به گزارش خبرگزاری کردپرس، پیش از آن‌که اختلافات سیاسی بین استاندار و نماینده ایلام در مجلس، فضای مجازی استان را پر کند، موج هشتک «ارغوانم_تنهاست» فضا را مال خود کرده بود. دولت به تعریض جاده‌ای قدیمی در دل دره‌ی ارغوان ایلام پرداخت و از آن‌جا که قبلاً با گروه‌های فعال زیست محیطی مشورت نکرده بود، طرفداران حفاظت از محیط زیست ایلام را با شوک روبه‌رو کرد. انتشار عکس‌ها و دلنوشته‌ها بر علیه این اقدام زیرساختی بالا گرفت و دولت را مجبور به پاسخگویی کرد. کردپرس به چند و چون این ماجرا می‌پردازد.

تنگه‌ی ارغوان کجاست؟

تنگه‌ي ارغوان در ورودي راه شمالي مسير کرمانشاه به ايلام در مسير تنگه قوچعلي و پنج کيلومتري جاده ايلام به سيروان از جاده قديم و در فاصله‌ی سه کيلومتري شمال شرقي شهر ايلام قرار دارد. اين منطقه به لحاظ توپوگرافي، جهت‌هاي جغرافيايي (شمالي و شمال غربي) و شرايط خاص رويشگاهي و وضعيت پوشش گياهي، چشم هر بيننده‌اي را به خود خيره مي‌سازد. دره‌ی ارغوان با گل‌ها و درختان ارغواني - مخصوصا در فصل بهار و به ويژه در ارديبهشت ماه - زيبايي وصف ناپذيري را به طبيعت وجنگل‌هاي سبز اين منطقه مي‌بخشد.

اين تنگه جزء مناطق سردسير استان بوده و بخشي از اكوسيستم جنگلي زاگرس مياني است كه به لحاظ ويژگي‌هاي ساختاري و رويشي، از تنوع گياهي بالايي برخوردار بوده و زادگاه اصلي درختچه‌ي ارغوان است. وجود جنگل انبوه بلوط در دو سمت جاده، تيغه‌هاي سنگي و زيباي کوهستان، گردشگاه‌هاي طبيعي مناسب، درختان ارغوان در طول تنگه و ترکيب رنگ‌ها در نظام طبيعي، مراتع پر پشت و گونه‌هاي نادر گياهي مانند گون، طويلک(دافنه)، قارچ و گياهان معطر، تنوع زيستي بسيار خوبي به این دره داده است. در ادامه اين تنگه و ارتفاعات ييلاقي آن در مسير گز گردکان و سورگه، صنعت زنبورداري را در تهيه عسل ناب ايلامي رونق بخشيده است. دره ارغوان یکی از تفرج‌گاههای مردم ایلام است و در زمان جنگ پذیرای بسیاری از آوارگان در زیر چادر بود. چند بار هم بمباران شد.ایلامیان زیبایی و ظرفیت گردشگری این دره‌ی منحصربه‌فرد را مناسب برای توسعه گردشگری طبیعی می‌دانند؛ اما به شرطها و شروطها.

گونه‌شناسی ارغوان

برای این‌که بیشتر با این درخت کمیاب آشنا شوم، به سراغ کارشناس ارشد منابع طبیعی، علیرضا دوستی رفتم. او هم‌اکنون مدیر منابع طبیعی شهرستان سیروان است. دوستی گفت: گونه نادر و در حال انقراض Cercis griffithii و از تيره ارغوان يا Caesalpiniaceae، گياه بومي سرزمين‌هاي جنوبي اروپا و جنوب غربي آسياست و در ايران در خراسان رضوي، ايلام، شاهرود، کرمان، مازندران، گيلان، همدان، لرستان و فارس به صورت خودرو مي‌رويد.

