رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه پس از دیدار سه روزۀ خود از آلمان و پیش از بازگشت به ترکیه در جمع بندی سفر خود گفت: «به لطف خدای بزرگ، یک دیدار بسیار سازنده و بسیار موفق داشتیم. در گفتگوهایمان با [رئیس جمهور آلمان فرانک والتر] اشتان مایر و [صدر اعظم آنگلا] مرکل، به صراحت به موضوعات و منافع مشترکمان پرداختیم. من تأکید کردم که ما باید تفاوت عقایدمان را کنار بگذاریم و روی منافع مشترکمان تمرکز کنیم. ما همکاری هایمان را در همۀ حوزه ها افزایش خواهیم داد، از مبارزه با سازمان های تروریستی گرفته تا بحران پناه جویان، و از مناقشات تا جنگ های تجاری.»

هزاران معترض، که عمدتاً کرد یا ترک های علوی ساکن آلمان بودند، در برلین و کلن به خیابان ها آمدند و تحت تدابیر شدید امنیتی خشم خود را نسبت به حکومت مطلقۀ اردوغان و نقض حقوق بشر و آزادی های اساسی در ترکیه نشان دادند. در برلین همۀ خیابان های منتهی به هتل مشهور آدلون کمپینسکی – در چند قدمی دروازۀ براندنبرگ، نماد ملی آلمان در قلب شهر – به محاصرۀ تک تیر اندازهایی در آمده بود که بر پشت بام ساختمان ها سنگر گرفته بودند. معترضان در پوتسدامر پلاتس بنرهایی حمل می کردند که روی آن نوشته شده بود «خوش نیامدی». این بنرها در دیگر بخش های برلین و کلن نیز به نمایش گذاشته شد.

با وجود این، اردوغان از دیدار خود راضی بود.

اما ارزیابی نیویورک تایمز دقیقاً برعکس بود: «گمان می رود دیدار رسمی سه روزۀ رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه از آلمان، با هدف ترمیم روابط دو کشور و در زمانی صورت گرفت که اردوغان در خانه با شبح یک بحران اقتصادی روبرو است.

هر چند آقای اردوغان ابتدا با جذابیت تهاجمی ظاهر شد، اما همچنان که به نظر می رسد آلمانی ها نیز موافق باشند، وی تنها پس از 24 ساعت حضور در برلین، بیشتر تهاجمی بود تا جذاب. نخستین کاری که رئیس جمهور ترکیه کرد چه بود؟ آقای اردوغان آشکارا چهار انگشت دستش را که نماد اخوان المسلمین است در مرکز برلین نشان داد و خواستار استرداد 69 تبعۀ ترکیه از آلمان شد، از جمله روزنامه نگاران و وکلایی که دربارۀ حکومت آقای اردوغان تحقیق کرده و در خانه با خطر زندانی شدن روبرو هستند. صدر اعظم آنگلا مرکل تحت تأثیر قرار نگرفت.»

علی یورت تاگول ترک تبار ساکن برلین که بیش از 20 سال در پارلمان اروپا مشغول به کار بوده و به روابط ترکیه با اتحادیۀ اروپا می پردازد، نوشت: «برلین پایتخت مهمی است. نه تنها به این خاطر که بخش مهمی از تجارت خارجی ترکیه (حدود 26 درصد) با برلین صورت می گیرد، بلکه برای متعادل کردن فاکتور دونالد ترامپ [رئیس جمهور ایالات متحده]. مثلاً، ممکن است پس از دیدار اردوغان از برلین، کاهش ارزش لیر متوقف شود.»

وی افزود: «در این میان تغییر سیاست های مثبتی نیز وجود دارند؛ به عنوان مثال، برلین از شدت لحن هشدار منع سفر شهروندانش به ترکیه کاست و محدودیت های ضمانت های اعتبار صادرات شرکت هرمس را که توسط دولت فدرال آلمان اعمال شده بودند، لغو کرد. اگر هنوز در شرایطی بودیم که بحران میان دو کشور در اوج خود بود، وقتی دموکرات های مسیحی، سوسیال دموکرات ها و سبزها دشمن جمهوری ترکیه قلمداد می شدند، یا وقتی خانم مرکل در رسانه های طرفدار حکومت ترکیه به عنوان هیتلر عصر جدید تصویر می شد، این تحریم های اقتصادی با قوت تمام باقی می ماندند. اینک دو کشور دربارۀ همبستگی سخن می گویند، نه تحریم. حتی گفتمان نیز تغییر کرده است. اخیراً شنیده اید اردوغان دربارۀ اروپا بدگویی کند؟»

