کردپرس: شرایط بحرانی اقلیم کردستان عراق و تداوم فشارهای بغداد بر آن در دوران پسا رفراندوم به ویژه با نزدیک شدن به انتخابات پارلمانی در عراق و همچنین اقلیم کردستان نیازمند تحلیلی موشکافانه و فراحزبی است. از همین رو خبرگزاری کردپرس برای تشریح وضعیت موجود، مصاحبه ای را با مسعود عبدالخالق نویسنده و ناظر سیاسی مطرح اقلیم کردستان و رئیس مجموعه رسانه ای استاندارد ترتیب داده که در ادامه می خوانید:*

کردپرس: اقلیم کردستان با برگزاری رفراندوم چه به دست آورد و این اقدام چه تبعات منفی‌ای به دنبال داشت؟

مسعود عبدالخالق: در آغاز باید به این مطلب اشاره کنم که مسئله حق تعیین سرنوشت از حقوق اساسی مردم کردستان است، اما نحوه رسیدن بە این هدف نیازمند بررسی بسیار دقیقی است. رهبری سیاسی کرد در عراق رفراندوم را مطرح کرد بدون انجام دادن هیچ گونه زمینه سازیی و یا وجود مشاره ای تخصصی، به همین دلیل انتظار این بود که با شکست بسیار بزرگی مواجه گردد. این گونه هم شد. در همه زمینه های سیاسی، اقتصادی و قانونی ضرور و زیان بزرگی به اقلیم کردستان و نه فقط آن هایی که بانی رفراندوم بودند، بلکه به همه مردم و آن هایی هم که رفراندوم را نمی پسندیدند وارد شد و شاهد شکست بزرگی بودیم. باید منتظر ضرر و زیان های بیشتری در آینده باشیم. به عقیده من این روند تا هنگامی که رهبری سیاسی کنونی اقلیم کردستان اداره امور را در دست دارد ادامه خواهد داشت. هنگامی پایانی بر این وضعیت خواهیم داشت که رهبری جدیدی بر سر کار آید.

کردپرس: به عقیده شما روابط اربیل – بغداد چرا به برخورد نظامی انجامید؟ آیا رفراندوم عامل اصلی بود یا این که به این روند سرعت بخشید و عوامل دیگری دخیل بودند؟

مسعود عبدالخالق: عوامل بسیاری در این موضوع دخیل می باشند. رهبری سیاسی کردستان آن گونه که باید و شاید بر روابط و تعهدات به بغداد پایبند نبود. در داخل اقلیم کردستان هم رهبری سیاسی کُرد دارای مشکلاتی است، یعنی مواردی که به عنوان اختلاف با بغداد برشمرده می شوند، در داخل اقلیم کردستان هم مسئله جدی هستند. از سوی دیگر نیز این یک واقعیت است که بغداد اعتقادی به نظام غیرمتمرکز و دولتی فدرالی و پایبندی به قانون اساسی ندارد. برخی کشورهای منطقه هم در ایجاد و تشدید اختلافات میان اربیل و بغداد نقش ایفا کردند، از جمله می توان به ترکیه، عربستان و امارات متحد عربی اشاره کرد که نقش برجسته ای در این باره ایفا کردند و هر دو طرف را تحریک می کردند تا شاهد حضور عراقی قدرتمند نباشند که از سال 2003 این انتظار می رفت که کردها شریک واقعی در قدرت باشند. متاسفانه این کشورها در فریب بغداد و رهبری سیاسی کرد موفق عمل کردند. این بود که وضعیت به مرحله برخورد نظامی رسید و پیش از آن نیز برگزاری رفراندوم که اشتباهی بیش نبود و متاسفانه انجام شد. اما ان شا الله بیش از این شاهد تداوم این وضعیت نباشیم.

