مام جلال در عرصه دانش، دانش آموخته دانشگاه بغداد بود و فنون حقوقی را به خوبی آموخت این فنون تا جایی بود که به تعارضات با همکلاسی های وی نیز منجر شد. گرچه در سلیمانیه موفق به دیدار با مام جلال نشدم اما در منطقه سرچنار و در سال 1388 بود که با چالاک طالبانی پسر عمومی وی آشنا شدم چالاک همکلاسی مام جلال در بغداد بود و از ذکاوت و تحلیل های حقوقی وی برای اثبات موضوعات می گفت. چالاک طرفدار نوشیروان مصطفی بود اما با این وجود می گفت که تحلیل های مام جلال منتج به اثبات است. هنر طنرپردازی را به خوبی بلد بود و از استعارات و تشبیهات بدیع به خوبی بهره می گرفت تلفیق دانش حقوقی وی با دانش سیاسی وی را در زمره حقوقدانان و سیاستمداران عصر خود قرار می داد. در کنار این تلفیقات وی تجربه مبارزات چریکی و سیاسی را در کارنامه خود داشت. او شاگرد ملامصطفی بارزانی بود و از هسته های حزب دمکرات کردستان یا پارتی بود بعدها در قامت یک لیدر بزرگ اتحادیه میهنی کردستان یا یکیتی را بنیان گذاری نمود. در آغاز تاسیس اتحادیه میهنی و در دیدار با رهبر فقید سوریه حافظ الاسد در یک مانیفست تاریخی هدف و انگیزه اصلی از اتحادیه میهنی را بیان می کند. این مانیفست جمله معروف " لماذا اتحاد الوطن الکردستانیه یا چرا اتحادیه میهنی کردستان بود" در این مانیفست سه تحلیل روشنگرانه وی از منطقه کردی، خاورمیانه و جهان به خوبی مشهود بود. گرچه تا آن زمان در تحلیل های عوام پسندانه مام جلال را بخاطر جدایی از پارتی یک خیانتکار معرفی می کردند اما رویکردهیا امپریالیستی و خیانت به کردها در واقعه فراموش نشدی کشتار 1975 مساله ای ای بود که شایستگی و درایت مام جلال را به اثبات رساند چرا که مام جلال زودتر از زمان خود در حرکت بود.

از آغاز جنگ های چریکی تا مبارزات سیاسی مام جلال سرد و گرم روزگار را چشیده بود. این سرد و گرم روزگار قالب ذهنی وی را شکل داد. این عملگرایی میراث پیرسویالیست کرد بود که توام به ذهنیت محافظه کارانه زمانی و مکانی وی تلفیق شد. این ذهنیت محافظه کارانه در ذهن وی به خوبی مهندسی شده بود و به خوبی می دانست سنگ بنای سیاسی و امنیتی پیرامون خود را ساماندهی کند. عملگرایی توام با محافظه کاری ناشی از گذاره های عینی بود که ناچارا باید برای آینده بهتری هدایت می کرد. مام جلال در چارچوب این ذهنیت ها و عینیت ها جامعه کردی را از سنت های دترمینیستی نجات و با اراده و آزادی همراه نمود. بی جهت نیست وی را گرگ بچه رادیکال کرد می نامند گرچه عده ای هم او را روباه سیاسی می دانستند که از چینش نیروها به خوبی برای رسیدن به منافع استفاده می نماید اما به نظر نگارنده سطور مام جلال شیرکردستان بود که برای نجات ملت خود متعهد بود. عملگرایی وی در کنسرت موسیقی شوان پرور که در اربیل و در دیدار با زلمای خلیل زاد برگزار شد مشهود بود افق دیدش بسیار وسیع بود و با همخوانی با شوان پرور و ترانه معروف "کوردستان کوردستان باغچه گلان" زلمای خلیل زاد و میهمانان خارجی را به وجد می آورد. این همخوانی هنر عملگرایی وی را به اثبات رساند.

برخلاف پست مدرن های جدید، وی در عین تلفیق دانش و قدرت و گذر از تئوری های روز، پست مدرنیسم زمان را با فعل و انفعالات عینی هموار نمود. این فعل و انفعالات معلول گذر زمان و تجاربی بود که از دل دانشگاه و مبارزات چریکی و سیاسی بدست آمد. برهمین اساس بود که جریان های سیاسی را به آسانی متحد و سمبل وحدت بود. چریک دیروز کردستان و کدخدای محبوب عراق تا زمانی که در قید حیات بود عراق را به جایی رساند که کنفرانس سران عرب در بغداد برگزار شد و ابهت عراق را در دل ها زنده نمود. تمام تلاش های وی برای کاهش تنش بین سنی و شیعه بود و با غلبه بر محذورات پیرامونی سعی داشت اتحاد شیعه و سنی در عراق را با اتحاد استراتژیک کرد و عرب همسو سازد. اما سکته مغزی وی و چالش با نوری مالکی برگ های برنده عراق را سوزاند به جرات می توان گفت کمای مام جلال کمای عراق بود. فقدان مام جلال به مانند فقدان یاسرعرفات در فلسطین، حافظ اسد در سوریه و جمال عبدالناصر در مصر بود. کثرت گرایی توام با وحدت وی ریشه در تعدیات پست مدرنیستی و عمگرایی منتج به وحدت هموار بود. جامعه عراق، کردستان و سویالیست های جهان گنجی را از دست دادند که فقدانش مشهود و پیکره صلح جهانی با فقدان وی ضربه ای عظیم خورد. زخم کنونی که در عراق و کردستان مشهود است ناشی از فقدان مام جلال است. روحش شاد و یادش جاودان.

*مدرس دانشگاه و کارشناس ارشد دیپلماسی