همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق که روز 25 سپتامبر برگزار شد، توجه همۀ قدرت های منطقه را به این تکۀ کوچک از سرزمین عراق معطوف کرد. این همه پرسی جنجالی که علی رغم مخالفت عراق، ایران و ترکیه برگزار شد، تحولاتی را به دنبال خود آورد که از ظواهر امر چنین بر می آید که گرد و خاک آنها به این زودی در خاورمیانه فرو نخواهد نشست.

آنچه مسعود بارزانی رهبر اقلیم کردستان را به برگزاری همه پرسی استقلال تشویق کرد اینک مشخص نیست. با وجود این شکی نیست که رهبر اقلیم کردستان انتظار همۀ این تحولات را که همه پرسی جنجالی در پی خود آورد، داشته است. نیازی به گفتن ندارد که آنکارا، تهران و بغداد بسیار به تندی به برگزاری همه پرسی استقلال در همسایگی خود واکنش نشان دادند. این سه کشور به سرعت همۀ اختلاف نظرهای خود را کنار گذاشتند و جبهۀ متحدی برای حفظ تمامیت ارضی عراق تشکیل دادند.

در همفته های گذشته موضع ترکیه کاملاً روشن بوده است. آنکارا بی درنگ اعلام کرد همه پرسی و نتیجۀ آن باطل و بی اعتبار است.رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه هشدار داد حکومت اقلیم کردستان، که مخالفت های آنکارا را نادیده گرفت و به سمت همه پرسی گام برداشت، تاوان سنگین پرداخت خواهد کرد. در همین حال بینالی یلدریم نخست وزیر ترکیه نیز گفت حکومت بارزانی هدف تدابیر و تمهیدات اندیشیده شده در جلسۀ اخیر شورای امنیت ملی قرار خواهند گرفت، نه کردهای عراق.

همزمان با برگزاری همه پرسی ترکیه یک رزمایش نظامی در نزدیکی دروازۀ مرزی خابور ترتیب داد. این گذرگاه مرزی شاهرگ حیاتی اربیل در سال های اخیر بوده است. واضح است که این یک تهدید ضمنی بود. در مرحلۀ سوم رزمایش نیروهای ارتش عراق نیز به همتایان ترک خود پیوستند. مقامات عالی رتبه ای در پایتخت ترکیه می گفتند این نیروها در آینده با عبور از دروازۀ خابور کنترل منطقه را به دست خواهند گرفت.

بغداد از اربیل خواسته است کنترل همۀ فرودگاه ها و گدرگاه های مرزی را به حکومت مرکزی واگذار کند. علاوه بر این ادعاهای تأیید نشده ای حکایت از آن دارند که نیروهای ارتش عراق برای کنترل دروازۀ مرزی به سمت خابور در حرکتند –این اتفاق ممکن است به زودی روی دهد. نمی توان این احتمال را نیز منتفی دانست که نیروهای عراقی شرکت کننده در رزمایش نظامی ترکیه یک شب از دروازۀ خابور عبور کرده و نیروهای پیشمرگ را از دروازۀ مرزی دور کنند. هیچ کس نیز نمی تواند ادعا کند نیروهای ارتش ترکیه هنگام عبور از دروازۀ خابور با نیروهای عراقی همراهی نخواهند کرد.

با وجود این تدابیری که ترکیه اتخاذ کرد در یک رزمایش نظامی خلاصه نشد. در همان هنگام ترکیه گام هایی برای ایجاد یک دروازۀ مرزی جدید برداشت تا بتواند به زودی دروازۀ مرزی خابور را ببندد. در عین حال ترکیه از تلاش بغداد برای به دست گرفتن کنترل فرودگاه های اقلیم کردستان حمایت کرد و اعلام کرد شرکت های هواپیمایی ترکیه پروازهای خود را به اربیل متوقف می کنند. یلدریم نیز با بیان اینکه «بغداد تنها طرف ما خواهد بود» روشن کرد که آنکارا دیگر با حکومت اقلیم کردستان روابط مستقیم برقرار نخواهد کرد.

گفته می شود در یک تماس تلفنی که اخیراً میان نخست وزیران ترکیه و عراق برقرار شد، دو طرف توافق کرده اند ترکیه صادرات نفت اقلیم کردستان را متوقف کند و در مقابل بغداد ضررهایی را که متوجه ترکیه می شود جبران کند. ایران نیز گام های مشابهی در این راستا برداشته است. در روزهای اخیر تهران تصمیم گرفت رزمایش نظامی مشترکی با ارتش عراق در مرزهای اقلیم کردستان برگزار کند. علاوه بر این همۀ شرکت های ایرانی از تجارت با اقلیم کردستان یا سرمایه گذاری در این منطقه منع شده اند. بغداد نیز علاوه بر بستن حریم هوایی اقلیم کردستان، طرحی را برای اعزام نیرو به کرکوک تصویب کرده است.

در مجموع می توان چنین گفت: تنش در منطقه در حال افزایش است، زیرا بغداد، تهران و آنکارا هر کاری که در قدرت آنها باشند انجام می دهند تا اربیل از تصمیم خود منصرف شود. اینکه حکومت اقلیم کردستان در نهایت در مقابل این تدابیر ناچار خواهد شد نتایج همه پرسی را باطل اعلام کند یا نه، باید منتظر بود و دید. اما باید دانست ابزارهای اربیل به شدت محدودند. بدتر از این، حکومت اقلیم کردستان بخش اعظم اعتماد و اعتباری که در آنکارا کسب کرده بود از دست داده است، حتی اگر سرانجام با شرایط ترکیه موافقت کند. در واقع مقامات ترکیه به طور ضمنی گفته اند که ابطال نتایج همه پرسی کافی نیست. آنها می گویند عادی سازی روابط تا زمانی که مسعود بارزانی کناره گیری نکند و یک سیاستمدار دیگر جای وی را نگیرد ممکن نخواهد بود.

منبع: دیلی صباح

ترجمه: خبرگزاری کردپرس / سرویس ترکیه