچه که بیشتر در دستگاه های اجرایی و مدیریتی عامل فساد می باشد رها شدن بسیاری از امورات به حال خود است. هرچند تیغ مبارزه با فساد تیزتر می شود به علت نا کارآمدی و اشرافیگری برخی اشخاص و دستگاه ها فساد همچنان‌تاخت و تاز می کند چرا که فساد در سایه وجود مدیر فاسد یا مدیریت ناکارآمد نشر پیدا می کند. به تحقیق در شرایط کنونی مردم صبورانه همه فشارهای بیرونی و ویرانگری های کرونا را تحمل می کنند اما این فساد و تبعات مخرب آن است که در شرایط کنونی از کرونا و تحریم هم آزار دهنده ترشده است .