کردپرس: حیدر العبادی نخست وزیر عراق در خصوص بازگشت نیروهای عراقی به کرکوک و دیگر مناطق مورد مناقشه تاکید کرده است که این اقدام جابجایی نیرو بر اساس قانون اساسی عراق بوده است، ارزیابی شما از این اظهارات چیست؟

مسعود عبدالخالق: این مناطق در اصل کردستانی هستند، اما بر اساس ماده 140 قانون اساسی عراق به نام مناطق مورد مناقشه شناخته می شوند. یعنی توافقی وجود دارد که هر دو طرف اربیل و بغداد این مناطق را اداره کنند. هنگامی که داعش به عراق حمله کرد، ارتش عراق از این مناطق خارج شد و شکست خورد و در مقابل، نیروهای پیشمرگ در آن ها مستقر گردیدند و این نیز وظیفه ای ملی بود زیرا اگر نیروهای پیشمرگ در این مناطق حضور نمی یافتند به اشغال داعش در می آمدند و داعش تا خانقین هم پیش می رفت و آن گاه مرزهای ایران هم با خطری جدی مواجه می شد، به همین دلیل در این مسئله نیروهای پیشمرگ نقشی بسیار مثبت ایفا نمودند. اما تصریح می کنم که متاسفانه رهبری سیاسی اقلیم کردستان به شیوهای کارآمد و کارشناسانه این اقدامات را مدیریت نکرد و با وضعیت جدید تعامل نکرد و از سوی دیگر، خصومت برخی کشورهای منطقه که پیش تر به آن ها اشاره کردم نقشی منفی ایفا کردند تا کار به جایی رسید روابط میان اربیل و بغداد تنش آلود گردد و بغداد نیز اقدام به اعزام نیرو کند و این در حالی است که بر اساس قانون اساسی عراق به کارگیری نیروی نظامی در منازعات سیاسی داخلی و در مقابل اقلیم ها ممنوع می باشد. به هر حال شرایط به اینجا ختم شد و اربیل و بغداد قانون اساسی عراق را نقض نمودند.

کردپرس: آیا این امکان وجود نداشت که با توافقی دو طرفه این مناطق به صورت مشترک اداره شود، همان چیزی که پیش از سال 2014 شاهد آن بودیم؟

مسعود عبدالخالق: این امکان وجود داشت، اما ما شاهد حضور برخی رهبران تندرو در اقلیم کردستان و همچنین رهبران تندرو در بغداد هستیم که عامل عدم موفقیت چنین طرح هایی هستند، وگرنه از هنگامی که کُرد در چارچوب کشور عراق حضور دارد، شاهد وجود چنین قانون اساسی و وضعیت خوبی نبوده است. وضعیت پیش از این رویدادها بسیار خوب بود. برای دولت مرکزی عراق و احزاب شیعه هم وضعیت مساعد بود. زیرا ما شاهد وجود دمکراسی واقعی که در آن انتخاباتی آزاد برگزار می شد بودیم و همه طیف ها، مشارکتی خوب در قدرت و ثروت داشتند، اما هر دو طرف بر برهم زدن وضعیت پافشاری می کردند، وگرنه شاهد وضعیتی مساعد بودیم. این امکان که مناطق مورد مناقشه به صورت مشترک اداره شود وجود داشت و هم اکنون هم این امکان وجود دارد. بغداد نباید مغرور شود و فکر کند که پیروزی میدان است و احزاب اقلیم کردستان را شکست داده است. نباید این رویکرد ادامه یابد.

کردپرس: دولت مرکزی عراق برای آغاز گفتگوها خواستار منحل کردن نتایج رفراندوم است، شاهدیم اربیل چراغ سبزهایی نشان داده و در مواضع خود انعطاف هایی داشته است، اما نتایج رفراندوم را منحل نکرده است، به عقیده شما دولت اقلیم کردستان در نهایت چنین تصمیمی اتخاذ خواهد کرد؟

مسعود عبدالخالق: احزابی که بانی برگزاری رفراندوم بودند، همه اهدافشان رفراندوم و تشکیل کشور کردستان نبود. زیرا آشکارا اعلام می کردند که رفراندوم را برگزار می کنند و همچون سندی آن را به کار می گیرند. در این امر نیز موفقیتی نداشتند و پس از برگزاری رفراندوم هم سردرگم هستند و نمی دانند دست به چه اقدامی بزنند. عقب نشینی بسیاری داشته اند. به نظرم قصد دارند که رفراندوم را منحل شده اعلام کنند، اما احزاب کردستانی بانی رفراندوم، نمی خواهند این مسئله را آشکار سازند. نمی خواهند خود را در میان مردم شکست خورده نشان دهند. این مسئله بزرگترین دغدغه آنان است.

