امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه در نامه ای به رجب طیب اردوغان، همتای ترک خود، وی را «طیب عزیز» خطاب کرد و دیدار با وی برای کاهش تنش ها و ترمیم روابط دو کشور را خواستار شد.

پیش از این اردوغان نیز در نامه ای سال نو را به ماکرون تبریک گفته و به خاطر قربانیان حملات تروریستی اخیر فرانسه با مارکون اظهار همدردی کرده بود.

ترکیه و فرانسه در سال های گذشته مشکلات عمده ای داشته اند، از جمله رقابت در لیبی و سوریه، رفتار ترکیه با یونان و قبرس، اکتشاف گاز طبیعی توسط ترکیه در مدیترانۀ شرقی، دخالت ترکیه در درگیری های ناگورنو – قره باغ (میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان)، گسترش اسلام گرایی در فرانسه و برخورد فرانسه با مسلمانان، حمایت ترکیه از ترک های ملی گرای افراطی در اروپا و فرانسه و فعالیت گروه گرگ های خاکستری در اروپا. این دل دادن و قلوه ستاندن برای دو رئیس جمهور که تنش میان آنها بر سر این مسائل به الفاظی همچون «بیمار روانی» کشیده است، آن هم در شرایطی که اتحادیۀ اروپا خود را برای تحریم گستردۀ ترکیه آماده می کند، اندکی عجیب می نماید اما غیر منتظره نیست.

خطاب دوستانۀ ماکرون که با خط خودش روی نامه اش به اردوغان نوشته است، اگر چه متن نامه هنوز منتشر نشده، نشانۀ چیزی است که چنگیز آکتار استاد علوم سیاسی، روزنامه نگار و نویسندۀ ترک و از منتقدان حکومت ترکیه سه سال پیش آن را «مماشات» اتحادیۀ اروپا با ترکیه خواند و نسبت به عواقب آن که همچون «مماشات اروپا با هیتلر» خطرناک است، هشدار داد.

در آن زمان حملۀ نظامی ترکیه به منطقۀ کردنشین عفرین سوریه در جریان بود و آکتار از تلاش آلمان برای عادی سازی روابط با ترکیه به رغم این تحولات انتقاد می کرد، اما هدف انتقاد وی همۀ کشورهای غربی و ناتو بود.

آکتار نوشته بود: «ما باید همۀ کشورهای غربی را نیز که به نوعی برتری اخلاقی در خصوص حقوق بشر تظاهر می کنند، در کنار آلمان قرار دهیم. همۀ آنها میل دارند کالاهایشان را به فروش برسانند، به ویژه سلاح هایشان را، و خدمات مهندسی سودآوری که دانش محلی برای انجام آنها وجود ندارد، ارائه کنند؛ می خواهند ترکیه را در ناتو نگاه دارند و مانع از افتادن این کشور به دست ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه شوند؛ می خواهند مطمئن باشند ترکیه همچنان جلوی سیل پناه جویان و اینک تروریست های سابق را به سمت اروپا خواهد گرفت. به همین خاطر است که این روزها ناتو و اتحادیۀ اروپا به کرات می گویند «نگرانی های امنیتی مشروع» و «مبارزه با تروریسم» ترکیه را «درک می کنند».»

شاهد دیگری برای این ادعای آکتار روز گذشته فاش شد. گروه «برایتون علیه تجارت اسلحه (BAAT)» اسنادی ارائه کرده که نشان می دهد انگلستان شش سال است برای پهپادهای جنگی ترکیه قطعات تولید می کند. این پهپادها شش سال است که در سوریه مورد استفاده قرار می گیرند و تا وجود قطعات انگلیسی در ساخت آنها در درگیری ناگورنو – قره باغ علیه جمهوری ارمنستان اثبات نشد، مورد توجه قرار نگرفت.