آیا اردوغان وقتی روی آسفالت فرودگاه برلین قدم گذاشت، فرش قرمز زیر پایش پهن شده بود؟ بله، برایش فرش قرمز انداخته بودند. آیا با احترامات نظامی مورد استقبال قرار گرفت؟ جواب مثبت است. آیا به افتخار اردوغان یک ضیافت رسمی در کاخ بلودر، اقامتگاه رئیس جمهور آلمان، برگزار شد؟ بله.

منتقدان آلمانی سفر رسمی اردوغان با آلمان گفتند مقامات آلمان می توانستند تنها به عنوان یک سفر کاری از وی استقبال کنند و سطح تشریفات کاملاً متفاوت باشد. همۀ کسانی که به اطلاعات پشت پرده دسترسی دارند خیلی خوب می دانند که اردوغان بر رسمی بودن این سفر، با فرش قرمز و تشریفات نظامی و ضیافت شام در کاخ بلودر، پافشاری می کرد. او با گرفتن آنچه از پیش خواسته بود، به آلمان آمد.

اردوغان در برلین با مرکل یک صبحانۀ کاری داشت. نتیجۀ این دیدار این شد که مرکل همراه با امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه و ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، برای برگزاری یک نشیت چهار جانبه دربارۀ سوریه به استانبول خواهد رفت. اردوغان با آوردن سران کشورهای آلمان، فرانسه و روسیه به ترکیه به عنوان میزبان و پیشقدم در حل مسألۀ سوریه، حملۀ قریب الوقوع به ادلب را بیشتر به تأخیر خواهد انداخت. سفر وی به برلین از این زاویۀ دید به دیپلماسی بین المللی بسیار مفید و موفقیت آمیز بود.

شکایتی که از سفر وی به آلمان می شود این است که در شرایطی که ترکیه با بحران روبرو است، توجه کافی به مسائل اقتصادی و مالی صورت نگرفت. برخی صاحب نظران می گویند ترکیه با رکود تورمی دست به گریبان است. اردوغان در مسألۀ اقتصاد چه دستاوردی داشت؟

پاسخ این پرسش وقتی مشخص خواهد شد که در خصوص احداث خطوط ریلی جدید، الکتریکی کردن خطوط ریلی قدیمی و نصب تجهیزات مدرن سیگنالینگ خطوط راه آهن توافق هایی به امضا برسد. این یک ابر پروژه به ارزش 35 میلیار یورو (بیش از 40 میلیارد دلار) است. کنسرسیومی با محوریت شرکت زیمنس مایل است وارد این چالش شود و قرار است شرکت راه آهن ملی آلمان، دویچه بان، به انجام این پروژه کمک کند. روزنامۀ با نفوذ اشپیگل در این باره چنین گزارش داد:

«درست مانند یک سده پیش از این، آلمان شریک ارجح ترکیه است... اما در ضمیمۀ این پیشنهاد [پروژۀ مدرن کردن راه آهن] این درخواست نیز مطرح شده است که آلمان به تأمین مالی پروژه کمک کند. هنوز تصمیم قطعی اتخاذ نشده که آیا برلین در قالب ضمانت اعتبار دولتی هرمس از این پروژه حمایت می کند، یا از گروه بانکی دولتی KfW وام های مستقیم برای آن فراهم خواهد کرد. اما حکومت آلمان در مذاکراتش با حکومت ترکیه و شرکت زیمنس تمایل خود را برای فراهم کردن حمایت مالی از این پروژه اعلام کرده است.»

