بیش از یک سال از برگزاری همه پرسی استقلال کردستان عراق که روابط حسنۀ حکومت اقلیم کردستان را با ترکیه دچار تنش کرد می گذرد، اما روابط آنکارا – اربیل هنوز بسیار قابل توجه است، به ویژه در حوزۀ اقتصادی. با وجود این، تحلیل گران معتقدند بسیار غیر محتمل است که روابط سیاسی دو طرف یک بار دیگر به آن نزدیکی و صمیمیت پیش از برگزاری همه پرسی باز گردد.
موتلو چویر اوغلو تحلیل گر مسائل سوریه و کردها به احوال گفت: «با توجه به بحران اقتصادی کنونی، ادامۀ روابط نزدیک اقتصادی با کردستان عراق، مانند آنچه در دوران پیش از همه پرسی جریان داشت، برای ترکیه مفید خواهد بود.»
چویر اوغلو گفت: «من فکر نمی کنم روابط سیاسی ترکیه با اقلیم کردستان مانند گذشته بشود، به ویژه با مسعود بارزانی [رهبر سابق اقلیم کردستان] و حزب دموکرات کردستان عراق [پارتی]. اما ترکیه مایل است از لحاظ اقتصادی از اقلیم سود ببرد. شرکت های ترکی بسیاری در کردستان عراق فعالیت چشم گیری داشته اند، مخصوصاً در بخش غربی کردستان که پارتی در آن حزب مسلط است. این فعالیت ها تا حدی ادامه دارد و احتمالاً ادامه نیز خواهد یافت، و حتی ممکن است افزایش یابد زیرا منطقۀ کردستان از لحاظ اقتصادی برای ترکیه بسیار مهم تر از آن است که آن را نادیده بگیرد یا از دست بدهد.»
پیوندهای اقتصادی حکومت اقلیم کردستان و ترکیه حتی در ماه های پر تنش پس از برگزاری همه پرسی ادامه یافتند. اگر چه آنکارا به شدت اقدام اقلیم کردستان را محکوم می کرد، اما هرگز مرزهای خود را مسدود نکرد تا این منطقه را تحریم کند، در حالی که که ایران از سپتامبر 2017 تا ژانویۀ 2018 مرزهای خود با اقلیم کردستان را بست.
جوئل وینگ تحلیل گر مسائل عراق معتقد است آنکارا و اقلیم کردستان یک سال پس از قطع روابط خود در دوران برگزاری همه پرسی «قصد دارند پیوندهایشان را ترمیم کنند.»
وینگ به احوال گفت: «اگر چه رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه از این همه پرسی بسیار خشمگین بود، اما آنقدر که می توانست تحریم علیه حکومت اقلیم کردستان وضع نکرد. با توجه به این موضوع طبیعی است که دو طرف سرانجام به روابط گذشتۀ خود باز گردند.»
اینک مناسبات اقتصادی حکومت اقلیم کردستان و ترکیه هنوز قابل توجه هستند. دیلی صباح روزنامۀ طرفدار حکومت ترکیه همین ماه گزارش داد که ترکیه «در پروژه های زیرساختی شمال عراق سهم عمده ای دارد.»
علاوه بر این، ترکیه و اقلیم کردستان توافق کرده اند یک دروازۀ مرزی بین المللی جدید میان خود باز کنند، که نخستین گذرگاه مرزی با استان اربیل خواهد بود؛ استانی که پایتخت اقلیم کردستان در آن واقع است.
چویر اوغلو گفت: «دو هفته پیش یک شرکت ترکیه ای در شهر مرزی زاخو در کردستان عراق یک تونل احداث کرد. نچیروان بارزانی نخست وزیر اقلیم کردستان بسیار مایل است که روابط خود را با ترکیه بهبود داده و درهای اقلیم را به روی شرکت های ترک بگشاید. در نتیجه، می توانیم شاهد تداوم روابط اقتصادی و شاید بهبود روابط به طور کلی باشیم.»
وینگ نیز با این نظر موافق است که کردستان عراق شریک اقتصادی مهمی برای ترکیه است و این کشور نمی خواهد آن را از دست بدهد.
وینگ گفت پارتی، حزب کردی مسلط در استان های غربی اربیل و دهوک در اقلیم کردستان، برای ترکیه همچنان «یک متحد مهم در درون عراق و علیه دیگر گروه های کرد در منطقه است.»
وی افزود: «برای پارتی نیز اهمیت بسیاری دارد که این متحد خود را حفظ کند، زیرا اقلیم کردستان از لحاظ اقتصادی و برای صادرات نفت، تجارت و سرمایه گذاری به این همسایۀ شمالی متکی است. همه پرسی بیشتر یک دست انداز روی جاده بود تا یک گسست دیرپا میان این دو.»