او افزود: گونه هاي ديگري از جمله بلوط ايراني (Qurcus brantii var. Persica)، انجير (Ficus johanis)، بنه (Pistacia atlantica)، کيکُم (Acer monspessulanum) و بادام (sp Amygdalus) نیز همراه ارغوان می‌رویند.

دوستی در توصیف درخت ارغوان گفت: ارغوان يکي از زيباترين گونه‌هاي جنگلي استان ایلام مي باشد و درعين حال يک گونه‌ی پرتوقع از لحاظ بارندگي و ارتفاع بوده و به همين خاطر، رويشگاه آن بيشتر در دره‌هاست و جايي که علاوه بر رطوبت بيشتر، نه زياد آفتاب‌گير باشد و نه در سايه. بلندي اين گونه بين 5 تا 7 متر بوده و در برخي موارد به 12 متر نيز مي‌رسد ولي بيشتر به صورت درختچه است. معمولاً شاخه‌هاي اين درختچه‌ي زيبا، نازک و شکننده هستند. گل‌هاي ارغوان زودتر از برگ‌هاي اين گونه در مي‌آيند و برگ‌هاي ارغوان به شکل قلب، بدون کرک و داراي کناره‌هاي صاف است. برگ‌ها، گل و سرشاخه‌هاي ارغوان داراي خاصيت دارويي مي‎باشند.

وی درباره‌ی رویشگاه ارغوان توضیح داد: اين درختچه در کناره‌ي رودخانه‌هاي سيلابي و فصلي که خاکي سبک و رسوبي دارند به خوبي رشد کرده و به سبب نرمي شاخه‌ها مجبور است از ريشه به صورت چند شاخه‌اي رشد کند تا شاخه ها به کمک هم بلند شوند و کمتر آسيب ببينند. درخت ارغوان از طريق بذري که در غلاف لوبيا مانند است تکثير مي شود و فقط يک سال مراقبت از آن کافي است تا در سال‌هاي بعد گل بدهد. همه ساله در اوايل بهار و هنگامي که دماي روز به بيش از 15 درجه برسد، این درخت شکوفا شده و شکوفه‌هاي ارغواني‌رنگش تا دو هفته دوام دارند.

خصوصیات ذخیره‌گاه جنگلی ارغوان

از این کارشناس ارشد منابع طبیعی پرسیدم که یک ذخیره‌گاه جنگلی چه خصوصیاتی دارد؟ او گفت: برای هر ذخيره‌گاه جنگلي، ويژگي‌هايی خاص و هدف گذاري شده تعيين گشته و از هر گونه دخل و تصرف در اين محدوده جلوگيري می‌کنند. برای كمك به تجديد حيات آن، اقدامات و عملياتي را با اهداف مشخص تعيين و تعريف مي‌نمايند تا گياهان قادر باشند به طور طبيعي به حيات خود ادامه دهند و قدرت رقابت كامل و كافي را بيابند. همچنين بتوانند امكان بازيابي، توليد نسل (توليد بذر و…) و قابليت احياء و بازگشت به كليماكس را در روند طبيعي و در زيستگاه‌هاي خود داشته باشند.

علیرضا دوستی در مورد اقدامات منابع طبیعی استان ایلام برای حفظ گونه‌ی گیاهی ارغوان، عنوان کرد: براي مراقبت و نگهداري بيشتر، رويشگاه ارغوان در سال 86 از طرف اداره کل منابع طبيعي استان ايلام به عنوان منطقه‌ی ذخيره‌گاه جنگلي Forest Reserve Area اعلام شده است. سطح اصلي و هسته‌ی مرکزي اين رويشگاه 22 هکتار و مساحت پيراموني و حلقه‌ی حفاظتي آن حدود 170 هکتار مي‌باشد.