می دانیم که پیتر آلتمایر وزیر اقتصاد آلمان همراه با هیأتی بزرگ به زودی از ترکیه دیدار خواهد کرد. از نظر آلمانی هایی به دفاع از حقوق بشر و ارزش های دموکراتیک در ترکیه اولویت می دهند، موضع مرکل نفرت انگیز است.یادداشت استفان وتر در مانهایمر مورگان پس از دیدار اردوغان و مرکل، این احساس را منعکس می کند:

«دستگاه جاسوس اردوغان آشکارا همه جا حضور دارد. و صدر اعظم چکار می کند؟ اعلام می کند که پیتر آلتمایر وزیر اقتصادش به زودی همراه با یک هیأت بزرگ از خدم و حشم به آنکارا سفر می کند. به نظر می رسد که منافع اقتصادی بالاتر از حاکمیت قانون و حقوق بشر قرار گرفته اند. این باوری مهلک است.»

در کنفرانس مطبوعاتی مشترک اردوغان و مرکل، یک عکاس ترک – آلمانی که در ردیف جلو نشسته و تی شرتی پوشیده بود که جملۀ «آزادی برای روزنامه نگاران ترکیه» روی آن نقش بسته بود، توسط پرسنل امنیتی اخراج شد. وقتی این عکاس را از سالن کنفرانس بیرون می کردند اردوغان به مرکل نگاه می کرد و لبخند می زد. جان دوندار از سردبیران سابق روزنامۀ جمهوریت و روزنامه نگار برجستۀ ترکیه که اردوغان در کنفرانس مطبوعاتی او را «جاسوس» خطاب کرد، با الهام از اتفاق اخراج عکاس معترض گفت «اردوغان ترکیه را به برلین آورده است.»

گزارشگر نیویورک تایمز نوشت: «اگر چه ناراحتی مانع انتقاد از او نمی شود، اما آشکار بود که خانم مرکل از این حضور مشترک ناراحت است؛ حضوری که نشان دهندۀ دیپلماسی ناشیانۀ نه تنها رئیس جمهور ترکیه، بلکه یک کشور غربی بود که در نهایت ناچار است با یک دیکتاتور نوپا در مرزهای اروپا تعامل کند. ...اگر رئیس جمهور ترکیه در پی جلب اعتماد بازارهای مالی، بهبود روابط تجاری و کسب حمایت سیاسی بود، کارش را ناشیانه انجام داد.»

این چیزها واقعیت را تغییر نمی دهد؛ منافع اقتصادی آلمان و دورنمای استراتژیکش بالاتر از همۀ عناصر دیگر قرا گرفته است، از جمله بالاتر از وضعیت حقوق بشر و دموکراسی در ترکیه. در کنفرانس مطبوعاتی پس از دیدار دو جانبه، مرکل گفت چیز مهم این بود که دو طرف با هم گفتگو کردند. مرکل گفت: «من این دیدار را بسیار مهم ارزیابی می کنم زیرا وقتی تفاوت هایی وجود دارد، یک دیدار شخصی برای حل آنها حیاتی است.»

اشتان مایر نیز در نطق منتقدانۀ خود در ضیافت رسمی، در حالی که نسبت به وضعیت شهروندان آلمانی که در ترکیه زندانی شده اند و «روزنامه نگاران ترک، اعضای اتحادیه های تجاری، وکلا، اندیشمندان و سیاستمدارانی که در زندان ها هستند» ابراز نگرانی می کرد، تا آنجا پیش رفت که گفت «آلمان و ترکیه به یکدیگر نیاز دارند. ما در تلاش برای صلح در خاور میانه، در نبرد با تروریسم و در تلاش برای بهبود وضعیت آوارگان در مناطق جنگی، به هم نیاز داریم... ما باید دربارۀ این که چگونه می توانیم با هم این وظایف را به انجام برسانیم، گفتگو کنیم.»

