به گزارش خبرنگار کردپرس، مناطق مرزی به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه ای که دارند از نظر بین المللی امتیازات مهم را دارا هستند. یکی از این امتیازات در حوزه اقتصادی و امر صادرات است. مقوله ای که به گفته کارشناسان اقتصادی اگر صادرات در مناطق مرزی تسهیل شود نه تنها باعث توسعه کشور که توسعه مناطق مرزنشین را هم در پی دارد.

در واقع صادرات را موتور محرک تجارت هر کشور می‌دانند، چرا که صادرات ضمن فعال کردن بخش های مختلف تولید در کشورها، زمینه حضور کالاهای تولیدی را در بازارهای جهانی فراهم می‌کند و موجب برندسازی در تجارت فرا مرزی می‌شود. با این وجود اما توسعه صادرات قبل از هر چیز نیاز به بسترسازی برای عملیاتی کردن اهداف ملی و راهبردی دارد.

صادرات و بازارچه های مرزی

یکی از بسترهای مهم برای صادرات باز می گردد به مناطق مرزی و فراهم کردن شرایط لازم برای صادرات.

آن طور که «پژمان جلالی نیا» از پژوهشگران حوزه اقتصادی می گوید «مرز یکی از ارکان اساسی در امور اقتصادی هر کشوری محسوب می شود و در این میان ایجاد شرایط لازم برای حمل و نقل کالا از داخل کشور به خارج کشور مسئله مهمی است که می تواند در رونق مناطق مرزنشین که عموماً محروم هم هستند اثرگذار باشد.»

این پژوهشگر اقتصادی یکی از بسترهای لازم برای صادرات را ایجاد بازارچه های مرزی می داند. «بازارچه هاي مرزي می تواند نقش بسزایی در صادرات کالاهاي تولیدي در منطقه و به دنبال آن رشد و توسعه اقتصادي آن منطقه داشته باشد لذا ایجاد و توسعه بازارچه هاي مرزي؛ افزایش و توسعه صادرات، ایجاد اشتغال و درآمد براي مردمان مستقر در نواحی مرزي را در پی خواهد داشت.»

به گفته «جلالی نیا» صادرات بازارچه هاي مرزي به عنوان راهکار مطلوبی جهت رفع شکاف مناطق مرکزي و مرزي و برون رفت از بحران هاي اقتصادي و اجتماعی مرزنشینان باید مدنظر قرار گیرد.

او مهم ترین ویژگی در مرز را ساختار این مناطق، فقدان تنوع در بستر هاي اقتصادي و فرصت هاي شغلی به خصوص براي نیروي انسانی که رو به افزایش روستایی است، می داند. «جهت رفع این معضلات، بالندگی و حرکت در مسیر توسعه روستایی این مناطق و تمرکز بر ایجاد بازارچه هاي مرزي می تواند محرك خوبی براي افزایش مبادلات رسمی، شکوفایی مزیت نسبی و توسعه بازارهاي منطقه اي، تثبیت قیمت و افزایش اشتغال و رفاه براي جامعه روستایی مرزنشین باشد، همچنین زمینه ساز توسعه اقتصادي آن ها می گردد.»

در واقع هدف از ایجاد و توسعه بازارچه هاي مرزي؛ افزایش و توسعه صادرات، ایجاد اشتغال و درآمد براي مردمان مستقر در نواحی مرزي، جذب سرمایه گذاري داخلی و خارجی و انتقال تکنولوژي، افزایش درآمدهاي عمومی، افزایش توریسم، صادرات کالاها و محصولات تولید شده در مناطق مرزي به کشورهاي هم جوار و واردات و تأمین کالاهاي موردنیاز معیشتی براي مردم مرزنشین از کشور هم جوار و همچنین ایجاد امنیت اجتماعی در مناطق مرزي، کمک به رونق بخشیدن تولید کالاهاي صنعتی، معدنی، کشاورزي و محصولات صنایع دستی استان هاي مرزي، کمک به توسعه صادرات و ایجاد تعادل در تراز بازرگانی خارجی کشور، کسب درآمد ارزي و کمک به ایجاد تعادل در تراز ارزي کشور، جلوگیري از گسترش پدیده قاچاق کالا، پیشگیري از مهاجرت مردم مرزنشین و کمک به توسعه روابط سیاسی، فرهنگی واقتصادي با کشورهاي همسایه و در نتیجه ارتقاي جایگاه اقتصادي کشور و بهره مندي از اقتصاد رقابتی است.