او از اقداماتی که برای حفظ و تکثیر ارغوان در استان انجام شده گفت و توضیح داد: ساليانه در حدود 200 هزار اصله نهال ريشه لخت و گلداني ارغوان، در نهالستان‌هاي سردسيري تحت نظر اداره کل منابع طبيعي و آبخيزداري استان توليد مي‌شود و در جهت احياء و جنگل‌کاري با اين گونه در سطح عرصه‌هاي طبيعي استان و توسعه پارک‌هاي جنگلي و فضاي سبز شهري استفاده گشته و بنا به درخواست، به ساير استان‌ها نيز صادر مي‌شود.

فعالان محیط زیست استان چه می‌گویند؟

پس ار بالاگرفتن اعتراضات در فضای مجازی به پروژه‌ی در حال انجام تعریض جاده‌ی ارغوان، فرماندار ایلام فعالان زیست محیطی را دعوت کرد تا در یک نشست توجیهی به بحث و تبادل نظر درباره‌ی این موضوع بپردازند.

مهدی نورمحمدی، مستندساز برجسته‌ی ایلامی که با ساختن فیلم تحسین‌شده‌ی «در پناه بلوط» در دره‌ی ارغوان به شهرتی جهانی دست یافته است، در این جلسه با اشاره به این‌که دره ارغوان «ذخیره‌گاه جنگلی» است، اظهار کرد: ذخیره‌گاه جنگلی به مناطقی از خشکی یا دریا اطلاق می شود که از اکوسیستم‌ها یا گونه‌های استثنایی برخوردار است و در مورد آنها قوانین سختی وجود دارد.

به گزارش ایسنا، وی افزود: تنها جایی در استان ایلام که در آن ارغوان وحشی وجود دارد همین دره‌ی ارغوان است که بنا به برخی اقوال در آن 300 تا 480 درخت ارغوان وجود دارد که در تعریض جاده 30 اصله‌ی آن‌ها از بین خواهد رفت.

نورمحمدی با بیان اینکه درختانی که در مسیر تعریض جاده جابجا شده‌اند حتما از بین خواهند رفت، گفت: می خواهیم خودمان را گول بزنیم یا مردم را؟ الان فصل جابه‌جایی درخت نیست، درخت باید در زمستان جابه‌جا شود؛ جابه‌جایی درخت در این فصل به آن شوک وارد می‌کند و تا کنون هر ‌چه جابه‌جایی درخت صورت گرفته، موفقیت‌‍ آمیز نبوده است.

این فعال زیست محیطی ایلامی با اشاره به این‌که در تمام پارک‌های جنگلی دنیا، جاده‌ها را باریک می‌سازند، عنوان کرد: مناطق حفاظت شده دارای قوانین خاص هستند که در این پروژه نادیده گرفته شده‌ است و باید برای آن ارزیابی زیست محیطی انجام شود و این یک خطای بزرگ مدیران است که باید به آن پاسخگو باشند.

گردشگری طبیعی در مناطق حفاظت شده، شیوه‌ی مخصوصی دارد

محمد منصوری‌نسب، فعال زیست محیطی ایلامی به کردپرس گفت: ما هرگز مخالف توسعه نیستیم و خوش‌حال می‌شویم که در استان ایلام سرمایه گذاری‌های زیرساختی صورت بگیرد اما حرف ما این است که آیا قانون به ما اجازه می‌دهد که این کارهای خوب را در ذخیره‌گاه جنگلی انجام دهیم؟ آیا در انجام این پروژه فصل زادآوری پرندگان و جانوران ساکن در دره لحاظ شده است؟

این جنگلبان نمونه کشور گفت: کسی مخالف توسعه نیست اما در یک منطقه‌ی حفاظت شده چه لزومی به جاده‌ای پهن هست. اگر در این کار دقت و مطالعه‌ی بیشتری می‌شد، می‌توانستند این منطقه را برای مقاصد گردشگری مناسب با ذخیره‌گاه تبدیل کنند. تعریض جاده یعنی ماشین بیشتر و آتش بیشتر و بردن زباله‌های رها شده در اعماق جنگل.