کردپرس: پس از برگزاری رفراندوم و به ویژه وقایع 16 اکتبر و کنترل دوباره مناطق مورد مناقشه عراق توسط نیروهای عراقی و خروج نیروهای پیشمرگ از این مناطق، مسعود بارزانی از منصب ریاست اقلیم کردستان کناره گیری نمود و اختیارات این منصب را میان سه نهاد حاکمیتی دولت، مجلس و قوه قضائیه تقسیم نمود، به عقیده شما این انتقال قدرت تغییری در صحنه سیاسی اقلیم کردستان ایجاد خواهد کرد؟

مسعود عبدالخالق: این تغییرات شروع شده و ادامه خواهد داشت. دو حزب حاکم هم اکنون تضعیف شده اند. این نیز با دست برداشتن از منصب ریاست اقلیم کردستان نمایان است. شاهد بودیم که پس از این انتقال قدرت، آمریکا از این اقدام جناب مسعود بارزانی استقبال و آن را ستود. مردم نیز این را دریافتند که با تغییرات پیش آمده و مواضع عراق، کشورهای منطقه و جهان و در این میان آمریکا دیگر تصمیمات و رویکردهای پیشین رهبران و اعضای دفتر سیاسی این احزاب با مقطع کنونی سنخیتی ندارند. به همین دلیل این احزب بیشتر تضعیف خواهند شد و شاهد اقداماتی دیگر نیز خواهیم بود. قانون اساسی عراق اجازه نخواهد داد که احزاب دارای نیروی مسلح و نیروی امنیتی و زندان ویژه خود باشند. اگر این دو حزب هم شاخه های نظامی و امنیتی خود را از دست دهند بیش از پیش تضعیف خواهند شد. به همین دلیل با اطمینان خاطر می گویم که در انتخابات آینده دو حزب حاک یعنی دمکرات و اتحادیه میهنی آرای زیادی نخواهند داست و احتمالا آرای آن ها به نصف کاهش خواهد یافت.

کردپرس: پیش تر منصب ریاست اقلیم کردستان را مادر همه اختلافات و مسائل توصیف می کردند، قرار است در انتخابات آینده بار دیگر و همزمان با انتخابات پارلمانی برای انتخاب رئیس اقلیم کردستان انتخاباتی برگزار شود، آینده این منصب و مباحث مرتبط با آن را چگونه ارزیابی می کنید؟

مسعود عبدالخالق: این منصب یا به طور کامل منحل خواهد شد و یا این که با اصلاحاتی که در قانون آن انجام خواهد گرفت و اعمال می شود، دارای اختیارات تشریفاتی خواهد بود و شورایی با نام شورای ریاست اقلیم کردستان تشکیل خواهد شد. در چنین شرایطی این منصب مسئله ساز نخواهد بود. اما منصب ریاست اقلیم کردستان با قانون و شرایطی که تاکنون وجود دارد دارای اختیارات زیادی است و جناب کاک مسعود بارزانی بسیار تکروانه و بدون مشورت تصمیم گیری می نمود و همچنین شخصیتی حزبی بود. همگی این مسائل موجب شدند که مسائل و مشکلات بسیاری در کردستان به وجود آیند، اما از این بعد و تا هنگامی که انتخابات ریاست و پارلمان اقلیم کردستان برگزار شود، احتمال بسیاری وجود دارد که شاهد تشکیل همپیمانی ها و توافقات و نوعی از آرامی در اقلیم کردستان باشیم.