توسعه مناطق مرزی با صادرات

براساس پژوهش های صورت گرفته از گذشته هاي دور مناطق مرزنشین به دلیل ناتواناییهاي بالقوه، جزء مناطق منزوي و محروم به حساب می رفت. بنابراین شهرهاي واقع در مناطق مرزي بسیار محدود و از توسعه پایینی برخوردارند. اما با جهانی شدن صنعت، تجارت، امور مالی و تغییرات در نظام بین المللی، تفکرات ژئواستراتژیک به سوي باورهاي جغرافیاي اقتصادي مرزها معطوف شد، به گونه اي که تحولات در کارکردهاي مرز و نگرش به آن، به عنوان یک فرصت اقتصادي از سوي نظام هاي سیاسی حاکم، موجب افزایش جمعیت در مناطق مرزي شده و شرایط جدیدي را رقم زد؛ این شرایط جدید، مرکز را وادار به تجدیدنظر در روابط خود با پیرامون کرده است.

اقتصاددانان معتقدند رشد و رونق فعالیت هاي تجاري و بازرگانی در مرزها و یا مناطق مرزي تأثیرات مثبت و بسزایی در توسعه شهرهاي مرزي گذاشت، به طوري شهرهاي بزرگ و کوچک واقع در مناطق مرزي، هدف اصلی تأثیرات مرزي قرار دارند. آن ها نه تنها، موتورهاي توسعه اقتصادي هستند بلکه مراکز نوآوري فرهنگی، تحولات اجتماعی و تغییرات سیاسی به حساب می آیند.

علیرغم اینکه شهرهاي مرزي از مناطق وابسته و برخوردار نیستند، اما به دلیل درآمد ناشی از داد و ستد یا ذخیره سازي کالاها، این شهرها داراي اهمیت فراوانی در این راستا هستند. ایجاد و گسترش بازارچه هاي مرزي یک استراتژي کلیدي در راستاي کمک کردن به اقتصاد این نواحی و توسعه همکاريهاي اقتصادي و مبادلات بازرگانی میان کشورهاي همسایه بوده است.

موانعی برای صادرات

آنچه از منظر کارشناسان مهمترین مشکل صادرات است، نبود همسویی و هماهنگی تصمیمات در سطوح کلان و خرد و بوروکراسی و تصمیمات خلق الساعه است که امکان برنامه ریزی را از بدنه تولیدی و صادرکننده کشور می‌گیرد و در این بین مهمترین نقش متوجه سازمان های سیاست گذار می شود.

در این میان به گفته «جلالی نیا» نقش بازارچه های مرزی در امر صادرات و مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد بیشتر به چشم می خورد. از هزینه های گمرکی گرفته تا اجبار به کولبری، از قاچاق سازمان یافته گرفته تا کشتار کولبران به جای قاچاقچیان اصلی و ... همه و همه باعث شده اند که بازارچه های مرزی با بحران مواجه شوند و اگر برنامه ای برای ساماندهی این بازارچه ها در نظر گرفته نشود چه بسا قاچاق بیشتر و فساد گسترده تر خواهد شد.

همچنین عوارض و مالیات هایی که بر کالاهای صادراتی درج می شود و دریافت بدون ضابطه میزان هزینه های مالیاتی در کنار همسو نبودن صادرات و واردات و تعرفه های بالا برای ورود و خروج کالا و مهم تر از همه بی توجهی به شرایط حساس مناطق مرزی همانند امنیت منطقه که به یک تار مو بند است، همه باعث می شود تا صادرات به شکست بخورند و مناطق مرزی را در لیست سیاه اقتصادی و امنیتی قرار دهند.

