امروزه ترک ها وقتی به عدن، حلب، غزه، غوطه، موصل و قطر محاصره شده نگاه می کنند، بی عدالتی های عمیقی می بینند که اعراب در سرزمین هایی که زمانی تحت حاکمیت عثمانی ها بود، تجربه می کنند. این دیدگاه حکایت از روایتی عام در ترکیه دارد که بر اساس آن اگر امپراتوری عثمانی هنوز وجود داشت، صلح و عدالت اجتماعی بیشتری بر جهان عرب حاکم بود. مطمئناً این باور مدرکی دال بر این نیست که رهبران ترکیه برای احیای امپراتوری عثمانی تلاش می کنند. با وجود این، در جوامع عربی و در بسیاری از محافل غربی عقیدۀ مشترکی وجود دارد مبنی بر این که سیاست خارجی آنکارا در حقیقت «نو عثمانی» است. گذشته از این، حضور نظامی ترکیه در سه کشور عضو اتحادیۀ عرب – قطر، سومالی و سودان – در کنار دخالت نظامی یک جانبۀ آنکارا در دو عضو دیگر این اتحادیه – سوریه و عراق – بسیاری از مقامات عرب را برآن داشته است که سیاست خارجی رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه را با همان چشم ببینند.
صرف نظر از این که «نو عثمانی» صفت مناسبی برای سیاست خارجی ترکیه است یا نه، بدون تردید حکومت حزب عدالت و تو سعه (AKP) سیاست خارجی جاه طلبانه ای را در خاورمیانه دنبال می کند. این قضیه به ویژه در سوریه صدق می کند که در این کشور آنکارا با مسکو و تهران همکاری می کند تا به راه حلی برای بحران برسند که در راستای منافع ترکیه باشد. اما در جهان عرب همه از این نقش ترکیه در خاورمیانه که به نحو فزاینده ای مطالبه گرانه است، استقبال نمی کنند. آن کشور عربی که مخالفان سیاست خارجی جاه طلبانۀ ترکیه را در خاورمیانه و شمال آفریقا رهبری می کند، امارات متحدۀ عربی است. این که بلوک چهار عضوی موسوم به چهارگانۀ ضد ترور – بحرین، مصر، عربستان سعودی و امارات متحدۀ عربی – برچیدن پایگاه نظامی ترکیه در قطر را به عنوان یکی از شروط برداشتن محاصره و تحریم دوحه مطرح کردند، نشان از عزم ابوظبی برای حذف هر گونه حضور نظامی ترکیه در شبه جزیرۀ عربستان دارد.
از منظر امارات، حمایت ترکیه از جنبش ها و سازمان های اسلام گرا – از جمله اخوان المسلمین – آتش بنیادگرایی را در کشورهای عربی شعله ورتر کرده است، به ویژه در کشورهایی که شاهد خلأ قدرت بوده اند و درگیری های خونین در این کشورها به گروه های تروریستی فرصت داده قدرت و نفوذی به دست بیاورند. در سال های اخیر امارات متحدۀ عربی گفتمان ضد ترکی را در واشنگتن نیز به پیش برده است. در اواسط سال 2017 یوسف العتیبه سفیر امارات متحدۀ عربی در ایالات متحده گفت اکثریت شهروندان آمریکایی نتوانسته اند ترکیه و «تهدید بلند مدتی را که متوجه اغلب ما کرده است» بشناسند. مصر و عربستان سعودی نیز در مخالفت با برنامۀ ترکیه در خاورمیانه به امارات پیوسته اند، به ویژه به خاطر موضع این کشور در خصوص تصاحب قدرت توسط نظامیان در مصر، جنگ داخلی لیبی، چشم انداز سیاسی غزه و بحران قطر.
