بغداد آن روزگاران همانطور که سرزمین مادری شهروندان بغدادی بود به نوعی خانه دوم بسیاری از ایلامی های مهاجر به آن شهر بزرگ و آباد آن دوران نیز بود.

ایلامی هایی که آن دوران و در دهه های پیشین توانسته بودند برای کار و تجارت به کشور عراق سفر کنند و در شهر بغداد ساکن شوند حالا دیگر شهروندان آن شهر به حساب می آمدند. با این حال اما این افراد گاها به دلایل مختلف چه بر سر کار و تجارت و چه بخاطر هویت شان مورد تعرض افراد گردن کلفت بغدادی قرار می گرفتند.

در چنین شرایطی این تعداد ایلامی مهاجر که آن روزگاران در بغداد تعدادشان کم هم نبود و خود یک اقلیت بزرگ در آن شهر به حساب می آمدند مجبور بودند در مقابل تعرض آن تعداد گردن کلفت مهاجم خود را قوی کرده و به دفاع از خود برخیزند. و اینگونه بود که در آن روزگاران افراد و گروه هایی به نام «شقاوات» یا به قول کردهای فیلی «شقاوه لوغیه» اعلام موجودیت کردند.

شقاوات در معانی اصطلاحی و اجتماعی

شقاوات با اینکه در معنای لغوی و اصطلاحی ممکن است به شخص مهاجم و یا سنگدل اطلاق شود اما در کابرد اجتماعی این پدیده هرگز اینگونه نبوده و شقاوات افرادی مثبت و توانمند بودند که هرگز زیر بار زور نمی رفتند.

براساس آخرین داده های پژوهشگران عراقی درباره پدیده شقاوات بغداد آمده است که این رفتار در آن برهه باهدف پرکردن خلا حاکمیت ها بویژه در دوران عثمانی مخصوصا در دهه ۴۰میلادی بوده و در حقیقت نوعی مرزبندی قدرتمندانه هم قلمداد شده است.

در بغداد آن روزگاران، هیچکس از شقاوات منطقه ای نمی توانست وارد حریم یا قلمرو شقاوه دیگری شود. دزد ٬عربده کش و بزهکاران دیگر هم با شنیدن نام شقاوه هر محله جرات نداشتند به قلمرو او ورود کنند. بر مبنای این داده ها شقوات با اقدام به «خاوه گیری» یا باج گیری از گردن کلفت های پولدار اقلام به دست آمده را بین فقرای محله تقسیم میکردند٬.

شقاوه در مفهوم کلی به فرد شقی یا آدمی با اوصافی تهاجمی بعضا اوباشگری اطلاق می شود اما شاید این وصف اجتماعی در باره بسیاری قابل توصیف باشد اما برخی نقاط ودربرخی گذشته های نه چندان دور شقاواتی بودند که تا پای جان در دفاع از افراد مظلوم ، مستمند و مورد هجوم واقع شده ایستادگی می کرده اند. این ایستادگی ها گاها در برابر اشخاص زورگو بوده و گاها نیز نوعی ظلم و هجوم از نوع دولتی و یا استعماری. چنانچه گاها ممکن است پای یک استعمار گر هم درمیان بوده باشد، البته تاریخ تشان داده دفاع شقاوات درمقابل استعمارگری های این وآن به مفهوم دفاع از حکومت های مستبد نبوده است.

شقاوات ایلامی بغداد و ایستادگی در مقابل زورگویان

اگر به گذشته بغداد عهد ملوک یعنی عراق سلطنتی برگردیم ‌بی تردید با پدیده ای به نام شقاوات یا «شقاوه لوغیه » حالا نوع خوب و یا بدش روبه رو خواهیم شد اما آیا شقاوات و یا گردن کلفت های بغداد چه کسانی بوده اند و انگیزه آنان از معرکه گیری ها چه بوده است ؟

لازم است مجددا خاطرنشان شود که گردن کلفت های بغداد در دهه ۴۰میلادی به بعدهیچ ارتباطی با زورگیری های امروزی و یا عربده کشی های این کشور یا آن کشور نداشته اند چرا که بیشتر مورخان و تاریخ نگاران عراق عهد سلطنتی بر این باورند که شقاوه لوغی های عراق با این جور اوصاف که متاسفانه امروز می بینیم بسیار تفاوت داشته اند.

شقاوات ایلامی برخلاف این افراد که با عربده کشی ها و صحنه سازی باعث رعب و وحشت مردم شده اند این شقاوات عربده نمی کشیدند تا مردم رهگذر یا ساکنان محله های مسکونی پر ازدحام بترسند بلکه ازآنان درمقابل تعرض و حمله این وآن هم دفاع میکردند و یا به نوعی در مقابل گردنکشان مقابله به مثل می کردند. این گروه از شقاوات گاها تا پای جان درمقابل متجاوزان و متعدیان به محله ها حتی درمقابل بعثی ها که بعدها در عراق روی کار آمدند ایستادگی می کردند.

شقاوات ایلامی شناخته شده در بغداد و هویت آنها

اینجا اگر بخواهیم به هویت شقاوات ایلامی ساکن در بغداد و وابستگی طوایفی آنان اشاره کنیم باید گفت همانطور که در آن روزگاران بیشتر ایلامی هایی که به بغداد مهاجرت کرده بودند و ساکن آن شهر شده بودند اهل شهرستان فعلی بدره و طوایف بیره ای و علیشروان بوده اند شقاوات ایلامی معروف در بغداد هم از همین افراد و این طوایف بوده اند.

این موضوع را البته نبایدفراموش کرد که در آن برهه از زمان نظمیه یا عدالتخانه یا ازاین دست سازمانهایی که امروزه به نام پلیس یا مثلا دادگستری می شناسیم وجود نداشتند. از اینرو این مردان و شقاوات با احساس مسوولیت، خود را پیشقراول حل وفصل مشکلات پیش آمده و مقابله با متعدیان به محله های خود می کردند. اجنبی یا غیر اجنبی هم نداشت باهمه برخورد می کردند . متعرضان هم از گردن کلفت های بد تا گردن کلفت های بعثی و حکومتی هم در بین آنها وجود داشت ٬به همین خاطرصدام در نخستین روزهای آغازین حکومت خود با این مردان موصوف به شقاوات برخورد و بهانه ای را برای سرکوب این افراد به دست آورد. در این گونه برخوردها متاسفانه به بهانه های واهی تعدادی از این افراد دستگیر،سرکوب،زندانی و یا اعدام شدند.

محلات معروف بغداد و شقاوات شناخته شده ایلامی

از جمله معروف ترین شقاوات ایلامی در بغداد میتوان به ابراهیم عبدگه٬ حسین داراوندی، ابراهیم دارا، رحمن ٬ابوملهب، جوانمیرالنگه موسی ابوطبره ابوالهول و افراد دیگری اشاره کرد.

این افراد حتی جلوی گردن کشی های بعثی ها هم ایستادند. اینان و چند ده نفر دیگر از این شقاوات هم اینک درعراق پس از سقوط دیکتاتوری صدام جایگاه موفقی یافته اند .

ازجمله محله هایی در شهر بغداد که درآن شقاوه لوغیه شهرت بیشتری داشته اند می توان مناطق باب الشیخ، الفضل و باب المعظم را نام برد.