از منصوری نسب که همواره با خانواده‌اش مشغول درخت‌کاری در طبیعت است، پرسیدم که آیا با کشت نهال‌های ارغوان نمی‌توان ضرر حاصل از توسعه جاده ارغوان را جبران کرد؟ او گفت: من خودم بارها ارغوان کاشته‌ام ولی اگر به طور مداوم از آن مراقبت نشود، این نهال‌ها از بین می‌روند یا توسط دام خورده شده و یا توسط گردشگران کنده می‌شوند. باید عزم جدی برای کاشت نهال و مراقبت از آن وجود داشته باشد.

معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام نیز از جنگل‌کاری شش هزار هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی استان در سال گذشته خبر داده و گفته است: برنامه داریم این میزان را به 20 هزار هکتار برسانیم و تنها استانی هستیم که برای این کار پیش قدم شده‌ایم و این‌گونه نیست که در عرصه‌ی منابع طبیعی فعالیتی صورت نگیرد.

چادرهای خانوادگی در طبیعت و تخریب محیط زیست

حجت اله فتحی با بیان این‌که متاسفانه چادرنشینی و کمپ‌های خانوادگی در استان گسترش پیدا کرده است افزود: امسال طبق برآوردها بالغ بر 15 هزار چادر در استان برپا شد، این امر نیاز به مدیریت دارد تا عامل انسانی تخریب محیط زیست را به حداقل برسانیم.

وی با اشاره به اینکه دره‌ی ارغوان منطقه‌ی حفاظت شده است و بخشی از آن ذخیره‌گاه جنگلی درخت کمیاب و منحصربه‌فرد ارغوان به شمار می‌آید، اظهار کرد: این ذخیره‌گاه، زون بندی خاص خود را دارد که برنامه داریم این زون را گسترش داده و به هزار هکتار برسانیم.

در همین مورد حسین خالقی، مدیر محیط زیست شهرستان ایلام با بیان این‌که مناطق حفاظت شده زون بندی شده‌اند و این منطقه زون تفرجگاهی محسوب می شود، گفته است: خوشبختانه از این بابت جای نگرانی نیست و این منطقه از سال 1375 به عنوان منطقه حفاظت شده در زون تفرجگاهی و اکوتوریستی ثبت شده است.

در این طرح لطمه‌ای به محیط زیست و منابع طبیعی وارد نشده

معروف بسطامی، فرماندار ایام با بیان این‌که پروژه‌ی تعریض جاده‌ی ارغوان با هدف حفظ و حراست از منابع طبیعی در حال انجام است، اظهار کرد: در بعضی از طرح‌ها لازم است تخریب صورت گیرد ولی خوشبختانه در این طرح لطمه‌ای به محیط زیست و منابع طبیعی وارد نشده و هر کاری که در این پروژه صورت گیرد با حفظ وضع موجود خواهد بود.

به گزارش ایسنا، وی به بازدید معاون عمرانی استاندار و معاون دادستان از این پروژه اشاره و عنوان کرد: امیدواریم با تعامل و تعادلی که به وجود می‌آید، هم طرح اجرا شود و هم نظرات دلسوزانه‌ی دوستداران محیط زیست لحاظ شود.

فرماندار ایلام با اشاره به این‌که نباید جمعیت 220 هزار نفری ایلام و ترافیک احتمالی را که در صورت مراجعه آن‌ها به پارک ارغوان به وجود خواهد آمد نادیده گرفت، وعده داد: در صورتی که این منطقه تبدیل به پارک شود و سر و سامان یابد، قطعاً افرادی از آن حفاظت و نگهداری خواهند کرد.

بسطامی تصریح کرد: منطقه‌ی حفاظت شده که در بالای کوه قرار دارد، جزء محدوده‌ی پارک ارغوان نیست و هیچ دستگاهی حق ساخت و ساز و تغییر وضعیت آن را ندارد.

گزارش از یاسر بابایی