امروزه در برلین سیاست واقع بینانه در جریان است، چنان که در تساهل آلمان با اردوغان، علی رغم همۀ انتقاداتی که علیه او مطرح است و علی رغم مناقشۀ میان دو کشور، دیده می شود. احتمالاً این وضعیت را روزنامۀ فخیم و محافظه کار فرانکفورتر آلگماینه تسایتونگ به بهترین شکل توضیح داده است. این روزنامه زیر عنوان «نه به عادی سازی» (Keine Normalisierung) نوشت: «رئیس جمهور ترکیه برای تخفیف خشم کسانی که استقبال از وی با تشریفات نظامی در برلین را اشتباه و حتی خیانت به ارزش های غرب می دانند، کاری نکرده است... ما یک منفعت ملی داریم که شریک ناتوی ما در تنگۀ بسفر به آغوش پوتین نغلطد. ما نمی توانیم بخواهیم ترکیه در یک بحران اقتصادی غرق شود که آنکارا به خاطر آن از مناطق جنگی مجاورش و از داخل کشور خود پناه جو به اروپا صادر می کند. اردوغان اینک باید بداند که تنها روابط حسنه با اروپا، به ویژه با آلمان، می تواند از ورشکستگی اقتصادی حکومتش جلوگیری کند. این که آیا او آماده است و می تواند شرایطی را بپذیرد که بدون آنها دوستی با اروپای دموکراتیک قابل تصور نیست، مسألۀ دیگری است. این را تنها زمانی می توان فهمید که با او مذاکره شود. شرایطی که حکومت اردوغان در آن قرار گرفته است می تواند انجام مذاکرات را تسهیل کند. برای یک دیدار رسمی – که اردوغان اهمیت زیادی به تجملات آن می داد – تشریفات خاصی لازم است. [رهبر روسیه لئونید] برژنف نیز، اگر چه یک دموکرات بی عیب و نقص نبود و در آن هنگام حتی رهبر کشورش نبود، یک مرسدس هدیه گرفت.»

اردوغان از این اصل مافوق در سیاست واقع بینانۀ آلمان اطلاع دارد. با اطلاع از این حقیقت بود که وی درخواست کرد با فرش قرمز و تشریفات نظامی از وی استقبال شود و یک مسجد را نیز در کلن افتتاح کند؛ این امر وی را قادر ساخت که به عنوان رهبر جهان اسلام خود نمایی کند، چیزی که یک سال پیش در آلمان آن را انکار کرد. وی به ترکیه باز گشت بدون این که دربارۀ بهبود حقوق بشر و دموکراسی در کشورش اظهار نظری داشته باشد.

با این همه گفته شد، آیا اردوغان در این سفر جنجالی موفق بود؟

در یک کلمه، بله.

* چنگیز چاندار، تحلیل گر و ستون نویس المانیتور در پالس ترکیه است. وی که از سال 1976 به عنوان یک روزنامه نگار فعالیت می کند، نویسندۀ هفت کتاب به زبان ترکی است که عمدتاً در مورد مسائل خاورمیانه هستند، از جمله کتاب پر فروش «بین النهرین،: سفری در تاریخ». او در حال حاضر استاد مدعو مؤسسۀ مطالعات ترکیه در دانشگاه استکهلم و پژوهشگر ارشد مؤسسۀ مطالعات بین المللی سوئد است.

منبع: المانیتور

ترجمه: خبرگزاری کردپرس – سرویس ترکیه

بیشتر بخوانید:

سفر اردوغان به آلمان کوته فکری اتحادیۀ اروپا را نشان داد / یاووز بایدار

ترکیه برای حمله به مناطق تحت کنترل کردهای سوریه آماده می شود / توماس زایبرت

کارناوال برلین و روح قرارداد مونیخ 1938 / چنگیز آکتار

تشریح وضعیت نابسامان کردستان ترکیه در مصاحبۀ ریجن با مدیر سازمان حقوق بشر استانبول

آوارگان ایزدی در ترکیه؛ بی پناه و بی سرنوشت / نورجان بایسل

ترکیه با توافق ادلب زمان می خرد و زمین از دست می دهد / یاووز بایدار

منطقۀ حائل ادلب چه تأثیری برآیندۀ ترکیه در سوریه دارد؟ / پل ایدون

سرنوشت اوجالان در ترکیۀ گریزان از صلح / امبرین زمان

سخنگوی YPG در مصاحبه با ریجن: نخستین اولویت YPG بیرون راندن ارتش ترکیه از سوریه است

ادلب: آخرین نبرد / چنگیز آکتار

اردوغان؛ تزار بی رقیب اقتصاد ترکیه / فهیم تاشتکین

سکوت عجیب آنکارا در قبال سرکوب مسلمانان اویغور توسط چین / متین گورجان

زندانیان بیمار ترکیه رها شده اند تا بمیرند / نورجان بایسل

رئیس جمهور ترکیه به برلین سفر می کند / مارک پیرینی