بلال وهاب پژوهشگر ناتان و استر ک. واگنر در اتاق فکر واشنگتن نیز، که دربارۀ ادارۀ اقلیم کردستان عراق تحقیق می کند، روابط ترکیه و اقلیم کردستان را در حال بهبود می بیند اما معتقد است سطح این روابط به اوج دوران پیش از همه پرسی باز نمی گردد.
وهاب به احوال گفت: «روابط اقتصادی و امنیتی ترکیه با عراق در حال بهبود است، این امر ترکیه را قادر می کند که وابستگی کمتری به اقلیم کردستان داشته باشد.»
وهاب همچنین تردید دارد که مناسبات اقتصادی نیز به سطح دوران پیش از همه پرسی برسد، چرا که اقلیم کردستان دیگر بازار انحصاری عراق برای سرمایه گذاران ترک نیست.
بلافاصله پس از همه پرسی کردستان عراق رسانه های محافظه کار ترکیه گزارش دادند که آنکارا در پی افتتاح یک گذرگاه مرزی در نزدیکی روستای اوواکوی است، جایی که مرزهای ترکیه، سوریه و عراق به هم می رسند. هدف از باز کردن این گذرگاه دور زدن اقلیم کردستان، انزوای اقتصادی این منطقه و تجارت مستقیم با عراق بود.
آنکارا اینک نیز امکان احداث یک گذرگاه مرزی در منطقۀ مذکور را بررسی می کند. با توجه به این که از سال گذشته روابط به طرز چشمگیری بهبود یافته اند، دیگر چندان محتمل نیست که ترکیه بخواهد اقلیم کردستان را در انزوای اقتصادی قرار دهد. این احتمال قوی تر است که ترکیه تلاش کند برای تجارت با بقیۀ بخش های عراق وابستگی خود را به این منطقۀ خودمختار کمتر کند. در حال حاضر چندان روشن نیست که آیا این پروژه در آینده ای نزدیک عملی خواهد شد یا نه، زیرا حکومت اقلیم کردستان هنوز تمام مرزهای عراق با ترکیه را در کنترل خود دارد.
چویر اوغلو معتقد است روابط نظامی و سیاسی آنکارا و اربیل به این زودی ترمیم نخواهند شد.
وی گفت: «در ترکیه این خواست وجود دارد که عملیات های بیشتر و گسترده تری علیه پایگاه های PKK [حزب کارگران کردستان] در کردستان عراق صورت بگیرد. این ممکن است باعث شود ترکیه از پارتی بخواهد در این عملیات ها به ارتش ترکیه کمک کند. البته تحقق این امر در آیندۀ نزدیک محتمل به نظر نمی رسد، زیرا کردها بسیار احتیاط می کنند که نگذارند با هم درگیر شوند.»
یک مانع عمدۀ دیگر بر سر راه احیای روابط ترکیه – اقلیم کردستان تا سطح پیش از برگزاری همه پرسی، حملات سیاسی و اظهارات تند اردوغان علیه مسعود بارزانی رهبر اقلیم کردستان است.
چویر اوغلو گفت: «همه پرسی در ذهن رهبران ترک خیانت بارزانی و به طور کلی خیانت کردهای عراق بود، بنابراین شاید روابط سیاسی هرگز مانند گذشته نشود. اما من هنوز فکر می کنم کردهای عراق در مقایسه با کردهای سوریه، از روابط بهتری با ترکیه برخوردارند.»
البته، پارتی در مقایسه با PKK و گروه های کرد دیگری که ترکیه با آنها خصومت می ورزد، گزینۀ بهتری برای آنکارا است و به همین خاطر احتمالاً روابط اقتصادی آنها ادامه خواهد یافت.
همچنین، روابط ترکیه با پارتی بسیار صمیمانه تر از روابط این کشور با حزب اتحادیۀ میهنی کردستان (یکیتی) است؛ حزبی که پس از پارتی قدرتمند ترین حزب کردستان عراق است.
در ماه اوت 2017، پس از آن که PKK عوامل اطلاعاتی ترکیه را در استان سلیمانیه که سنگر اصلی اتحادیۀ میهنی در کردستان عراق است ربود، ترکیه نمایندگان اتحادیۀ میهنی را اخراج کرد. علاوه بر این، در حالی که ترکیه حریم هوایی خود را به روی پروازهای فرودگاه بین المللی اربیل گشود، اما هنوز این کار را برای پرواز های فرودگاه بین المللی سلیمانیه انجام نداده است. اقدام ترکیه پس از آن بود که بغداد ممنوعیت پرواز بر فراز کردستان عراق را که پس از همه پرسی وضع کرده بود، لغو کرد.