کردپرس: به استقبال آمریکا و طرف هایی دیگر از تغییر در ساختار قدرت در اقلیم کردستان اشاره داشتید، اما برخی از طرف های سیاسی در اقلیم کردستان خواستار انحلال دولت فعلی می باشند، ارزیابی شما از این درخواست ها چیست و آیا امکان چنین چیزی وجود دارد؟

مسعود عبدالخالق: چنین درخواست و مطالبه ای خوشایند همه مردم می باشد، دلیل آن نیز این است که طی ٢٦ سال احزاب حاکم امکانات بسیاری در اختیار داشتند، شاهد هیچ نوع رقابتی نبودیم ، اما هیج اقدامی صورت نپذیرفت و به دلیل عدم موفقیت آن ها تمامی این سرزمین را بحران فرا گرفته است. هم اکنون وقت آن رسیده است که شاهد روی کار آمدن دولتی تکنوکرات برای گذر از این مرحله انتقالی باشیم. باید این اشاره را هم داشته باشم که مردم اقلیم کردستان به صورت نسبی و محدود از نیچروان بارزانی راضی هستند، عملکرد و کارنامه ایشان مثل دیگران در قدرت نیست، اما مردم هنوز و به دلیل پیچیدگی اوضاع نمی داند که به عنوان شخص، واقعا مسئول اصلی این شرایط کیست. نیچروان بارزانی دارای روابطی گسترده است و برخی ها بر این عقیده اند که در دولت انتقالی و تکنوکرات مجالی به وی نیز داده شود.

کردپرس: پس شما انحلال دولت اقلیم کردستان را محتمل می دانید؟

مسعود عبدالخالق: احتمالا منحل خواهد شد، زیرا این دولت موفقیتی نداشته است. در بحرانی همه جانبه به سر می برد. کردستان را با این وضعیت مواجه ساخته است. به همین دلیل احتمالا منحل شود، اما شرط نیست که نخست وزیر برکنار شود. احتمال ماندن نخست وزیر وجود دارد، اما با توافقی دیگر، با سیستمی دیگر، با تعیین اهدافی جدید برای کابینه. این احتمالات قوی است، اما اگر این مهم منوط به این است که احزاب و جریان های اپوزیسیون یعنی جنبش تغییر، جماعت اسلامی و لیست آزادی و عدالت که رهبری آن را دکتر برهم صالح بر عهده دارد اگر بتوانند به توافق و هماهنگی برای ایجاد مرجعیتی سیاسی و رهبری آن دست یابند احتمال انحلال دولت وجود دارد، اما اگر چنین توافقی حاصل نشود، احتمالا دولت کنونی با مشکلات و مصائبی که دارد تا برگزاری انتخابات بدون تغییر باقی بماند .

کردپرس: افق روبط میان دولت اقلیم کردستان با دولت مرکزی عراق را چگونه ارزیابی می کنید؟

مسعود عبدالخالق: بر این عقیده ام که پیش تر نیز مردم کردستان خواهان آن بودند که درآمدهای اقلیم کردستان تحویل دولت مرکزی عراق داده شود. تا بغداد نیز بودجه و حقوق ماهیانه را پرداخت کند. اما از لحاظ مباحث ملی خواهان حاکمیتی مستقل بودند، خواه فدرالی کامل یا نوعی از فدرالیسم در چارچوب عراق، و هم اکنون نیز که شاهد وضعیت موجود و شکست بانیان و رهبران رفراندوم هستیم، اکثریت مردم بر این عقیده اند که نوعی از آشتی و مصالحه ای شفاف با بغداد صورت گیرد و همچنین بغداد با اقلیم کردستان چنین توافقی داشته باشد تا آرامش به میان مردم بازگردد و هر دو طرف همکار همدیگر باشند و اجازه ندهند دست های خارجی در مسائل عراق دخالت کنند و وضعیت این کشور آشفته شود.

