بعد از روی کار آمدن دونالد ترامپ و تلاش های دولت جدید ایالات متحده آمریکا برای خروج از توافقات بین المللی در مورد برنامه هسته ای ایران که در جولای 2015 میان ایران و گروه 5+1 به وجود آمده بود؛ بالاخره آمریکا در 18 اردیبهشت 1397 رسما خروج خود از برجام را اعلام و این حرکت را "کنار کشیدن" از این توافق بین المللی اعلام کرد. در پی این تصمیم رئیس جمهور جدید آمریکا، وزارت خزانه داری این کشور دقایقی بعد در بیانیه ای به صورت فوری دستور العمل خروج از برجام را منتشر کرده و اعلام کرد اقدامات فوری برای اجرای تصمیم رئیس جمهور را اتخاذ کرده اند. دراین بیانیه اعلام شده که تحریم‌ ها علیه ایران طی بازه ۹۰ روزه و ۱۸۰ روزه باز خواهند گشت؛ به گونه ‌ای که در پایان این دوره‌ ها تحریم ‌های قابل اجرا به اثر گذاری کامل برسند. این امر شامل اقدامات در چارچوب هر دو دسته تحریم‌ های اولیه و ثانویه می‌ باشد. با این اقدام دوران جدیدی نه تنها در روابط آمریکا – ایران بلکه در روابط چندجانبه بین کشورهای دیگر نیز آغاز شد که یکی از این رابطه ها تلاش آمریکا برای توجیه ترکیه در راستای همسویی با تحریم های این کشور علیه ایران است. تلاشی که از هفته های پیش شدت گرفته و طرف های آمریکایی به صورت جدی در حال پیگیری این موضوع هستند. در این گزارش تلاش خواهیم کرد تا با پرداختن به این موضوع به بررسی اقدامات آمریکا در توجیه ترکیه و رفتار ترکیه در برخورد با موضوع تحریم های جدید علیه ایران بپردازیم.

اولین اقدام جدی آمریکا برای توجیه ترکیه در راستای همسویی با تحریم های جدید علیه ایران در 20 جولای 2018 سفر یک هیئت آمریکایی به رهبری مارشال بیلینگسلیا معاون وزیر خزانه داری در امور تروریسم بود که به آنکارا سفر کرده و با مقامات وزارت خارجه ترکیه دیدار کرد. وزارت امور خارجه ترکیه پس از این دیدار در بیانیه ای با رد هر گونه همسویی ترکیه در تحریم های آمریکا علیه ایران اعلام کرد: «ایران چه در روابط تجاری و اقتصادی و چه در تامین بخش انرژی ترکیه یک همسایه بسیار مهم برای ترکیه است. به همین دلیل اقدامات آمریکا در این خصوص را با حساسیت فراوان از نزدیک دنبال خواهیم کرد».

در واقع اولین تماس آمریکا با ترکیه در راستای همسو کردن این کشور در تحریم ها علیه ایران به در بسته خورده بود. ترکیه در کنار این که روابط اقتصادی و تجاری مهمی با کشور ایران دارد و احتیاجاتی که در مقوله تامین انرژی از ایران دارد به پیشنهادات پشت پرده آمریکا برای شرکت در تحریم ها علیه ایران جواب رد داده بود. این موضوع را باید به خوبی در نظر گرفت که ترکیه 50 درصد از واردات نفت خام خود را از ایران تامین می کند. ترکیه به هیچ عنوان نمی تواند این مقدار از حجم واردات را از کشورهای دیگر جایگزین کند. در حالی که آمریکا به ترکیه مهلت داده بود که تا آگوست و نوامبر واردات نفت از ایران را به صفر برساند. علاوه بر این و علاوه بر حجم بالای مبادلات تجاری میان دو کشور موضوع دیگری که می تواند به ترکیه در صورت ورود به تحریم ها علیه ایران ضربه وارد کند موضوع گردشگرانی است که سالانه از ایران به ترکیه روانه می شود. ترکیه هر سال به طور متوسط بر روی 2 میلیون گردشگر ایرانی حساب باز می کند و شرکت های بسیاری در داخل ترکیه وجود دارند که در خصوص گردشگران ایرانی فعالیت می کنند که در صورت تبعیت ترکیه از آمریکایی ها آسیب جدی به بخش گردشگری ترکیه وارد خواهد شد.

