برات البایراک تاجر و سیاستمدار 40 سالۀ ترک، نمایندۀ سابق پارلمان ترکیه از حزب عدالت و توسعه (AKP)، وزیر سابق انرژی و مابع طبیعی در کابینۀ احمد داود اوغلو نخست وزیر اسبق ترکیه و کابینۀ بینالی یلدریم آخرین نخست وزیر این کشور، وزیر فعلی خزانه داری و دارایی و داماد رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه است. وی پسر صادق البایراک نویسنده، روزنامه نگار و سیاستمدار اسلام گرای حزب رفاه و از دوستان اردوغان است. البایراک در ترکیه با نام دامات (تلفظ ترکی داماد) معروف است.
ورود جدی دامات به دنیای سیاست از سال 2015 آغاز شد. وی در انتخابات ژوئن آن سال و سپس در انتخابات زودهنگام ماه نوامبر به عنوان نمایندۀ پارلمان برگزیده شد. در همان ایام به عنوان وزیر انرژی و منابع طبیعی وارد حکومت شد (می توان گفت به کابینه تحمیل شد). اما البایراک تنها یک وزیر نبود و به عنوان داماد رئیس جمهور ترکیه و رهبر AKP، چنان که کمال قلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خواه خلق (CHP) ادعا می کرد، نخست وزیر واقعی و در سایۀ ترکیه بود. پس از انتخابات 24 ژوئن 2018 که اردوغان به عنوان نخستین رئیس جمهور اجرایی ترکیه انتخاب شد و با حذف منصب نخست وزیری، توانست دولت تشکیل دهد، البایراک را به عنوان وزیر خزانه داری و دارایی، که کلیدی ترین وزارت خانۀ مرتبط با امور اقتصادی در ترکیه است، منصوب کرد. به این ترتیب البایراک را به قیاس از اصطلاح داماد سرخانه، می توان «دامات سر حکومت» نامید.
بدیهی است که اردوغان نقش اصلی را در طی برق آسای پله های ترقی توسط البایراک داشته است، اما او خود نیز به اندازۀ کافی جاه طلب و بلند پرواز است و برای پیشرفت در میدان رقابت سیاسی ترکیه تنها چشم به دست پدر زنش ندوخته است. او سه سال پس از ازدواج با اسرا دختر اردوغان یک گروه رسانه ای به ارزش 1.1 میلیارد دلار، که عمدتاً توسط حکومت تأمین شد، برای خود خریداری کرد. این گروه که متشکل از روزنامۀ معروف ینی شفق و دو شبکۀ تلویزیونی است، اینک به یکی از رسانه های رسمی اردوغان که جهان بینی وی را منعکس می کند، تبدیل شده است. دامات در سقوط و افول چهره های سیاسی و تغییر آرایش قوا در درون حزب نیز تأثیر دارد. بسیاری او را به تخریب تدریجی چهرۀ احمد داود اوغلو نخست وزیر پیشین ترکیه متهم می کنند که سرانجام به استعفای وی منجر شد. علاوه بر این، وی برای کنار زدن بینالی یلدریم آخرین نخست وزیر ترکیه نیز تلاش کرد و چنان که گفته شد، به عنوان نخست وزیر در سایه، از طریق نفوذ اردوغان عملاً قدرت تصمیم گیری و اجرا را از یلدریم گرفته بود. وی همچنین در صدد حذف سلیمان سویلو وزیر کشور ترکیه نیز بر آمد و به شهادت ناظران مسائل ترکیه جنگ قدرت میان این دو همچنان ادامه دارد. گویی البایراک پیشرفت هرچه بیشتر خود را در گرو حذف مقامات عالی رتبه و مقتدر AKP که اعتباری نزد اردوغان دارند، می بیند.