فاکتور عفرین
در ماه ژانویه، هنگامی که ارتش ترکیه وارد منطقۀ عفرین در سوریه شد، دیپلمات ها و رسانه های اماراتی به شدت این اقدام را محکوم کردند. امارات متحدۀ عربی عملیات شاخۀ زیتون را نه تنها تهدیدی علیه سوریه، بلکه تهدیدی علیه جهان عرب قلمداد کرد. وزیر امور خارجۀ امارات متحدۀ عربی به مداخلۀ نظامی ترکیه در عفرین واکنش نشان داد و از لزوم «ایجاد و احیای مفهوم امنیت ملی عرب بر مبانی واقع گرایانه و امروزی» توسط کشورهای عربی سخن گفت. رسانه های مستقر در امارات متحدۀ عربی در جریان عملیات شاخۀ زیتون گزارش های دزدی، غارت و دیگر جرائم اشغال گران را در این منطقۀ عمدتاً کردنشین محصور منتشر می کردند.
روز 10 مارس انور قرقاش وزیر امور خارجۀ امارات متحدۀ عربی در توئیتر نوشت «بر کسی پوشیده نیست که روابط اعراب – ترکیه در وضعیت خوبی نیستند... برای رسیدن به تعادل آنکارا باید به حاکمیت کشورهای عربی احترام بگذارد و با خرد و عقلانیت با همسایگانش تعامل کند.» در همان ماه وزیر خارجۀ ترکیه با متهم کردن دیپلمات عالی رتبۀ اماراتی به حمله و تلاش برای بدنام کردن ترکیه به این اظهارات پاسخ داد و با اشارۀ ویژه به قدس، تأکید کرد که ترکیه «پیوندهای تاریخی محکم و استثنایی با جهان عرب داشته است.»
در ماه مارس، در حالی که ترکیه داشت کنترل عفرین را به دست می گرفت، وزیر امور خارجه و همکاری های بین المللی امارات متحدۀ عربی در قاهره با عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر و وزیر امور خارجۀ این کشور دیدار کرد. شیخ عبدالله بن زاید در پایتخت مصر به ترکیه به عنوان یکی از سه کشوری اشاره کرد که به منافع اعراب آسیب می زنند. محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی نیز در همان ماه در مصر اظهارات مشابهی ایراد کرد و در ضمن اردوغان را به تلاش برای احیای اپراتوری عثمانی متهم کرد.
مطبوعات ترکیه نیز در پاسخ امارات متحدۀ عربی را به حمایت از «تروریسم کردی» در شمال سوریه متهم کردند. ینی شفق (روزنامۀ محافظه کار نزدیک به اردوغان) ادعا کرد از یگان های مدافع خلق (YPG) حمایت کرده است، که به زعم این روزنامه وابسته به حزب کارگران کردستان (PKK) است، و ترکیه در عملیات خود در عفرین این گروه را هدف قرار داده است. این اتهامات در پس زمینۀ این ادعای فراگیر در رسانه های ترکیه مطرح شدند که گویا امارات متحدۀ عربی در کودتای نافرجام 15 جولای 2016 دست داشته است. ینی شفق همچنین مدعی شد امارات متحدۀ عربی و حکومت سوریه در سال های 2014 و 2015 با هم همکاری کرده اند و در جریان این همکاری ابوظبی اطلاعاتی دربارۀ محل استقرار و اختفای «برجسته ترین رهبران معارض سوری و ضد آمریکایی» در اختیار دمشق قرار داده و همین امر «راه را برای [دولت اسلامی عراق و شام] داعش و تروریست های PKK هموار کرده است تا بتوانند در قلمرو تحت کنترل معارضان پیشروی کنند.»
روز 29 می مقامات اماراتی همراه با همتایان سعودی و اردنی خود از مناطق کردنشین سوریه تحت کنترل ارتش دموکراتیک سوریه (ائتلافی از گروه های مسلح به رهبری YPG) بازدید کردند و در قامیشلی با مقامات YPG دیدار کردند. این دیدار باعث افزایش بدگمانی ترکیه نسبت به اتحاد امارات متحدۀ عربی با YPG با هدف تضعیف ترکیه شد.