کردپرس: اگر بغداد به هر بهانه ای از مذاکره با اربیل سر باز زد، با وجود وضعیتی که در اقلیم کردستان وجود دارد و به آن اشاره کردید و همچنین نبود منابع مالی و از دست رفتن ٦٠ درصد میادین نفتی به عنوان منبع درآمد، افق حاکمیت کردی در شمال عراق را چگونه می بینید؟

مسعود عبدالخالق: اقلیم کردستان سراسر بحران است، آن چه که آرامش این اقلیم را حفظ کرده بود و دولت و مردم با هم تعامل داشتند این بود که دولت نفت را به فروش می رسانید و حقوق ماهیانه مردم را پرداخت می کرد. اما هم اکنون که فاقد درآمدهای لازم برای پرداخت حقوق مردم است، روبط میان مردم و به ویژه حقوق بگیران با دولت در حال گسست می باشد و در نتیجه شاهد سقوط دولت خواهیم بود. واقعیت این است که دیگر مجالی برای دولت باقی نمانده است و اقلیم کردستان دیگر تاب تحمل مشکلاتی دیگری را ندارد. در نهایت و با توجه به مسائلی که به آن اشاره کردیم، موازنه قوا و نقشه سیاسی اقلیم کردستان به سوی تغییر پیش می رود. به همین دلیل روند به گونه ای است که برخی از احزاب در اقلیم کردستان که پیشتر جزو احزاب بزرگ محسوب می شدند کوچک شده و برخی احزاب دیگر جای آن ها را بگیرند.

کردپرس: یعنی می توان گفت که برای ایجاد تغییر در ساخت سیاسی و حاکمیتی اقلیم کردستان اراده ای کردستانی، عراقی و بین المللی وجود دارد؟

مسعود عبدالخالق: بر وجود چنین اراده ای تاکید دارم. ما شاهد حضور طرف هایی در کردستان و عراق و جامعه بین الملل هستیم که خواستار حل و فصل مسائل موجود هستند. همچنین به دنبال این هستند که عراقی به وجود آورند که دارای نقش برجسته ای در سطح جهانی باشد و دیگر به مسئله و مشکلی برای جامعه جهانی، سازمان ملل و کشورهای دیگر تبدیل نشود.

کردپرس: با وجود بحران های سیاسی و اقتصادی شدید موجود در اقلیم کردستان و فشارهای سنگین بغداد به اربیل برخی گمانه زنی ها در خصوص سرنوشت و تداوم موجودیت فدرالی اقلیم کردستان در عراق وجود دارد، ارزیابی شما از این موضوع چیست؟

مسعود عبدالخالق: با اطمینان خاطر می گویم که اقلیم کردستان به عنوان یک اقلیم فدرالی در عراق باقی خواهد ماند. زیرا هم اکنون شاهد جایگاه ویژه اقلیم کردستان در سطح جهانی هستیم، اما تکرار می کنم که رهبری سیاسی کُرد زرگری نبود که قدر و ارزش زر را بداند و نتوانست این جایگاه ویژه و بزرگ را به کار گیرد. قانون اساسی به وجود فدرالسیم و اقلیم های فدرال در کشور صراحت دارد و این تضمین کننده باقی ماندن کردستان به عنوان اقلیمی فدرالی در عراق است. ما به این نمی اندیشیم که نیروهای عراقی بیش از آن چه که دیدیم در شمال کشور و به سوی کردستان پیشروی کنند، زیرا اگر دست به چنین اقداماتی بزند و پیشروی داشته باشد آن گاه مثل قبل شاهد وقوع جنگ خواهیم بود. به صورت دقیق تر در این باره سخن بگویم که در صورت وقوع چنین چیزی که به آن اشاره کردم به دلیل این که کشور عراق دارای دشمنان بسیاری است و شیعیان در خاورمیانه نیز در اقلیت می باشند و دارای پشتیبانی زیادی نیستند و اعراب و اسرائیل و آمریکا دشمن شیعیان هستند، توان این را ندارند که در داخل عراق که دولت را در دست دارد با کردها به جنگ بپردازد. کردها برای حاکمیت شیعی عراقی از درجه اهمیت بالایی برخوردار هستند. این که کمک کننده به دولت عراق باشند و حداقل دشمن این دولت نباشند. این واقعیت را نباید از نظر دور داشت که در عراق جدای از مناطق شیعه نشین فقط در کردستان است که برادران شیعه می توانند یاد امام حسین (ع) و دیگر امامان را گرامی بدارند و حتی حسینیه داشته باشند. در کردستان کینه و نفرتی نسبت به شیعیان وجود ندارد. شیعیان در هیچ یک از کشورهای عربی سنی در خاورمیانه دارای چنین آزادی هایی نیستند. به همین دلیل بزرگترین اشتباه دولت کنونی عراق این خواهد بود که ساختار و سیستم فدرالی اقلیم کردستان را نابود کند. به عقیده من در چنین حالتی خود حاکمیت بغداد هم نابود خواهد شد، اما ما چنین چیزی را بعید می دانیم و ارزیابی ما این است که در آینده میان رهبری جدید اقلیم کردستان و بغداد توافقی حاصل شود. این نیز به مصلحت طرفین و عراق خواهد بود.