اعتماد اردوغان به البایراک و عزمش برای ارتقای جایگاه وی در حکومت به حدی است که در شرایط اقتصادی کنونی ترکیه، که بسیاری انتظار بحران و بلکه فروپاشی اقتصادی این کشور را دارند و لیر حدود 17 درصد ارزش خود را در مقابل دلار از دست داده است، سکان اقتصاد این کشور را به وی سپرد. در چنین شرایطی که بسیاری معتقد بودند اردوغان برای برون رفت از این تنگنای اقتصادی، وزرای توانمند و شاخصی را برای وزارت خانه های خزانه داری، اقتصاد، بازرگانی و انرژی معرفی خواهد کرد و حتی ممکن است دست به دامن اپوزیسیون شود، وی تمام امور مالی ترکیه را در یک وزارت خانه ادغام کرد و تصدی آن، یا به قولی کلید گاو صندوق ترکیه را به دست البایراک جوان سپرد. یکی از نخستین نشانه های اشتباه بودن این تصمیم و اعتراض بازارهای مالی به آن، سقوط بیشتر ارزش لیر پس از اعلام وزارت البایراک بود.
البایراک بیشتر شهرت خود را در محافل سیاسی و بین المللی مدیون خرید و فروش نفت گروه تروریستی دولت اسلامی عراق و شام (داعش) است که گفته می شود منشأ ثروت کلانی برای وی و اردوغان شده است. هنگامی که روسیه برای نخستین بار حکومت ترکیه را به تجارت نفت با داعش متهم کرد، نام البایراک نیز در کنار بلال اردوغان پسر رئیس جمهور ترکیه به عنوان هماهنگ کننده های این تجارت مطرح شد. دیوید فیلیپس مدیر برنامۀ تثبیت صلح و حقوق بشر مؤسسۀ مطالعات حقوق بشر دانشگاه کلمبیا در سال 2015 و 2016 در مقاله ای که در هافینگتن پست منتشر شد، خانوادۀ اردوغان و شخص البایراک را به دست داشتن در تجارت نفت داعش با گردش مالی سالانه حدود 500 میلیون دلار متهم کرد. علاوه بر این، البایراک در انتقال ثروت خانوادۀ اردوغان، به ویژه بلال، به خارج از ترکیه و بهشت های مالیاتی نقشی اساسی دارد.
اپوزیسیون ترکیه نیز، به ویژه نمایندگان حزب جمهوری خواه خلق مانند علی ادیب اوغلو و خورشید گونش، البایراک را به تجارت نفت با داعش، پول شویی، فساد مالی و کمک به انتقال پول خانوادۀ اردوغان به خارج از ترکیه به واسطۀ ثبت شرکت های غیر واقعی متهم می کند.
بسیاری معتقدند اردوغان البایراک را برای تصدی منصب ریاست جمهوری پس از بازنشستگی خودش آماده می کند. او در محافظه کاری، اسلام گرایی و ملی گرایی به اندازۀ اردوغان ثابت قدم و البته به همان اندازه هم صادق است. تنها تفاوت در این است که وی چهره ای مدرن تر و امروزی پسند تر از پدرزنش دارد. و به نظر می رسد اردوغان در تمامیت خواهی و اقتدارگرایی و ولع قدرت وثروت چنان کارنامه ای دارد که بتوان از وی انتظار داشت، قدرت را در خانوادۀ خود شبه موروثی کند.
اگر چه ممکن است پای عوامل متعددی در میان باشد، اما بدون تردید انگیزۀ اصلی اردوغان از این همه حمایتی که از دامادش به عمل می آورد، اقتصادی است. اردوغان می خواهد اینک با سپردن کلیدی ترین وزارت خانۀ ترکیه در حوزۀ اقتصاد به دامادش، راه فعالیت های اقتصادی خود، خانواده و حلقۀ تنگ یارانش را هموار کند. بدون تردید دست یابی البایراک به ریاست جمهوری پس از اردوغان تنها ضامن تداوم این فعالیت ها و حفظ ثروت خانوادۀ اردوغان در آینده است. به گفتۀ ذوالفقار دوغان روزنامه نگار با سابقه و تحلیل گر سیاسی ترک، خانواده های رهبران پیشین ترکیه، از جمله سلیمان دمیرل، تورگوت اوزال و تانسو چیلر، که به واسطۀ سوء استفاده از قدرت ثروتمند شده بوند، «پس از این که حامیانشان قدرت را از دست دادند، نتوانستند ثروت خود را حفظ کنند.» اردوغان نیز می داند که بیرون رفتن قدرت از خانوادۀ وی به معنای از دست دادن ثروت و بلکه چیزی بیشتر و شاید بدتر از آن است.