بیانیه وزارت امور خارجه آمریکا و دست ردی که بر سینه آمریکایی ها زده شده بود باعث شده تا این کشور به جای پیشنهاد به تهدید ترکیه روی آورده و مارشال بیلینگسلیا در دو اظهار نظر مختلف بار اول به صورت ملایم و بار دوم به صورت آشکار دست به تهدید ترکیه زد. بیلینگسلیا در اولین اظهار نظر خود با اعلام درک نگرانی های ترکیه در خصوص آسیب های اقتصادی – تجاری به ترکیه در صورت ورود ترکیه به تحریم ها علیه ایران عنوان کرد: «ترکیه همسایه ایران بوده و روابط تجاری اش با ایران موضوعی است که باید حول محور آن سخن گفته شود. ما در خصوص این که این تحریم ها اقتصاد ترکیه را تحت تاثیر قرار ندهد حساس هستیم. به همین خاطر نیز نگرانی های دو کشور را با جزئیات تمام پای میز مذاکره آورده و گفتگو خواهیم کرد». بعد از این اظهارات مقامات ترکیه طی سخنرانی های مختلف حمایت کامل خود از تداوم روابط با ایران را اعلام و این موضوع باعث تغییر لحن معاون وزیر خزانه داری در امور تروریسم و اطلاعات مالی ایالات متحده آمریکا شده و وی در سخنانی این بار تهدید آمیز گفت: «ما به این موضوع دقت نمی کنیم که شرکت های ترک چه اقدامی صورت می دهند ولی در زمینه هایی که تحریم ها علیه ایران اعمال خواهد شد باید به دقت رفتار کنند. این را باید به خوبی بدانند که اگر به همکاری با ایران ادامه دهند در بازار ایالات متحده آمریکا و در سیستم مالی آمریکا نمی توانند کار کنند».

در اینجا نیز یک موضوع دیگر مطرح می شود؛ اگر چه دولت ترکیه حمایت کامل خود را از ایران اعلام کرده و حتی بارها اقدامات آمریکا علیه ایران را اشتباه قلمداد کرده است ولی زمانی که موضوع به شرکت ها می رسد قضیه تفاوت پیدا می کند. چیزی که در شرکت های آلمانی، فرانسوی و حتی روسی نیز مشاهده می کنیم، به عنوان مثال روسیه به عنوان بزرگترین حامی سیاسی ایران به حساب می آید ولی شرکت Lukoil روسی تصمیم به خروج از ایران می گیرد. در این جا شرکت ها چنین تفکری دارند که "دولت ها همواره نمی توانند شرکت ها را نجات دهند" و این نیز یک واقعیت غیر قابل انکار است که سیستم مالی بین المللی تماما در کنترل ایالات متحده آمریکا بوده و آمریکا این کار را در زمان اوباما نیز انجام می داد. پرونده بانک HalkBank، ترکیه نیز دقیقا از این موضوع پیروی می کند یا مجازات هایی که به HSBC وابسته به انگلیس از بزرگترین دولت های جهان اعمال شده است. از همین رو شرکت های ترکیه به خصوص شرکت هایی که در عرصه جهانی فعالیت می کنند خواه یا ناخواه این موضوع را در نظر خواهند گرفت و تلاش خواهند کرد تا از ایران دوری کنند. کاری که بزرگترین شرکت نفتی ترکیه انجام داد؛ شرکت نفتی TÜPRAŞ، بزرگترین شرکت تولید کننده نفتی ترکیه که بیشترین میزان نفت از ایران را وارد ترکیه می کرد اعلام کرده است از ماه می واردات نفت از ایران را کاهش داده است.