کردپرس: ارزیابی شما از سرنوشت مناطق مورد مناقشه به ویژه کرکوک از لحاظ سیاسی و مدیریتی و همچنین جایگاه کردها در این مناطق چیست؟

مسعود عبدالخالق: به صورت کلی هم اکنون جایگاه کردها در عراق بسیار تضعیف شده است. این تضعیف بیش از هر جای دیگر در مناطق مورد مناقشه مشاهده می شود. در این مناطق ظلم بزرگی به کردها رفت به ویژه از جانب برخی از جریان های ترکمانی و عربی. متاسفانه شاهدیم که برای چندمین بار است که چنین چیزی در این مناطق برای کردها پیش می آید. کردها در این مناطق جزو ساکنان اصیل می باشند و در سرزمین خود هستند، اما مورد چنین ظلمی قرار می گیرند. اطمینان خاطر دارم که اگر یک رهبری امین و توانمند در اقلیم کردستان سر کار آید همه این مسائل را حل و فصل خواهد کرد و جایگاه کردها را بار دیگر ارتقا خواهد بخشید و بار دیگر مناطق مورد مناقشه را به اقلیم کردستان ضمیمه خواهد کرد.

کردپرس: به عقیده شما کردها خواهند توانست در انتخابات پارلمانی 2018 عراق بار دیگر جایگاه سیاسی خود را ارتقا بخشند؟

مسعود عبدالخالق: این مهم در ارتباط تنگاتنگی با این مسئله است که آیا رهبری کلاسیک کرد که چنین سرنوشتی را برای کردهای در عراق رقم زد، در قدرت باقی خواهند ماند یا این که رهبری جدیدی بر سر کار خواهد آمد. در اقلیم کردستان این نظر و رای وجود دارد که این رهبری با کمال احترام و با حفظ حرمت و جایگاه کنار گذاشته شود. همان گونه که شاهد بودیم در اتحادیه میهنی کردستان دفتر سیاسی منحل شد، می توان به همان نحو، دفتر سیاسی در حزب دمکرات نیز منحل گردد و این موضوع در خصوص احزاب دیگری که بانی رفراندوم بودند انجام گیرد، زیرا مشخص شد که آن ها بسیار ناکارآمد و فاقد آگاهی و تخصص بودند. باید رهبری جدیدی بر سر کار آید که دارای ویژگی های لازم برای این منظور باشد و مهارت های لازم را داشته و شناختی دقیق از ماهیت تحولات در خاورمیانه داشته باشد و دوست و دشمن را از هم تشخیص دهد و در جبهه بندی ها در کدام سو قرار گیرد. همه این ها نیاز به تجربه و شناخت و تبحر دارد. اگر رهبری جدیدی در اقلیم کردستان بر سر کار آید، به عقیده من در انتخابات آینده عراق تحرکی جدی به بازیابی جایگاه سیاسی کردها داده خواهد شد.

* مصاحبه و ترجمه: حسن صالحی – سرویس عراق و اقلیم کردستان خبرگزاری کردپرس