لورا پیتل روزنامه نگار و تحلیل گر مسائل ترکیه در فایننشال تایمز در مقاله ای البایراک را به جرد کوشنر داماد دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده تشبیه می کند، اما با این تفاوت که البایراک به مراتب قدرت بیشتری دارد. پیتل نیز معتقد است تعیین البایراک جوان و کم تجربه برای کنترل اقتصاد ترکیه در شرایط نابسامان فعلی به هیچ وجه مورد انتظار نبود.
اورهان اوغور اوغلو روزنامه نگار با تجربه ای که با تورگوت اوزال رئیس جمهور اسبق ترکیه به پیش از 50 کشور جهان سفر کرده، (اندکی بد بینانه) معتقد است اردوغان پس از پایان دورۀ پنج سالۀ ریاست جمهوری خود، دیگر انتخابات ریاست جمهوری را برگزار نخواهد کرد، بلکه «ویرانه های قدرت خود» را به دامادش البایراک خواهد سپرد. اوغور اوغلو در روزنامۀ ینی چاغ ترکیه نوشت البایراک ابتدا وزیر انرژی شد، اینک با وزارت ادغامی خزانه داری و دارایی، کنترل اقتصاد به او سپرده شده و همزمان به عنوان یکی از اعضای شورای عالی نظامی، در ارتش نیز قدرت دارد. به باور اوغور اوغلو «گام بعدی وزارت امور خارجه است، به طوری که برات بتواند در همۀ زمینه ها تخصص و تجربه کسب کند. و مأموریت نهایی وی رهبری حزب عدالت و توسعه و البته ریاست جمهوری است.»
اوغور اوغلو احتمال نوعی موروثی شدن ریاست جمهوری در ترکیه را مطرح کرده است. اما پیش از همه پرسی تغییر قانون اساسی ترکیه که سرآغاز تغیر نظام حکمرانی از پارلمانی به ریاستی و مقدمۀ تجمیع قدرت بی حد و خارج از کنترل در دست رئیس جمهور بود، چهره هایی در اپوزیسیون از گام بعدی اردوغان که به زعم آنها مادام العمر کردن ریاست جمهوری بود، ابراز نگرانی کردند. گفتنی است که این نگرانی هنوز وجود دارد و با توجه به ابزارهای دموکراتیک و غیر دموکراتیکی که اردوغان در اختیار دارد، نگرانی به جایی است.
بدیهی است که اردوغان قدرت فوق العاده و بی همتایی در حزب خود و در حکومت ترکیه دارد و عملی کردن یکی از این دو برنامه، یا هر دو، برای وی اگر چه ممکن است دشوار باشد، اما غیر ممکن نیست.
بیشتر بخوانید:
ترکیه در راه دست یابی به سلاح هسته ای؟ / بیستون عباسی
گزارشی از عواقب دو سال وضعیت فوق العاده در ترکیه
پایان وضعیت فوق العاده؛ صفحه ای جدید در سیاست ترکیه / مراد یتکین
آغاز یک دوران جدید در ترکیه / برهان الدین دوران
فساد مالی سیاست ترکیه را رها نمی کند / ذوالفقار دوغان
شروعی نه چندان آسان برای اردوغان / مراد یتکین
مراسم تحلیف اردوغان: آغاز نو عثمانی گرایی در بالکان و نو استعمار گری در آفریقا / ریجن
کلید گاو صندوق ترکیه در دست داماد اردوغان / ذوالفقار دوغان
قانون تفویض اختیار 1933 و فرمان شماره 477 ترکیه / یاووز بایدار
حزب کردی ترکیه در مقابل ائتلاف جنگ اردوغان / جان هانت
تاج گذاری سلطان در سایۀ تلاش برای نسل کشی کردها / مارسل کارتیر
در ترکیه چه کسی تروریست نیست؟ / بیستون عباسی
برندگان وبازندگان انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه / بیستون عباسی
نظر شما