به گزارش خبرگزاری کردپرس، به همت تشکل دانشجویی اندیشه نو دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام، تنی چند از اساتید علوم سیاسی، اجتماعی، روانشناسی، اقتصاد و حقوق دور یک میز جمع شدند و در حضور تعدادی از دانشجویان به طرح مسائل و نکاتی پیرامون علل و انگیزه‌های شکل‌گیری و رشد فساد در ایران پرداختند. مباحثی که این اساتید مطرح کردند بیشتر درآمدی بر مسأله فساد در ایران بود.

دکتر فرامرز میرزازاده، دکتر سارا فلاحی، دکتر شهرام مامی، دکتر نبی امیدی، دکتر طاهری خنکداری و دکتر الیاس یاری اساتیدی بودند که در این میزگرد تحلیلی شرکت کردند. در ادامه، تعدادی از نکاتی را که خبرنگار کردپرس در این میزگرد یادداشت کرده آورده‌ایم. به زودی متن کامل این میزگرد تحلیلی در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد.

دکتر فرامرز میرزازاده، استادیار علوم سیاسی:

فساد نوعی سوءاستفاده از امکانات و اختیارات عمومی به نفع شخص و یا گروهی خاص است و برای شکل گیری آن در یک جامعه دو شرط اساسی وجود دارد که یکی مربوط به قصد است و دیگری ناشی از فرصت.

در بعد قصد بیشتر روی افراد متمرکز هستیم که چرا به سمت فساد سوق پیدا می‌کنند و از نظر اجتماعی این مهم چگونه اتفاق می‌افتد. ژان ژاک روسو معتقد است که هر انسانی دارای 2 میل خودخواهی و دیگرخواهی است و تأکید دارد که این 2 میل در هر انسانی هست. علامه طباطبایی نیز برای انسان 2 وجه در نظر گرفته است؛ یکی وجه فطری انسان و دیگری وجه تخیلی انسان و معتقد است که وجه تخیلی انسان امکان دارد که بتواند وجه فطری انسان را به خواب ببرد.

وجود نوعی بیقراری در جوامع جهان سوم نیز خود عامل ایجاد فساد است به این معنا که کشورهای توسعه یافته به ثبات و نوعی قرار و آسایش رسیده‌اند اما در جوامع جهان سوم ثبات وجود ندارد و هر لحظه دچار بیقراری است؛ لاجرم این موقعیت، فرصت‌های زیادی برای انجام فساد به وجود می‌آورد. به خاطر بی‌ثباتی‌ها و بیقراری‌ها، قوانین ثابت از هم می‌پاشند و احتمال تغییر لحظه‌ای آن‌ها وجود دارد. فرصت طلبان از این بیقراری‌ها بیشترین استفاده را کرده و به فساد می‌پردازند اما به شخصه معتقدم که فساد بیشتر امری فردی است و نه محیطی و ساختاری.

دکتر شهرام مامی، روانشناس و عضو هیئت علمی:

در علل به وجود آمدن فساد در یک جامعه عوامل مختلفی مانند محیط، فرهنگ و... را می‌توان نام برد اما عوامل شخصی و شخصیتی فساد مقوله‌ای مهم در این میان است. علمای علم سیاست و جامعه‌شناسی معتقدند که قدرت مطلق در هر جایی متمرکز باشد فسادآور است و انحصارگری فساد می‌آورد. اما از دیدگاه روانشناسی اجتماعی پدیده قدرت قابل تحلیل است. طبق آزمایش موسوم به زندان زیمباردو، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که همه‌ی ما می‌توانیم بالقوه فاسد باشیم. طبق این آزمایشان باید فرصتی ایجاد شود تا این فساد بالقوه بروز پیدا کند. خیلی از افراد به قدرت نیاز دارند و وقتی به مرحله‌ای از قدرت برسند، در برابر دیگران واکسینه می‌شوند و تنش‌های اجتماعی را به سمت خود نمی‌پذیرند.

در تئوری موسوم به تئوری آلفرد نیز آورده شده که همه‌ی آدمها با حس حقارت به دنیا می‌آیند و این مهم حس برتری جویی را در ما ایجاد می‌کند. معضل جایی است که حس حقارت تبدیل به عقده‌ی حقارت بشود. مشکل آنجاست که افرادی که عقده‌ی حقارت دارند، آمادگی فساد بیشتری دارند و اگر مراحل ترقی را طی کنند، بحران‌زا، تمامیت‌خواه و قدرت طلب می‌شوند که این همه خود زمینه‌ساز ایجاد فساد خواهد بود.

دکتر نبی امیدی، اقتصاددان و عضو هیئت علمی:

سیستمی موفق است که آنتروپی منفی تولید کند؛ یعنی سیستمی که بی‌نظمی‌ها را از بین می‌برد اما سیستم‌هایی که فساد دارند، آنتروپی آن‌ها مثبت است.

بحث بودجه ریزی در ایران سرچشمه حوزه اقتصادی ماست و ناآشنایی نمایندگان مجلس که اغلب با داعیه و شعار مبارزه با فساد به مجلس آمده‌اند، باعث می‌شود که هنگام تصویب بودجه قوانینی را تصویب کنند که فسادآور است که در آخرین بودجه مصوب نمایندگان هم می‌توان مواردی را به عنوان مثال از این زمینه فسادانگیز ذکر کرد. در کنار این ناآگاهی، ساختار ضعیف نظارت و حاکمیتی یکی دیگر از دلایل عدم برخورد جدی و پیشگیری از فساد در ایران است.

دکتر سارا فلاحی، استاد علم سیاست:

طبق نظریه دورکهیم، محیط منجر به فساد می‌شود و فرد فطرتاً به دنبال کج‌روی نیست اما این گفتمان‌های موجود در جامعه است است که فساد را می‌سازد و افراد این گفتمان‌ها را می‌سازند. انتخاب راه‌های میانه تحت فشارهای اجتماهی افراد را به سمت فساد انحراف می‌دهد. یک سری پیوندهای افتراقی هستند که منجر به فساد می‌شوند. ضعف کنترل‌های اجتماعی است که ما را به سمت فساد می‌برد و فضا را به افراد می‌دهد که به سمت فساد بروند.

عده‌ای معتقدند که در جهان سوم چون نهادها و قوانین درست کار نمی‌کنند، ما به فساد نیاز داریم تا سیستم خوب کار کند که البته الان این نظریه ناکارآمد است. وقتی در یک محیط فاسدی مجبور به رشوه و مالیات پنهان می‌شوید، فرد مقابل تعهدی به شما ندارد و این خود مانع رشد اقتصادی می‌شود چرا که سرمایه‌گذار رغبتی به فعالیت در این محیط ندارد؛ لذا می‌بینیم که اینجا فساد پس‌برنده است.

درباره‌ی ضعف نمایندگان مجلس و ناآگاهی آنها در تصویب قوانین، باید بگویم که نحوه‌ی برنده شدن نمایندگان مبتنی بر فساد است؛ با پولشویی سیاسی و رانت دولت به کاندیداهای خاص، فرصت در اختیار یکی دو نفر قرار می‌دهند. پر واضح است که چنین نمایندگان مجلسی نمی‌توانند ضدفساد باشند.