وهاب گفت: «اقلیم کردستان دیگر آن جبهۀ واحدی نیست که زمانی بود. روابط اتحادیۀ میهنی با PKK مانند روابط پارتی با این گروه نیست. این تفاوت در تصمیم ترکیه مبنی بر ممنوعیت پرواز خطو هوایی خود به سلیمانیه منعکس شده است.»
چویر اوغلو امتناع ترکیه از بازگشایی حریم هوایی خود به روی ترافیک هوایی به مقصد سلیمانیه را «نشان دهندۀ خشم و نارضایتی ترکیه از اتحادیۀ میهنی» می داند.
وی گفت: «روابط گرم اتحادیۀ میهنی با روژاوا [کردستان سوریه] و HDP [حزب دموکراتیک خلق های ترکیه]، و به طور کلی با PKK، باعث شده است اتحادیۀ میهنی برای ترکیه چندان مطلوب نباشد.»
چویر اوغلو گفت اما اینک که عراق برای تشکیل یک دولت جدید تلاش می کند که در آن «دربارۀ نخست وزیر و رئیس پارلمان انتخاب شده اجماع وجود دارد و برهم صالح به عنوان رئیس جمهور برگزیده شده است، اندکی خوشبینی در بغداد وجود دارد.»
در سایۀ این تحولات چویر اوغلو معتقد نیست که ترکیه بخواهد نقش بر هم زننده ای داشته باشد، «اما در مقابل تلاش خواهد کرد از این تغییرات به سود خود استفاده کند، به ویژه از ریاست جمهوری برهم صالح.»
چویر اوغلو گفت آنکارا همچنین ممکن است «از این تحولات برای احیای روابط خود با عراق به طور کلی و به ویژه با منطقۀ کردستان، و به طور خاص تر با سلیمانیه که از بسته شدن حریم هوایی ترکیه با دشواری روبرو شده است، استفاده کند.»
انتخاب صالح از اعضای قدیمی اتحادیۀ میهنی به عنوان رئیس جمهور عراق مورد استقبال گرم آنکارا واقع شد. ایلنور چویک از مشاوران اردوغان صالح را متحد خوب ترکیه توصیف کرد.
چویک اخیراً در سرمقاله ای نوشت: «دکتر برهم همواره بر اهمیت ترکیه واقف بوده و به روابط دوستانه با آنکارا احترام گذاشته است. اینک ما یک متحد خوب در عراق داریم، درست مانند مام جلال.» مام جلال – عبارت کردی معادل عمو جلال – اسم تحبیبی است که بسیاری از کردها جلال طالبانی رئیس جمهور پیشین عراق و رهبر پیشین اتحادیۀ میهنی را به این نام می خواندند.
ابراز چنین احساساتی نشان می دهد که روابط میان آنکارا و اتحادیۀ میهنی نیز در آینده ای نزدیک احیای خواهد شد و بهبود خواهد یافت.
وهاب استدلال می کند که آب شدن یخ روابط میان آنکارا و اتحادیۀ میهنی «فرصتی برای برهم صالح رئیس جمهور خواهد بود»، اما در عین حال معتقد است «عاملی که در حساب و کتاب اتحادیۀ میهنی از پیوندهای گرم با PKK مهم تر است، رقابت با پارتی است – رقابتی که از زمان برگزاری همه پرسی استقلال کردستان عراق و اخیراً به خاطر ریاست جمهوری عراق و نتایج انتخابات پارلمانی بیش از پیش بالا گرفته است.»
پارتی تلاش کرد نامزدش فؤاد حسین به عنوان رئیس جمهور آیندۀ عراق برگزیده شود، منصبی که به طور سنتی از آن اتحادیۀ میهنی است، اما حسن در نهایت رقابت را به صالح واگذار کرد.
اگر چه روابط ترکیه با کردستان عراق در جریان بدترین بحران آن از زمان تأسیس اقلیم کردستان، تداوم یافت اما هنوز تا عادی سازی کامل آن راهی مانده است که باید پیموده شود.
منبع: پایگاه خبری – تحلیلی احوال
ترجمه: خبرگزاری کردپرس – سرویس ترکیه
بیشتر بخوانید:
تلاش اردوغان برای حل معمای خاشقچی دغدغۀ آزادی رسانه ها نیست / گوکجان آیدوغان
برانسون، خاشقچی، ایران: فرصت ها و چالش های روابط ترکیه - آمریکا / ادوارد جی. استافورد
کمالیسم راست گرا و ارتش ترکیه / گوکهان باجیک
آیندۀ مناسبات آنکارا – واشنگتن در دوران پس از ازادی برانسون – سرکان دمیرتاش
نظر شما