ژئوپلیتیک ابرقدرت ها و رقابت امارات – ترکیه در سوریه
امروزه در عفرین، که شش ماه پس از شکست YPG از ارتش ترکیه هنوز صلح و ثبات برقرار نشده است، به قول روزنامه نگار بهروز درگاهی، ترک ها در باتلاق مانده اند. آنکارا اینک می خواهد خود را در میان ایالات متحده و روسیه جا کند تا ترک ها بتوانند نفوذ و تأثیر بیتشری در تحولات سوریه داشته باشند. اما مقامات ترکیه می دانند که هر توافقی بر سر سوریه میان واشنگتن و مسکو به شدت این چشم انداز را تیره و تار می کند. از آنجا که نه ایالات متحده و نه روسیه YPG را از زاویۀ دید ترکیه نمی بینند، آنکارا به شدت از این هراس دارد که مسکو و واشنگتن مشترکاً به ترکیه فشار بیاورند تا از سرزمین های شمال سوریه که تصرف کرده خارج شود.
از جمله موارد هشدار دهنده برای مقامات ترک گزارش های منتشر شده در خصوص مذاکرات حکومت سوریه با YPG دربارۀ یک توافق توزیع مشترک انرژی است. علاوه بر این، احتمال ادغام شبه نظامیان کرد با ارتش عربی سوریه در خلال حملۀ حکومت سوریه برای باز پس گرفتن استان ادلب از نیروهای اسلام گرای سنی تحت حمایت ترکیه، یک تهدید جدی برای منافع ترکیه است. چنین تحولی می تواند نقش YPG را در دورنمای امنیتی سوریه نهادینه کرده و تأثیراتی بر امنیت مرزهای جنوبی ترکیه خواهد داشت.
در نهایت، عفرین برای امارات متحدۀ عربی خط مقدم نبرد علیه توسعه طلبی ترکیه در جهان عرب است. مقامات ابوظبی و رسانه های اماراتی مخالفت خود را با حملۀ نظامی ترکیه به این منطقۀ کردنشین محصور اعلام کردند و نفوذ قدرت نرم امارات را در میان برخی از کردها افزایش دادند، البته به قیمت روابط امارات متحدۀ عربی با ترکیه. همان گونه که امارات متحدۀ عربی در دهۀ 2000 و پس از سقوط صدام حسین در کردستان عراق اقدام به سرمایه گذاری کرد، احتمالاً اینک نیز آیندۀ سوریه را به نحوی تصور می کند که YPG بخش ثابتی از دورنمای سیاسی این کشور و یکی از ارکان امنیت (یا ناامنی) آن شده است. گروه های اسلام گرای مسلح تحت حمایت ترکیه در عفرین، شامل فرقۀ 55، جبهه الشامیه، فیلق الشام، سلطان مراد و احرار الشرقیه، تهدیدی علیه الگوی سکولاری هستند که امارات متحدۀ عربی دوست دارد در سوریه و دیگر کشورهای جهان عرب ببیند؛ علاوه بر این، احتمالاً به افزایش تأثیر قطر در شام و کاهش نفوذ چهارگانۀ ضد ترور خدمت خواهند کرد.
رهبران امارت متحدۀ عربی هم حکومت سوریه و هم دشمنان اسلام گرای آن را، که از جانب ترکیه و دیگر پادشاهی های عربی منطقۀ خلیج حمایت می شوند، تهدیدی علیه منافع دراز مدت خود در سوریه می دانند. به این ترتیب، ابوظبی هرگز به اندازۀ ریاض یا دوحه درگیر حمایت از یکی از طرف های درگیری های سوریه نبوده است. در ماه آوریل اسپوتنیک اظهارات قرقاش در خصوص سیاست ابوظبی در سوریه را گزارش کرد. قرقاش در کنفرانس بنیاد اندیشۀ عربی FIKR16 در دوبی گفت:
«موضع ما دربارۀ بحران سوریه کاملاً روشن است: چند سال پیش ما یک انتخاب داشتیم – حمایت از بشار اسد یا حمایت از معارضان وی که افراط گرایان و عناصر تروریستی بسیاری به آنها پیوسته بودند – و ما حد وسط را بر گزیدیم. ما نشان دادیم که سوریه به یک راه حل سیاسی نیاز دارد. دست یابی به ثبات در این کشور با راه حل نظامی غیر ممکن است.»