علاوه بر این، انگلستان برای دوران پسا برگزیت به ترکیه چشم دوخته و مذاکرات اقتصادی گسترده ای میان دو کشور در جریان است. انتظار می رود ترکیه برای کاهش تأثیر تصمیمات جمعی اتحادیه و حتی تأثیر گذاری بر این تصمیمات، به سرعت روابط گسترده تری را با انگلستان و فرانسه آغاز کند. بدیهی است تقویت مناسبات گستردۀ تجاری و سیاسی ترکیه با این دو کشور مقتدر اروپایی، به ماجراجویی های منطقه ای ترکیه دامن خواهد زد و احتمالاً بیشترین زیان آن را کردها و سوری ها متحمل خواهند شد.

تکرار این سخن در رسانه ها به یک کلیشه تبدیل شده است: تا زمانی که گروه تروریستی دولت اسلامی عراق و شام (داعش) در پشت مرزهای ترکیه حضور داشت، بهانۀ مشهور «نگرانی های مشروع امنیتی» مطرح نشده بود، تجارت در دروازه های مرزی برقرار بود، روزنامه نگاران و نمایندگان پارلمان ترکیه ارسال سلاح برای داعش را برملا می کردند و به شهادت یورگن تودنهوفر روزنامه نگار معروف آلمانی، مرزهای ترکیه برای تردد اعضای غربی داعش باز و آزاد بود. در آن زمان ائتلاف بین المللی ضد داعش از عدم کنترل مرزها از سوی ترکیه انتقاد می کرد و این موضوع به تنشی در روابط آنکارا – واشنگتن تبدیل شد.

اما هنگامی که نیروهای کرد خود را سازماندهی کردند و از سوی ائتلاف ضد داعش و به ویژه ایالات متحده مورد حمایت قرار گرفتند و توانستند بخش زیادی از مناطق هم مرز با ترکیه را از اشغال داعش آغاز کنند، حکومت ترکیه به بهانۀ مبارزه با داعش بخشی از خاک سوریه را اشغال کرد تا همۀ نوار مرزی شمال سوریه به دست کردها نیفتد. از آن هنگام تا کنون ترکیه مکرراً از «نگرانی های مشروع امنیتی» خود در شمال سوریه می گوید و کشورهای غربی هم که خود از نیروهای کرد برای از میان بردن داعش حمایت کرده اند، این نگرانی ها را «درک می کنند.»

حکومت ترکیه تا کنون سه بار به شمال سوریه حمله کرده و هر سه بار با چراغ سبز کشورهای غربی و البته با جنگ افزارهای آنها بوده است. این واقعیت حتی به طرح تحریم تسلیحاتی ترکیه منتهی شد، اما در حد طرح باقی ماند. برخی کشورها نیز به صورت یک جانبه از ممنوعیت فروش سلاح به ترکیه سخن گفتند، اما تنها چند کشور که آنها هم حجم مبادلاتشان قابل توجه نبود، این ممنوعیت ها را تصویب کردند.

تنها کاری که شرکای غربی ترکیه در این مداخلات نظامی کرده اند، توصیه به رعایت قوانین جنگ و حقوق غیرنظامیان بوده است. اما زمانی که سازمان های حقوق بشری از نقض گستردۀ حقوق بشر، قتل عام، آدم ربایی، تجاوز، اخاذی، تغییر بافت قومی منطقه، سرقت و غصب اموال ساکنان بومی و ده ها جنایت دیگر در شمال سوریه گزارش می کنند، شرکای غربی انکارهای حکومت ترکیه را بیشتر از اسناد سازمان های حقوق بشری مورد اعتماد خود باور می کنند.

کشورهای غربی، به قول آکتار، «با بی تفاوتی حساب و کتاب می کنند» و بر اساس منافعشان روابطشان با ترکیه اوج و حضیض دارد اما پایان ندارد. به نظر می رسد نامۀ دوستانۀ ماکرون به اردوغان نشانۀ آغاز دورانی جدید، یا به عبارتی یکی از اوج ها در مناسبات ترکیه با اروپا است. اینک منافع آنها ایجاب می کند که «طیب عزیز» باشد تا این روند مماشات به پایان نرسد و همچنان ادامه یابد.

بیستون عباسی