بنابراین در بررسی فشارهای آمریکا به ترکیه برای همسویی با تحریم ها علیه ایران از 2 بعد به این قضیه باید نگاه کرد 1: نگاه سیاستمداران ترکیه 2: نگاه شرکت های بین المللی ترکیه. از نگاه سیاستمداران ترکیه موضوع تا این لحظه با مقاومت مقامات این کشور در برابر آمریکا روبه رو بوده است حتی اظهارات اخیر رجب طیب اردوغان پیش از سفر به آفریقای جنوبی این موضوع را به خوبی نشان داد که اردوغان و دولت ترکیه به هیچ عنوان قصد ندارند تا روابط خود با ایران را محدود کنند؛ به خصوص این که ترکیه در آستانه اتمام تابستان و شروع فصل سرما به هیچ عنوان مایل نیست روابط خود را ایران برهم بزند. موضوعی که در سخنان رجب طیب اردوغان در فرودگان بین المللی عسن بوغای آنکارا کاملا واضح و مشهود بود. وی با رد هر گونه تحریم علیه ایران عنوان کرد: «قبل از هر چیزی باید این موضوع را بدانیم همانگونه که آمریکا همکار و شریک استراتژیک ما است ولی در جهان ما شرکای استراتژیک دیگری نیز داریم؛ تلاش آمریکا برای قطع روابط ما با دیگر شرکای استراتژیکمان در وهله اول نقص تفکر روابط مستقل میان کشورها است. به خصوص این که آن کشور همسایه و همکار استراتژیک ما باشد. ما محصولاتی را از این کشور وارد می کنیم که اگر وارد نکنیم در طول زمستان کشور من را چه کسی گرم خواهد کرد؟ ما تمام این ها را در زمان ریاست جمهوری اوباما نیز آشکارا و واضح اعلام کرده بودیم. هر آنچه که در آن دوران گفته ایم را تکرار می کنیم. تا این لحظه رئیس جمهور آمریکا نیز در این خصوص یک رفتار بسیار خوبی اتخاذ کرده است. من باور دارم که این رفتار در دوران بعد از این نیز ادامه خواهد داشت. خواسته قلبی ما این است که گامهای اشتباه برداشته نشود» از طرف دیگر نیز مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه در یک مصاحبه مطبوعاتی در جواب به این سوال که "آیا اقدامات ایالات متحده آمریکا علیه ایران باعث تاثیر منفی بر ترکیه شده است؟" عنوان کرده است: یک هیئت آمریکایی در این خصوص به آنکارا آمد ما به طرف های آمریکایی اعلام کرده ایم که در تحریم هایی که علیه ایران صورت می گیرد حضور نخواهیم داشت. ما از ایران نفت خریداری می کنیم و این کار را در شرایط بسیار مناسبی انجام می دهیم. ما در حالی که دلیل روابط خود با ایران را به صورت منطقی توضیح می دهیم در کنار این نیز تاکید می کنیم که اقدامات آمریکا در برابر ایران درست نیست.

نتیجه گیری:

با در نظر گرفتن تمام این موضع گیری های صورت گرفته و با توجه به روابط استراتژیکی که ترکیه با ایران دارد بعید به نظر می رسد که آمریکا بتواند دولتمردان ترکیه را وادار به همسویی با تحریم ها علیه ایران کند، به خصوص این که روابط ترکیه با آمریکا این روزها با افت و خیزهای فراوانی همراه بوده و علی رغم این که توافقاتی در خصوص شمال سوریه میان دو کشور صورت گرفته است ولی مصوبه کنگره آمریکا مبنی بر عدم تحویل جنگنده های F-35 به ترکیه و بی اثر ماندن تلاش های ترکیه در استرداد فتح الله گولن از آمریکا به ترکیه و موضوعات مطرح شده پیرامون مسئله کشیش برانسون و تهدید سختی که ترامپ بر علیه ترکیه مطرح و اظهار داشت که در صورت تداوم زندان این کشیش آمریکایی تحریم های سنگینی را علیه ترکیه اعمال خواهد کرد؛ روابط 2 کشور را بسیار پرتنش و ناهموار کرده است. از همین رو ترکیه به راحتی با تحریم های آمریکا علیه ایران همسو نخواهد شد ولی در خصوص شرکت های بین المللی ترکیه که در ایران به صورت گسترده نیز فعالیت می کنند مسئله بسیار متفاوت است و این شرکت ها در ابعاد قابل توجهی نخواهند توانست از تله های سیستم مالی بین المللی که توسط آمریکا مدیریت می شود فرار کنند.

خبرگزاری کردپرس/ سرویس ترکیه