امارات متحدۀ عربی که از نقش ترکیه در کمک به قطر برای دور زدن محاصرۀ تحت هدایت عربستان سعودی و امارات خشمگین است و از دستاوردهای ژئوپلیتیکی و اقتصادی ترکیه در شاخ آفریقا و دریای سرخ ناخرسند است، از توافق ایالات متحده و روسیه برای وادار کردن ترکیه به خروج از شمال سوریه استقبال می کند. چنین توافقی YPG را به عنوان یک نیروی سکولار به حائلی در برابر گسترش نفوذ ترکیه تبدیل خواهد کرد. در این مقطع منطقی به نظر می رسد که امارات متحدۀ عربی به واشنگتن و مسکو نشان دهد که قویاً از همکاری دو ابرقدرت – که امارات در نشستی در سیشل در اوایل سال 2017 پیش از سر کار آمدن دولت ترامپ برای آن تلاش کرد – در راستای حل و فصل بحران سوریه حمایت می کند. هدف امارات از این کار کاهش نفوذ ایران در سوریه و همچنین جلوگیری از تبدیل شدن ترکیه به یکی از سهام داران در سوریه است.
رقابت میان ترکیه و امارات متحدۀ عربی را باید در پس زمینۀ انقلاب های بهار عربی در سال 2011 دید که نتیجۀ کاهش هژمونی ایالات متحده در خاورمیانۀ آشفته بودند. ترکیه و امارات متحدۀ عربی که هر دو متحدان نزدیک اردوگاه ضد کمونیستی ایالات متحده در دوران جنگ سرد بودند، پس از به قدرت رسیدن AKP در سال 2002 به صورت دو رقیب بر سر نفوذ در جهان عرب ظاهر شدند. مقامات آنکارا گشایش سیاسی منطقه در سال 2011 را فرصت با ارزشی برای گسترش نفوذ ترکیه از طریق اسلام گرایان – از جمله اخوان المسلمین سوریه، حزب آزادی و عدالت مصر، حزب عدالت و سازندگی لیبی، النهضۀ تونس، حماس فلسطین و الاصلاح یمن – به شمار آوردند. اما رهبران ابوظبی، بر عکس، همۀ اشکال اخوان المسلمین را با تروریسم یکی دانستند.
امروزه ترکیه و امارات متحدۀ عربی از مراکش تا شبه جزیرۀ عربستان و شام، برای پیش برد منافع خود که روز به روز بیشتر در تضاد قرار می گیرند، مبارزه می کنند. نبرد چند بعدی بر سر آزادی عفرین تا زمانی که به صورت صلح آمیز پایان نیابد، عامل رقابت آنکارا و ابوظبی در میان دیگر پایتخت های خاورمیانه خواهد بود. با اندوه فراوان، مردم عفرین که حقوق انسانی آنها هم توسط گروه های تحت حمایت ترکیه و هم توسط YPG تحت حمایت خارجیان زیر پا گذاشته می شود، همچنان در این فرایند آسیب خواهند دید و رنج خواهند کشید.
* جورجیو کافیرو مدیر و بنیان گذار مرکز مشاوره ای «تجزیه و تحلیل کشورهای خلیج» در واشنگتن است. وی تحلیل گر مسائل خارومیانه، به ویژه مسائل کشورهای عربی است. او علاوه بر لوب لاگ، برای نشنال اینترست، میدل ایست انستیتو و المانیتور نیز می نویسد.
منبع: لوب لاگ
ترجمه: خبرگزاری کردپرس – سرویس ترکیه
بیشتر بخوانید:
تلاش مشکوک ترکیه برای احیای مذاکرات عضویت در اتحادیۀ اروپا / سمیح ایدیز
ترکیۀ خسته: تخته پاره ای بر امواج دریا / یاوز بایدار
غرب باید به مقاومت جامعۀ مدنی ترکیه کمک کند / الیف شافاک
ترکیۀ اردوغان؛ گرفتار بر سر دو دوراهی / یحیی مادرا
آیا درگیری نظامی ترکیه و سوریه محتمل است؟ / بیستون عباسی
نظر شما