نسبت مرز با صادرات

تحقیقات نشان می دهد که افزایش صادرات بازارچه هاي مرزي از سه بخش کشاورزي، صنعت و معدن موجب افزایش اشتغال کل منطقه خواهد شد.

«جلالی نیا» در پژوهش های خود عنوان می کند اثر صادرات بر تولید و اشتغال باید به گونه اي باشد که امکان ورود به بازار جهانی فراهم گردد و زمینه اي فراهم شود که علاوه بر مزیت نسبی داراي مزیت رقابتی هم باشد، بنابراین با متنوع نمودن صادرات بازارچه هاي مرزي با توجه به مزیت نسبی بالفعل به کارگیري ظرفیت هاي بالقوه در تجارت خارجی گام مؤثري در اتکا به درآمدهاي با ثبات این بازارچه ها در اقتصاد داشته است.

او با بیان اینکه بین صادرات بازارچه هاي مرزي و درآمد و رشد اقتصادي رابطه مثبت وجود دارد، افزود: با افزایش صادرات این بازارچه ها درآمد ناشی از آن افزایش یافته و این افزایش درآمدها منجر به ارتقاي کارایی در تخصیص مجدد منابع تولید به سمت فعالیت هاي با بهره وري بالا و افزایش تولید و رشد اقتصادي می شود.

مطابق اظهارات «جلالی نیا» از آن جا که درآمد ناشی از صادرات بازارچه هاي مرزي ابزار مناسبی براي مقابله با بی ثباتی درآمدهاي ناشی اینگونه صادرات است، بنابراین تشویق در جهت افزایش صادرات بازارچه هاي مرزي و به دنبال آن افزایش رشد اقتصادي بهترین عامل براي کاهش اتکا به درآمدهاي پرنوسان نفتی خواهد بود، به ویژه اگر این درآمد ها در راستاي سرمایه گذاري مجدد در اقتصاد و افزایش توان تولیدي در کشور باشد.

همچنین براساس تحقیقات این پژوهشگر اقتصادی در بلند مدت شاهد آثار بهتر این افزایش درآمدها و ثبات در آن خواهیم بود.

او در ادامه یادآور شد بین اثر صادرات و واردات با ثبات شغلی و رشد اقتصادي رابطه مثبت است، زیرا با افزایش میزان صادرات و به مقدار کمتر واردات، درآمد ناشی از صادرات افزایش یافته و این درآمد ها مجدد می تواند در راستاي درآمدزایی در اقتصاد یا حتی بالابردن تخصص و مهارت نیروي کار به کار گرفته شده و به نوعی باعث ثبات شغلی و رشد اقتصادي می شود.

همچنین نتایج حاصل از تحقیق حاضر و سناریو هاي مختلف نشان می دهد از بین بخش هاي صادرات بازارچه هاي مرزي کشور، بخش صنعت و معدن بیشترین تأثیر را در ثبات شغلی و درآمدي داراست. بنابراین لزوم توجه به صادرات این بخش ها در بازارچه هاي مرزي توان رشد اقتصادي و ثبات شغلی و درآمدي را در کشور تسریع می کند.

به طور کلی صادرات و واردات رسمی تأثیر مثبت و معنی داري بر افزایش تولید، افزایش اشتغال، ثبات شغلی و درآمدي و در نتیجه رشد اقتصادي خواهد داشت.

چه باید کرد؟

«پژمان جلالی نیا» و دیگر پژوهشگران حوزه اقتصادی چندین پیشنهاد برای بهبود صادرات و توسعه مناطق مرزی ارائه داده اند.

پیشنهاداتی مانند راه اندازي بازارچه هاي جدید و سازمان دهی بازارچه هاي قبلی در مناطق، تقویت مناطق مرزي به منظور افزایش صادرات بازارچه ها، افزایش درآمد مرزنشینان و اشتغال زایی و در نهایت توسعه این مناطق و ایجاد جاذبه ماندن در این مناطق اهمیت ویژه اي دارد و تسهیل در چنین مواردي در قالب برنامه هاي ویژه در چارچوب برنامه ها چشم انداز ضروري به نظر می رسد./